Litosfera

Litosfera to powłoka zewnętrzna Ziemi, która obejmuje swym zasięgiem skorupę ziemską oraz górny płaszcz Ziemipłaszcz ziemskipłaszcz Ziemi. Litosferę dzieli się na oceaniczną i kontynentalną.

• Litosfera oceaniczna – położona jest pod oceanami, składa się ze skorupy oceanicznej posiadającej grubość od 6 do 12 km oraz z warstwy perydotytowej, której geneza związana jest z rozrostem dna oceanicznego osiągającego średnią grubość 50 km.

• Litosfera kontynentalna – tworzy ją skorupa kontynentalna o grubości ok. 35 km oraz górna część płaszcza Ziemi, którego grubość wynosi średnio 60–80 km.

RmdAwvgBKpdvG

Schemat przedstawia warstwy geologiczne. Litosfera jest warstwą znajdującą się pod skorupą oceaniczną. Jej bieg zakrzywia się w dół ku astenosferze. Na lądzie litosferę natomiast tworzy skorupa kontynentalna oraz litosfera właściwa. Występuje rów oceaniczny oraz łuk wulkaniczny.

Wpływ działalności gospodarczej człowieka na litosferę

Działalność gospodarcza człowieka wpływa na litosferę m.in. poprzez zmianę jej ukształtowania czy składu chemicznego.

Rodzaje działalności człowieka, które mają bardzo duży wpływ na stan litosfery, to:

• eksploatacja górnicza,

• składowanie odpadów,

• tarasowanie stoków w rolnictwie,

• rozwój transportu,

• budownictwo,

• działalność przemysłowa.

Intensywna eksploatacja górnicza przyczynia się do powstawania wyrobisk. Związane z tym tąpnięcia prowadzą do osiadania terenu i wstrząsów stanowiących zagrożenie dla naziemnych budowli. Składowanie odpadów górniczych (które przyczynia się do tworzenia wielkich hałd) prowadzi do zanieczyszczenia litosfery. Nie można również pominąć faktu, iż eksploatacja górnicza prowadzi do wyczerpywania się nieodnawialnych surowców mineralnych (np. węgiel kamienny, węgiel brunatny).

R6X3sGX4l0d12

Ilustracja przedstawia hałdę odpadów pokopalnianych w Rydułtowach. Jest to góra w kształcie stożka. Na pierwszym planie znajdują się liny szybu kopalnianego.

Jednym z najgroźniejszych działań, które ma negatywny wpływ na litosferę, jest składowanie w niej odpadów i śmieci, co prowadzi do szkodliwych zmian w składzie chemicznym litosfery oraz przyczynia się do zanieczyszczenia wody i skażenia środowiska naturalnego.

R1LzuRoABk6lm

Ilustracja przedstawia składowisko odpadów, znajduje się ono na polu pokrytym trawą. Kilka samochodów i koparek ładuje śmieci. Nad skupiskiem latają ptaki, szukające resztek jedzenia.

Tarasowanie jest zabiegiem agrotechnicznym stosowanym na stromych stokach użytkowanych w celu rolniczym. Polega ono na wytworzeniu na stoku szeregu równoległych poziomów o niewielkim nachyleniu. Tarasowanie znacząco zmniejsza intensywność lub powstrzymuje erozję gleb, przekształcając nieużyteczne dla rolnictwa stoki w pola uprawne.

R16Oknob7rcb0

Ilustracja przedstawia sposób upraw rolnych – tarasowanie zboczy. Mają one kształt jakby „schodów”. Porośnięte są roślinnością, w pobliżu znajduje się budynek.

Transport wpływa na litosferę na różne sposoby. Szlaki komunikacyjne są zanieczyszczone szkodliwymi substancjami, a zły stan techniczny samochodów potęguje ten problem. W okresie zimowym ziemia zanieczyszczona jest solą stosowaną w celu roztapiania śniegu. Sama budowa drogi samochodowej wiąże się z licznymi zabiegami przygotowującymi grunt pod zabudowę. W celu utwardzenia gruntu i zapewnienia odpowiedniej nośności wymienia się często nawet półmetrową warstwę ziemi. Budowa taka wpływa także na zużycie bardzo dużej ilości surowców. Dużą ingerencję w litosferę można zaobserwować również podczas tworzenia elementów infrastruktury służącej człowiekowi do łatwiejszego przemieszczania się (np. tunele, nasypy, półki skalne). Dochodzi wówczas do zmiany zarówno struktury, jak i kształtu tej warstwy Ziemi.

R15Yv6dQYCb6w

Ilustracja przedstawia walce ubijające i wyrównujące świeżo wylany asfalt. Po bokach drogi znajdują się usypane wzgórki z ziemi na odpad.

