Piosenki w wojennej Warszawie

Piosenka, utwór liryczny łączący słowa z muzyką, jest zakorzeniona w twórczości ludowej. Pozwala mówić w prosty, łatwy do zapamiętania sposób o sprawach ważnych dla społeczności, wyrażać jej poglądy i emocje. Wojenne piosenki często pisali anonimowi twórcy, ale gatunek ten miał również swoich znanych, wybitych przedstawicieli. W czasach II wojny światowej do najbardziej cenionych autorów należeli Józef Szczepański, Krystyna Krahelska, Stanisław Ryszard Dobrowolski. Wszyscy oni byli żołnierzami Armii Krajowej, ale tylko Dobrowolski pisał wiersze już przed wojną.

R1XHkQzVtH2eJ

Fotografia przedstawiająca orkiestrę grającą na ulicy, przed kamienicą. Na chodniku stoi duży zestaw perkusyjny i kilkoro skrzypków wkoło niego, jak i kilkoro trębaczy.

W czasie okupacji na ulicach Warszawy można było spotkać podwórkowe kapele i solistów – śpiewaków i grajków. Ich występy z konieczności były bardzo krótkie; wykonawcy błyskawicznie przenosili się z miejsca na miejsce, zanim zwrócili na siebie uwagę żandarmerii. Takie występy pozwalały zapoznać się warszawiakom z nowymi piosenkami, stanowiły też akt oporu przeciw okupantowi. Fenomen warszawskiej piosenki czasów okupacji spowodował, że tuż po wojnie stała się ona główną bohaterką nakręconego przez Leonarda Buczkowskiego filmu Zakazane piosenki (1946).

Piosenka w powstaniu warszawskim

Piosenki wojenne śpiewano w Warszawie już w 1940 roku, ale szczyt ich popularności przypadł na czas powstania warszawskiego. Pisane często dosłownie na barykadach, w ogniu walki, relacjonowały najnowsze wydarzenia. Pomagały także wyrażać poglądy i emocje, dawały poczucie wspólnoty. Silny związek piosenek powstańczych z bieżącymi wydarzeniami decyduje o ich przynależności do poezji okolicznościowejpoezja okolicznościowapoezji okolicznościowej.

R1UiKCV3oE8pf1

Fotografia przedstawia małego chłopca w za dużej koszuli i hełmie. Trzyma brodą i dłońmi plik kartek podawanych mu przez znacznie wyższego mężczyznę. W tle znajduje się wielu mężczyzn idących w ich stronę, wszyscy ubrani na czarno. Chłopiec stoi na boso.

Nowe piosenki powstańcze zyskiwały popularność w szybkim tempie, co dziś może się nam wydawać niemożliwe z uwagi na trudne warunki życia w ogarniętym walkami mieście. Przekazywano je ustnie, przepisywano ręcznie lub drukowano w formie ulotek. Wiele z nich zachowało się, gdyż drukowano je w prasie powstańczej „Biuletynie Informacyjnym”, „Głosie Starego Miasta” czy „Barykadzie”. Redakcja „Biuletynu Informacyjnego” wraz z Biurem Informacji i Propagandy AK rozpisywała konkursy na najlepsze wiersze i piosenki patriotyczne. Choć tego typu rozrywka wydaje się nie przystawać do realiów wojny, konkursy niosły powiew normalności i cieszyły się dużą popularnością.

R1eIkEqdzZJvt

Fotografia przedstawiająca kilkoro ludzi stojących w bramie. Kobieta w środku, której towarzyszy pięciu mężczyzn, dwóch po jej lewej, gdzie jeden siedzi na metalowej ramie, drugi zaś stoi za nim; po jej prawej trzech pozostałych, najbliższy z akordeonem, dalej dwoje podpiera ścianę, ostatni trzyma laskę.

Piosenki powstańcze, zróżnicowane tematycznie i wyrażające skrajne emocje – od radości i nadziei przez gniew po rozpacz – pełniły złożone funkcje. Oprócz wymienionej już funkcji informatywnej – zdawania sprawy z bieżących wydarzeń, oraz emancypacyjnej – stawiania oporu okupantowi i manifestowania nieposłuszeństwa, warto wskazać także ich funkcję propagandowąpropagandapropagandową – piosenki zachęcały do włączenia się w walkę o słuszną sprawę. Odgrywały też rolę terapeutyczną – pozwalały dzielić się trudnymi przeżyciami i znajdować otuchę w poczuciu wspólnoty z innymi.

Słownik