Rozwój prasy artystycznej w okresie Młodej Polski

W drugiej połowie XIX wieku, na przekór dominującemu racjonalizmowi, wiele z powstających wówczas czasopism przybierało tytuły od nazw fantastycznych stworzeń, a także antycznych bogów i herosów. We Francji były to „Le Centaure”, „Minerva”, „Psyche” i „Chloé”, w Niemczech „Pan”, w Hiszpanii „Prometeo”, we Włoszech „Hermes”, w Rosji „Apołłon”, a na ziemiach polskich „ChimeraChimeraChimera”. Jednocześnie w obliczu zalewu świata przez produkcję maszynową wszystkie one już samym tytułem, a niekiedy i wysublimowanymi wzorcami estetycznymi nawiązywały do czasów prymatu piękna w codziennym życiu człowieka.

Jednakże powstanie tych pism miało także inną, o wiele głębszą przyczynę. Rozwój przemysłu pociągnął bowiem za sobą zjawisko, które zaczynało przytłaczać ówczesną literaturę i sztuki piękne, tzn. kulturę masową. Jednym z jej wyznaczników, już w pierwszej połowie XIX w., były narodziny prasy jako najbardziej wpływowego środka masowego przekazu. Z jednej strony to właśnie czasopisma zaczęły więc kształtować ówczesne opinie i gusta szerokiego odbiorcy, z drugiej zaś drukowano w nich to, co ów odbiorca chciał tam znaleźć.

Gazeta jako towar musiała się sprzedawać, a zatem być atrakcyjna i spełniać oczekiwania swoich czytelników. Eliminowało to wszelkie treści awangardowe czy artystyczne, w większości były one bowiem niezrozumiałe dla przeciętnego odbiorcy. Dlatego na przykład sukces utworu literackiego w owym czasie zależał od przyjęcia go do druku w prasie. Zjawisko to z pewnym opóźnieniem dotarło również na ziemie polskie i rozwijało się żywiołowo od lat 60. XIX stulecia. Nieprzypadkowo wszystkie największe powieści polskiego pozytywizmu najpierw były drukowane w odcinkach w największych i najpopularniejszych krajowych czasopismach, a dopiero później wydawano je w formie książkowej.

W latach 80. XIX w. na Zachodzie narodziła się „młoda” prasa artystyczna i wkrótce, na przełomie stuleci, zadomowiła się już w niemal całej Europie. Artyści modernistycznej generacji doskonale zdawali sobie sprawę z negatywnego oddziaływania kultury masowej. Jednocześnie doceniali zasięg i siłę nośną prasy, dlatego postanowili wykorzystać ten potencjał w odpowiedni sposób. Odrzucając ideę schlebiania upodobaniom tłumów, która deprecjonowała sztukę, starali się podnieść artystyczny i estetyczny gust społeczeństwa. Wszystkie ówczesne „rewolucje” estetyczne, czyli wystąpienia programowe młodych twórców, łączyły się z powstaniem nowego periodyku. I mimo że jego żywot trwał zwykle bardzo krótko i zależał od zgromadzonych środków, w miejsce zamkniętych zwykle powstawały następne. W przeciwieństwie jednak do pism już istniejących, stawiały one wobec czytelnika o wiele większe wymagania, a więc grono odbiorców zawężało się jeszcze mocniej.

Czasopisma młodopolskie wyróżniały się równie wysoką dbałością o poziom literacki co artystyczny każdego z numerów. Czerpiąc z dorobku artystów angielskich, którzy odnowili sztukę graficzną, dokonano zrównania słowa i obrazu, tworząc z nich jedno dzieło sztuki. Dlatego pisma artystyczne tamtego czasu rzadziej przypominały gazety, a częściej almanachyalmanachalmanachy, do których się powraca, aby kontemplować ich piękno.

W Polsce doskonałym przykładem takiej ewolucji było założone w 1897 r. przez Ludwika Szczepańskiego „Życie”, które po objęciu redakcji przez Stanisława Przybyszewskiego w 1898 r. stało się trybuną nowej sztuki. Wówczas na łamach tego czasopisma został opublikowany słynny manifest Confiteor (1899), a tworzona przez Stanisława Wyspiańskiego szata graficzna w pełni realizowała zachodnioeuropejskie postulaty jedności słowa i obrazu.

RZc2xVtuJqUVY

Zdjęcie przestawia stronę tytułową dwutygodnika Życie. Na szpalcie widnieje data wydania czasopisma - 10 stycznia 1898 roku. Główny tekst to Confiteor Stanisława Przybyszewskiego. W lewym, dolnym rogu znajduje się rysunek przedstawiający kwiat lilii.

Jednak już w roku 1900 „Życie” upadło, ponieważ było zbyt awangardowe dla krakowskiego odbiorcy, prowokując go często treściami uważanymi wręcz za gorszące (jak np. obrazy Wojciecha Weissa czy satanistyczne utwory i artykuły samego Przybyszewskiego). Odegrało ono jednak bardzo ważną rolę, także ze względu na wywołane skandale. Przygotowało bowiem grunt na nadejście, w pełni wykształconego już, europejskiego periodykuperiodykperiodyku artystycznego, jakim była założona rok później przez Zenona Przesmyckiego‑MiriamaPrzesmyckiZenona Przesmyckiego‑Miriama i do samego końca przez niego redagowana „Chimera”.

Słownik