Świat (poema naiwne)

Cykl Świat (poema naiwne) opublikowany został przez Czesława Miłosza w 1943 roku a następnie włączony do tomu Ocalenie. Większość wierszy w cyklu poświęcił Miłosz dziecięcej perspektywie odbioru rzeczywistości. Ale są tu również teksty poświęcone trzem cnotom chrześcijańskim: wierze, nadziei i miłości. Zbiór ten może być dla odbiorcy zaskakujący lub - jak sugeruje tytuł – naiwny. Poeta pisał go podczas okupacji niemieckiej, poprzez powrót do krainy szczęśliwego dzieciństwa, starał się oddalić traumę wojny.

REc3BWbDxzJn6

Obraz o kształcie koła przedstawia młodą kobietę w długiej sukni, obejmowaną przez trzy nagie cherubiny. Po bokach kobiety, niżej od niej znajdują się dwie inne młode kobiety. Kobieta po lewej trzyma w prawej dłoni duży kielich. Patrzy się na znajdującą się wyżej kobietę. Kobieta po prawej trzyma złożone ręce do modlitwy, patrzy w niebo.

Trzy cnoty teologiczne

W utwory Wiara, Nadzieja, Miłość pochodzące z cyklu Świat (poema naiwne) wpisana jest filozofia myślenia o ludzkim istnieniu i rzeczywistości otaczającej człowieka. Jak pisze Krzysztof Stala:

RvRfsRt2t9d6w1

Ikona przedstawia cztery postacie. Z tyłu stoi z rozłożonymi dłoniami święta Zofia z aureolą na głowie. Przed nią stoją trzy nastoletnie dziewczynki w długich sukniach i pelerynach. W rękach trzymają prawosławne krzyże. Nad ich głowami znajdują się aureole.

Tytuły tych wierszy są zarazem nazwami trzech cnót teologicznych (teologalnych). W teologii chrześcijańskiej cnoty te są nadprzyrodzone, cechują Boga i dane są człowiekowi z Bożej łaski.

Wiara określa postawę wobec cierpienia. Jego metaforą jest cień rzucany przez wszystko, co żyje: Co nie ma cienia, istnieć nie ma siły. Maksyma humanistów, wyrażająca przekonanie, że nic, co ludzkie, nie jest człowiekowi obce, zyskuje w wierszu Miłosza dodatkowy sens: cierpienie, zło, słabość mają swoje miejsce w porządku świata, bez nich nie ma istnienia.

Nadzieja wynika z wiary w dobro, nawet wtedy, gdy wydaje się ono ukryte przed ludzkim okiem. Jej wyrazem jest także ufność w to, że świat istnieje naprawdę i można go poznać. Kto nie ma nadziei, sądzi, że świat jest tylko złudzeniem.

Miłość natomiast rodzi się wówczas, gdy człowiek z wiarą patrzy na cały otaczający świat i na samego siebie, gdy ma świadomość, że nie wszystko da się pojąć rozumem. Pobrzmiewa tu romantyczne przekonanie o wyższości czucia i wiary nad mędrca szkiełkiem i okiem. Jak pisze profesor Jacek Łukasiewicz:

Słowo ocalające

RIG5ULvGxwmm81

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Mężczyzna stoi, trzyma w prawej dłoni fajkę. Jest ubrany w garnitur.

PoematempoematPoematem Świat (poema naiwne) wpisuje się Miłosz w nurt poezji ocalającej. W 1945 r. poeta publikuje tom pod znamiennym tytułem Ocalenie. W utworach z tego zbioru wielokrotnie powraca przekonanie o ocalającej mocy poezji. Wyrosło ono z romantycznego pojmowania roli poety i poezji, które jest Miłoszowi bliskie. Słowo ocalenie – pozbawione u Miłosza romantycznego patosu – przypomina o konieczności obrony najważniejszych ludzkich wartości, które chronią przed napierającym złem. 
Deklaracja Miłosza o ocalającej sile poezji budziła żywe dyskusje. Niekiedy rozumiano ją jako wezwanie skierowane do twórców literatury, by w swoich dziełach stawiali opór złu i niesprawiedliwości w życiu społecznym i politycznym. Kiedy indziej odczytywano ją w szerszym kontekście: poezja nie musi włączać się w bieżące spory polityczne, natomiast powinna mówić o sprawach naprawdę doniosłych, inspirować czytelnika do refleksji egzystencjalnejegzystencjalizmegzystencjalnej i poszukiwania sensu świata.

Słownik