Przeczytaj
***Finis Pax Mongolica****
Indeks górny *Koniec mongolskiego pokoju Indeks górny koniec*Koniec mongolskiego pokoju
Czyngis‑chanCzyngis‑chan stworzył w ciągu zaledwie dwudziestu lat wielkie imperium rozciągające się od granic Chin po tereny Azji Środkowej. Chorezm, krainę nad dolną Amu‑Darią, oraz tereny rozciągające się na obszarze dzisiejszego Kazachstanu przypadły najstarszemu synowi, Dżocziemu, a po jego przedwczesnej śmierci władzę nad tą ziemią objął Batu‑chan. Drugi w kolejności z potomków mongolskiego wodza, Czagataj, otrzymał dzisiejszy Turkiestan. Ugedejowi zaś przypadło w udziale panowanie nad Mongolią Zachodnią i północnymi Chinami, a najmłodszy Tołujowi nad Mongolią Wschodnią.
Każdy z braci miał rządzić na przydzielonym sobie obszarze, a po ich śmierci władzę nad nimi mieli przejąć jego potomkowie. Władzę zwierzchnią nad wszystkimi członkami rodu Czyngis‑chana miał sprawować wielki chan, wybierany przez kurułtajkurułtaj, zgromadzenie książąt i chanów. Pierwszym wielkim chanem został średni syn, Ugedej.
Mimo podziału dokonanego przez Czyngis‑chana udało się przez jakiś czas zachować jedność imperium mongolskiego. Spadkobiercy kontynuowali podboje, poszerzając znacząco granice w kierunku wschodnim, północnym i zachodnim. Podporządkowali sobie całą Azję aż po Himalaje na południu, księstwa ruskie, Iran, a w 1258 r. podbili Bagdad.
Sam Czyngis‑chan, wprowadzając zasadę władzy zwierzchniej wielkiego chana, starał się uniknąć rozdrobnienia politycznego swego imperium. Stworzył jednak podstawy do wyodrębnienia odrębnych państw, które w ciągu kolejnych lat nabrały odmiennych cech i podążyły innymi drogami.
„Braterska miłość”
Ważnym czynnikiem destabilizującym sytuację w imperium były spory dynastyczne między potomkami Czyngis‑chana. Po śmierci Ugedeja w 1241 r. rozpoczęły się walki o tytuł wielkiego chana. Już jego wybranie na tę godność, mimo że zasugerowane przez ojca, odbyło się nie bez trudności. Rzadko się zdarzało, by po śmierci dotychczasowego chana następował natychmiastowy wybór kolejnego. Zwykle musiało upłynąć około trzech lat, wypełnionych sporami i walkami, zanim nastąpiło wyłonienie wielkiego chana. Rywale w walce o władzę nie cofali się przed odwoływaniem się do pomocy obcych, np. do Aleksandra Newskiego, księcia nowogrodzkiego czy książąt kijowskich.
Od 1260 do 1264 r. imperium mongolskie było wstrząsane serią konfliktów o sukcesję. Jednym z nich był spór między Kubilaj‑chanem a jego młodszym bratem Arykiem Böge. Zwycięstwo odniósł Kubilaj‑chan, ale autorytet wielkiego chana mocno ucierpiał w wyniku tego konfliktu.
Po śmierci ostatniego wielkiego chana Kubilaja w 1294 r. nastąpił ostateczny podział imperium mongolskiego. Kubilaj był ostatnim chanem, którego autorytet uznawano w całym świecie mongolskim. Po jego śmierci władza wielkich chanów ograniczała się w zasadzie tylko do obszaru właściwej Mongolii i Chin. Poszczególni chanowie rządzili odrębnymi i całkowicie autonomicznymi państwami. Nie istniała już żadna forma politycznej i administracyjnej kontroli nad wszystkimi częściami państwa. Jedność imperium Czyngis‑chana przetrwała ledwie pół wieku po jego śmierci.
Tygiel ludów i religii
Imperium mongolskie zajmowało ogromny obszar rozciągający się od Chin aż po granice z Europą na zachodzie i do Azji Środkowej na południu. W skład niego wchodziły różne ludy, reprezentujące odrębne kultury, mówiące różnymi językami, o odmiennych celach i interesach. Mimo ogromnego wysiłku organizacyjnego różnic tych nie udało się zniwelować. Czynnikiem sprzyjającym rozpadowi był brak wspólnoty ekonomicznej pomiędzy państwami zarządzanymi przez potomków Czyngis‑chana.
