Życie Marcela Prousta przypadło na czas pomiędzy dwiema wojnami; początek to wojna Cesarstwa Francuskiego z Prusami, która ujawniła nieudolność polityczną Napoleona III. Gdy Marcel Proust 10 lipca 1871 roku ujrzał światło dzienne, Paryż otrząsał się z krwawego pacyfikowania Komuny Paryskiej. Skutkiem tej wojny były ogromne przemiany społeczne.

W życiu społecznym następuje swoiste trzęsienie ziemi. Skompromitowana arystokracja Cesarstwa ustępuje pola bogatemu mieszczaństwu, w którego szeregach znajdują się zasymilowaniasymilacjazasymilowani francuscy Żydzi. Do takiej rodziny należy matka Marcela, Jeanne Clémence Weil.

Świetnie wykształcona córka maklera z Alzacji będzie miała ogromny wpływ zarówno na charakter swoich dzieci, jak i na artystyczną twórczość późniejszego pisarza.

RNDLP8TfCVBeo1

Fotografia w kolorze sepii przedstawia dwóch mężczyzn: ojca i syna, stojących na balkonie. Obaj są zwróceni w stronę widza. Starszy z mężczyzn ma na głowie kapelusz. Na jego twarzy znajduje się siwa, krótka broda. Ubrany jest w ciemny surdut i ciemne spodnie oraz biała koszulę. Prawą rękę mężczyzna opiera o barierkę balkonu, w lewej ręce trzyma gazetę. Młodszy z mężczyzn ma czarne, kręcone włosy i czarny wąs. Ubrany jest w ciemny surdut i ciemne spodnie oraz białą koszulę ze stojącym kołnierzykiem. Na drugim planie znajduje się ulica z miejskimi zabudowaniami.

Ojciec Marcela, Adrien Proust, to słynny paryski lekarz, rządowy specjalista do spraw epidemiologicznych. To między innymi jemu zawdzięczamy takie pojęcia jak dystans społeczny czy kwarantanna. Nie tylko prowadził on praktykę lekarską, był też autorem kilkunastu książek i setek artykułów, co bardzo imponowało młodemu Marcelowi. Poglądy ojca wyraźnie wpłynęły na codzienność i zachowania Marcela. Przez całe życie zmagał się on bowiem z astmą, której pierwszy atak miał w wieku dziewięciu lat. Kiedy choroba się nasiliła, Proust zorganizował wokół siebie swoisty kordon sanitarny. Nigdy nie wychodził z domu w dzień, bo tylko w nocy można było w Paryżu zachować odpowiedni dystans wśród ludzi. Jeśli miał gości, zawsze zakładał rękawiczki. Zarówno przed wizytami gości, jak i po nich, mieszkanie dezynfekowano. Zaś wszystkie listy, zanim trafiły do Marcela, były dezynfekowane formaliną.

W domu przyszłego pisarza panowała atmosfera tolerancji religijnej. Jego matka odmówiła bowiem przejścia na katolicyzm. Wiązało się to z jej silnym przywiązaniem do rodziców, jednak najprawdopodobniej była agnostyczką. Przez wzgląd na pochodzenie, Marcel był silnie uwrażliwiony na wszelkie przejawy antysemityzmuantysemityzmantysemityzmu. Kiedy w 1894 roku wybuchła sprawa Dreyfusa, oficera żydowskiego pochodzenia oskarżonego o zdradę na rzecz Prus, Marcel Proust zaangażował się w jego obronę, tak jak zresztą wielu francuskich pisarzy i intelektualistów.

RT3h4lC84P9Pc1

Fotografia przedstawia siedzącego, zamyślonego mężczyznę. Jego włosy są ciemne i krótkie. Mężczyzna zwrócony w stronę widza. Prawą rękę trzyma w kieszeni spodni, lewą ręką podpiera brodę. Oczy mężczyzny są duże i ciemne. Nos prosty. Pod nosem czarny wąs. Mężczyzna ubrany jest w ciemny garnitur z kamizelką. Pod spodem biała koszula, pod szyją artystycznie zawiązany krawat. Tło fotografii jest jasne.

