Przeczytaj
Zapoznaj się z pierwszą częścią materiału:
Świat (poema naiwne) Czesława Miłosza cz. I: konstrukcja przestrzeniŚwiat (poema naiwne) Czesława Miłosza cz. I: konstrukcja przestrzeni
Świat (poema naiwne)
Cykl Świat (poema naiwne) opublikowany został przez Czesława Miłosza w 1943 roku a następnie włączony do tomu Ocalenie. Większość wierszy w cyklu poświęcił Miłosz dziecięcej perspektywie odbioru rzeczywistości. Ale są tu również teksty poświęcone trzem cnotom chrześcijańskim: wierze, nadziei i miłości. Zbiór ten może być dla odbiorcy zaskakujący lub - jak sugeruje tytuł – naiwny. Poeta pisał go podczas okupacji niemieckiej, poprzez powrót do krainy szczęśliwego dzieciństwa, starał się oddalić traumę wojny.
![Obraz o kształcie koła przedstawia młodą kobietę w długiej sukni, obejmowaną przez trzy nagie cherubiny. Po bokach kobiety, niżej od niej znajdują się dwie inne młode kobiety. Kobieta po lewej trzyma w prawej dłoni duży kielich. Patrzy się na znajdującą się wyżej kobietę. Kobieta po prawej trzyma złożone ręce do modlitwy, patrzy w niebo.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/REc3BWbDxzJn6/1662488986/kRjYpnI0098kXnjaYOeybOlqc3U9VatR.jpg)
Trzy cnoty teologiczne
W utwory Wiara, Nadzieja, Miłość pochodzące z cyklu Świat (poema naiwne) wpisana jest filozofia myślenia o ludzkim istnieniu i rzeczywistości otaczającej człowieka. Jak pisze Krzysztof Stala:
"Święte słowo jest". Miłoszowskie paradoksy byciaWiersze te, stanowiące metafizycznąmetafizyczną oś Świata, to rodzaj wyznania wiary w potęgę Rzeczywistości. Wiara, nadzieja i miłość - to trzy klucze, które otwierają bramę świata. Poczucie istnienia pełnego nie jest bynajmniej czymś oczywistym, łatwo dostępnym, prostym. Wymaga wysiłku, akceptacji, udziału. Wpierw - zgody na dobro i zło, na dwa immanentneimmanentne składniki rzeczywistości (...). Ale przede wszystkim - odrzucenia pokusy wątpienia, spekulacji, rozumu.
Źródło: Krzysztof Stala, "Święte słowo jest". Miłoszowskie paradoksy bycia, t. 5, „Znak” 1993, s. 23.
![Ikona przedstawia cztery postacie. Z tyłu stoi z rozłożonymi dłoniami święta Zofia z aureolą na głowie. Przed nią stoją trzy nastoletnie dziewczynki w długich sukniach i pelerynach. W rękach trzymają prawosławne krzyże. Nad ich głowami znajdują się aureole.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RvRfsRt2t9d6w/1662488986/ttrOszkBRPUdrtuUuFHnh3q4zvGUfomv.jpg)
Tytuły tych wierszy są zarazem nazwami trzech cnót teologicznych (teologalnych). W teologii chrześcijańskiej cnoty te są nadprzyrodzone, cechują Boga i dane są człowiekowi z Bożej łaski.
Wiara określa postawę wobec cierpienia. Jego metaforą jest cień rzucany przez wszystko, co żyje: Co nie ma cienia, istnieć nie ma siły
. Maksyma humanistów, wyrażająca przekonanie, że nic, co ludzkie, nie jest człowiekowi obce, zyskuje w wierszu Miłosza dodatkowy sens: cierpienie, zło, słabość mają swoje miejsce w porządku świata, bez nich nie ma istnienia.
Nadzieja wynika z wiary w dobro, nawet wtedy, gdy wydaje się ono ukryte przed ludzkim okiem. Jej wyrazem jest także ufność w to, że świat istnieje naprawdę i można go poznać. Kto nie ma nadziei, sądzi, że świat jest tylko złudzeniem.
Miłość natomiast rodzi się wówczas, gdy człowiek z wiarą patrzy na cały otaczający świat i na samego siebie, gdy ma świadomość, że nie wszystko da się pojąć rozumem. Pobrzmiewa tu romantyczne przekonanie o wyższości czucia i wiary nad mędrca szkiełkiem i okiem. Jak pisze profesor Jacek Łukasiewicz:
Przestrzeń "świata naiwnego": o poemacie Czesława Miłosza "Świat"Miłość polega na umiejętności spojrzenia na siebie jako na „jedną z rzeczy wielu”. Wtedy dopiero można rzeczywiście kochać świat, gdy jest się tego świata częścią, a nie przeciwstawioną światu podmiotowością. Kto tego dokona —
Wtedy i siebie, i rzeczy chce użyć,
Żeby stanęły w wypełnienia łunie.
To nic, że czasem nie wie, czemu służyć:
Nie ten najlepiej służy, kto rozumie.Miłość
Źródło: Jacek Łukasiewicz, Przestrzeń "świata naiwnego": o poemacie Czesława Miłosza "Świat", t. 72/4, „Pamiętnik Literacki” 1981, s. 92.
Słowo ocalające
![Zdjęcie przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Mężczyzna stoi, trzyma w prawej dłoni fajkę. Jest ubrany w garnitur.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RIG5ULvGxwmm8/1662488987/1HOlOiG6VYOOokKNTCn9FkkuoZ1UD3ib.jpeg)
PoematemPoematem Świat (poema naiwne) wpisuje się Miłosz w nurt poezji ocalającej. W 1945 r. poeta publikuje tom pod znamiennym tytułem Ocalenie. W utworach z tego zbioru wielokrotnie powraca przekonanie o ocalającej mocy poezji. Wyrosło ono z romantycznego pojmowania roli poety i poezji, które jest Miłoszowi bliskie. Słowo ocalenie – pozbawione u Miłosza romantycznego patosu – przypomina o konieczności obrony najważniejszych ludzkich wartości, które chronią przed napierającym złem.
Deklaracja Miłosza o ocalającej sile poezji budziła żywe dyskusje. Niekiedy rozumiano ją jako wezwanie skierowane do twórców literatury, by w swoich dziełach stawiali opór złu i niesprawiedliwości w życiu społecznym i politycznym. Kiedy indziej odczytywano ją w szerszym kontekście: poezja nie musi włączać się w bieżące spory polityczne, natomiast powinna mówić o sprawach naprawdę doniosłych, inspirować czytelnika do refleksji egzystencjalnejegzystencjalnej i poszukiwania sensu świata.
Słownik
(łac. existentia – istnienie, byt) - współczesny kierunek filozoficzny występujący również w literaturze pięknej podejmujący tematykę indywidualnego istnienia człowieka w świecie, jego wolności wyborów, samotności, alienacji, świadomości śmierci
(gr. ta meta ta physika – to, co ponad fizyką) – jedna z głównych dyscyplin filozofii rozważająca ogólne własności bytu i ostateczne przyczyny rzeczy; w potocznym rozumieniu oznacza wszystko to, co wybiega poza możliwość naukowego wyjaśnienia
(gr. poíéma – utwór) – dłuższy utwór wierszowany, w którym można wyodrębnić ciąg wydarzeń tworzących fabułę oraz części refleksyjne i opisowe