Od początku też nadawano kompleksy ziem książętom i emiromemirom, którzy w zamian za trybutytrybuty i usługi militarne cieszyli się dużą autonomią. Z czasem stawali się oni całkowicie niezależni, a obszary, którymi władali, w końcu wymykały się spod kontroli prawowitych chanów. Zarządzanie tak rozległymi terenami było trudne, ale wprowadzenie praktyki nadawania ziem przyczyniało się do rozpadu państwa. Los taki spotkał państwo Ilchanidów, gdzie uniezależniły się obszary w Mezopotamii i na południu Persji. W dalszej perspektywie prowadziło to do pogłębiania się podziałów politycznych i terytorialnych w ramach państw mongolskich.
Policz, na ile odrębnych państw rozpadło się państwo Ilchanidów w połowie XIV w.
Problemem było również to, że Mongołowie, poza swoim rodzimym obszarem, stanowili na terenach przez siebie podbitych mniejszość, do tego stojącą na niższym poziomie rozwoju cywilizacyjnego. Z czasem więc zaczynali się asymilować z ludnością podbitą, przejmując jej kulturę, język, religię. Podczas gdy władcy trzech zachodnich ułusów (Złotej Ordy, chanatu Czagataja i państwa Ilchanidów) przyjęli islam, w Chinach Mongołowie sprzyjali buddyzmowi. Stopniowo religia ta rozpowszechniała się także w Mongolii właściwej. Kubilaj przeniósł stolicę w pobliże miejsca, w którym dziś znajduje się Pekin, a punkt ciężkości jego państwa znalazł się w Chinach. On i jego potomkowie – znani w Państwie Środka pod nazwą dynastii Juan – ulegli szybkiej sinizacjisinizacji, a rządzone przez nich imperium nabierało coraz bardziej charakteru chińskiego. Podobne procesy zachodziły w innych częściach imperium mongolskiego. Ziemie leżące na terenie Bliskiego Wschodu ulegały iranizacji, a osiedlający się tam Mongołowie przejmowali kulturę i obyczajowość perską. Przyjęcie islamu przez Złotą Ordę zapoczątkowało proces odłączania się tego państwa od świata mongolskiego. W niektórych regionach (np. na Krymie) doszło do asymilacji z plemionami tureckimi. Każda gałąź rodu Czyngisydów poszła swoją drogą, realizując własne interesy, a nie interesy imperium jako całości.
Słownik
pojęcie pochodzenia mongolskiego lub tureckiego, oznacza formę monarchii wschodniej, na czele której stał chan
ziemie, które na mocy decyzji Czyngis‑chan otrzymał jego syn, Czagataj, znajdujące się w Azji Środkowej
dynastia założona przez wnuka Czyngis‑chana, Kubilaja, w Chinach, władająca od 1279 do 1368 r.
(arabskie emir) tytuł dostojników państwowych - księcia, dowódcy w krajach muzułmańskich
dynastia pochodzenia mongolskiego założona na terenach Bliskiego Wschodu w 1256 r. i panująca do 1335 r.; nazwa pochodzi od słowa „ilchan” oznaczającego władcę, chana plemion
(z arab. chilafa – następca) ustrój polityczny w krajach arabskich, w których władcą jest kalif, mający władzę porównywalną z cesarzem w Europie
rada chanów monolskich, zwoływana w celu podjęcia ważnych decyzji politycznych lub wyboru nowego wielkiego chana
grupa etnograficzna zamieszkująca tereny Wyżyny Mongolskiej, dzieląca się na wiele podgrup; zjednoczeni przez Czyngis‑chana podjęli ekspansję
proces asymilacyjny; przyjmowanie lub narzucanie języka lub kultury chińskiej
(łac. tributum) - danina składana przez pokonanego władcę zwycięskiemu
(z tur., plemię, lud) grupa koczowników wraz ze stadami i ziemia podporządkowana w tradycji mongolskiej jednemu władcy
tytuł najwyższych zwierzchników w państwie mongolskim
państwo mongolskie założone w zachodniej części imperium przez Batu‑chana ze stolicą w Saraj Batu
Słowa kluczowe
Mogołowie, chanat Czagataja, Batu‑chan, Kubilaj‑chan, Chiny, Europa w okresie krucjat
Bibliografia
S. Kałużyński, Dawni Mongołowie, Warszawa 1983.
L. Bazylow, Historia Mongolii, Narodowy Zakład im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1981.
J. Man, Kubiłaj‑chan. Władca największego imperium w dziejach, tłum. K. Bażyńska- Chojnacka, P. Chojnacki, Warszawa 2006.
Seria Historia powszechna, t. 3, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.