W związku z pozycją społeczną rodziców młody Marcel poznał osobiście wiele wybitnych postaci swojej epoki. Uczęszczał do jednego z najstarszych liceów  paryskich, Lycée Condorcet, w którym uczyły się dzieci arystokracji oraz zamożnego  mieszczaństwa. W 1889 roku dostał powołanie do wojska. Służbę ukończył w Orleanie w 1890 roku. Po powrocie do Paryża zaczął uczęszczać na Sorbonę, gdzie bywał na wykładach Henri Bergsona. To również czas pierwszych poważniejszych prób literackich. Pisał między innymi felietony o życiu towarzyskim wyższych sfer dla dość popularnej gazety Le Mensuel.

Właśnie to sprawiło, że krytyka literacka dość chłodno przyjęła jego pierwszą książkę, Les Plaisirs et les Jours (1896), uważano bowiem, że autor jest bogatym snobem, którego interesuje plotkarstwo i życie wyższych sfer. Nie pomogła tej książce nawet przedmowa znanego już wówczas pisarza Anatola France'a (z którym autor się przyjaźnił). W tym samym roku Proust zaczął pisać powieść Jan Santeuil. Wydano ją dopiero w 1954 roku. To w niej właśnie pojawiają się po raz pierwszy wątki i tematy, które zdominują główne dzieło Prousta. Są to miejscami kunsztowne medytacje o działaniu pamięci, obsesja straconego czasu i chłodne portrety postaci.  Jednak niepowodzenie pierwszej książki zniechęciło pisarza do kontynuowania kolejnej powieści.Proust nie tylko pisał, ale też poznawał literaturę. W tamtym czasie zaczytywał się w książkach Johna Ruskina, angielskiego poety i krytyka sztuki. Mimo słabej znajomości angielskiego podjął się przetłumaczenia dwóch jego książek. Były to La Bible D'Amiens i Sésame et les lys. Tłumaczenie to jednak było dość specyficzne. Pierwsza wersję opracowywała matka Marcela. Następnie poprawiał je pisarz, tak poprawiony tekst oddawał Proust angielskiej kuzynce swojego przyjaciela Reynaldo Hahna. Na końcu wnosił ostateczne poprawki. Książki ukazały się w 1904 i 1906 roku. Poprzedzał je rozbudowany wstęp samego Prousta, który to szkic zachwycił Henri Bergsona, jednego z najważniejszych filozofów epoki.

Ojciec Marcela zmarł w 1903 roku, a dwa lata później zmarła jego matka, co było dla niego ogromnym wstrząsem. Po śmierci rodziców jego zdrowie gwałtownie się pogorszyło – to właśnie wtedy nasiliły się obsesje pisarza związane ze zdrowiem – pod względem materialnym jednak jego sytuacja się poprawiła, ogromny spadek pozwalał mu bowiem żyć na wysokim poziomie i zajmować się tylko twórczością.

W 1908 roku Proust zaczął pisać szkic eseju, który zatytułował Przeciwko Sainte‑Beuve'owi. Miał to być zbiór szkiców między innymi przeciwko tytułowemu krytykowi literackiemu, ale także o powieści, kobietach, niektórych pisarzach. Sainte‑Beuve był uznanym krytykiem i pisarzem. Twierdził on, że dzieła literackie należy odczytywać poprzez biografię pisarzy i to właśnie biografia pozwala zrozumieć zawiłości dzieła. Jego gwałtownym przeciwnikiem był Fryderyk Nietzsche. Początkowo szkice te były pisane jak zwykły esej, jednakże w 1909 roku Proust zmienił ich charakter, wprowadzając narratora, który rozmawia z własną matką. W miarę pisania esej ten powoli zaczynał przekształcać się w powieść. Wątków i postaci przybywało.

W lipcu 1909 roku przerwał pisanie, a na podstawie zarysowanej fabuły zaczął pisać W poszukiwaniu straconego czasu, gigantyczną opowieść o pracy pamięci i dojrzewaniu do twórczości. Lata I wojny światowej to dla Prousta czas największej udręki. Ludzie i społeczeństwo, którego był częścią i które opisywał, przestało
istnieć. Wielu jego przyjaciół zginęło na froncie, on sam, niezdolny do noszenia
broni, zadręczał się tym, że jest bezużyteczny. Na kilka dni przed śmiercią,
18 listopada 1922 roku, skończył pracę nad swoim arcydziełem. Źle leczone zapalenie oskrzeli, astma i niedożywienie spowodowały, że odszedł w wieku 51 lat. Umierał jednak, będąc w pełni świadomym tego, że, jak twierdzili krytycy od 1918 roku, napisał jedną z najważniejszych powieści wszech czasów.

Słownik