Budownictwo ma bardzo duży wpływ na środowisko naturalne, także na litosferę. Zmienia ono krajobraz naturalny i kształtuje przestrzeń. Podczas pracy na budowie wydziela się dużo zanieczyszczeń, pyłów, substancji szkodliwych zarówno dla człowieka, jak i środowiska. Powstaje również duża ilość odpadów i gruzu, które trzeba przewieźć w odpowiednie miejsce składowania.

RLT75xQNi3NOO

Ilustracja przedstawia koparkę przesuwną oraz podsiębierną. Znajdują się one na placu budowy. Wokół są zbocza z usypanej ziemi.

Bardzo duże ilości zanieczyszczeń dostają się do litosfery wraz ze stałymi i ciekłymi odpadami produkowanymi przez zakłady przemysłowe. Często zawierają one metale ciężkie i sole. Duża liczba rodzajów zakładów przemysłowych (np. elektrownie, huty, cementownie) emituje do atmosfery szkodliwe gazy i pyły, które na skutek depozycji trafiają do litosfery.

REivsytBox1RG

Ilustracja przedstawia zakład przemysłowy. Znajdują się na niej trzy duże kotły przemysłowe oraz dwa wysokie kominy, z których unosi się gęsty dym.

Jak przeciwdziałać degradacji litosfery?

W trosce o środowisko naturalne coraz bardziej powszechne staje się pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnychOZEźródeł odnawialnych. Wykorzystywanie OZE sprzyja ograniczeniu negatywnego wpływu działalności człowieka na litosferę – prowadzi do zmniejszenia zapotrzebowania na surowce kopalne, a tym samym przyczynia się do zmniejszenia negatywnych skutków ich wydobycia. Najbardziej wykorzystywane są: energia słoneczna, wiatru, wody, biomasy oraz geotermalna. Energia Słońca może być wykorzystywana do wytwarzania energii elektrycznej (za pomocą ogniw zbudowanych z półprzewodników przekształcających promieniowanie słoneczne w prąd stały) oraz ciepła (poprzez używanie kolektorów słonecznych pochłaniających energię słoneczną i zamieniających ją w ciepło). Energia wiatru otrzymywana jest dzięki działaniu turbin wiatrowych, które zmieniają energię kinetyczną wiatru w energię elektryczną. Energię wodną czerpie się dzięki wykorzystaniu siły przepływającej wody (systemy spiętrzeń, zapór, turbin pozwalają wygenerować energię kinetyczną z ruchu wody i zmieniać ją w energię elektryczną). W procesie pozyskiwania energii z biomasy wykorzystuje się substancje pochodzenia zwierzęcego i roślinnego ulegające procesowi biodegradacji. Energia geotermalna z kolei wykorzystuje ciepło wody oraz skał znajdujących się pod powierzchnią ziemi.

RuG9Ubd4qweYk

Ilustracja przedstawia elektrownię wodną. Zapora jest szeroka na kilkadziesiąt metrów, posiada kilka poziomów oraz miejsc z których uchodzi woda.

Kolejnym działaniem mającym na celu zapobieganie zanieczyszczeniom oraz nadmiernemu składowaniu odpadów jest stosowanie recyklingurecyklingrecyklingu, którego główną zasadą jest maksymalizacja ponownego wykorzystania materiałów odpadowych przy możliwie najniższych nakładach na ich przetworzenie. Materiały, które nadają się na ponowne przetworzenie, często oznaczane są symbolem recyklingu.

R10iDIjqoRMa9

Ilustracja przedstawia symbol recyklingu. Są nim trzy zielone strzałki tworzące kształt trójkąta.

RiZy2TqltBQnx

Ilustracja przedstawia składowisko śmieci w Afryce. Kroczą po nim stada słoni. Niektóre mają śmieci na swoich głowach, grzbietach.

Inne działania zapobiegające degradacji litosfery

• Rozwój technik dokładnego i szybkiego rozpoznawania stanu degradacji litosfery (wielkoprzestrzenne skanowanie satelitarne i lotnicze, metody geofizyczne);

• działania na rzecz rozwoju bezpiecznego przechowywania i wytwarzania substancji szczególnie groźnych dla środowiska (substancje radioaktywne, ropopochodne, toksyczne);

• rekultywacjarekultywacjarekultywacja terenów pogórniczych, czyli działania mające na celu przywrócenie lub nadanie terenom zdegradowanym wartości użytkowych bądź przyrodniczych, dzięki czemu obszary te mogą być dalej zagospodarowane;

• działania wykrywające i przeciwdziałające katastrofom przemysłowym;

• stosowanie budownictwa ekologicznego, czyli działalności człowieka związanej z projektowaniem i wznoszeniem budynków przy zachowaniu założeń zrównoważonego rozwoju, przejawiającej się dbałością o środowisko naturalne oraz oszczędne gospodarowanie surowcami na każdym etapie budowy;

• zmniejszenie zużycia materiałów sztucznych, np. zastępowanie plastikowych opakowań papierowymi.

Słownik