Przeczytaj
Ćwiczenia
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij
twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj
należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj
twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij
w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ
należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń
to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij
w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij
zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż
należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Wybory parlamentarne jako reguła życia politycznego w państwach demokratycznych
Wybory parlamentarne są niezbędne do rozwoju demokracji i mają podstawowe znaczenie dla życia politycznego w państwie demokratycznym. Dzięki nim obywatele mogą uczestniczyć w sprawowaniu władzy, kształtować scenę polityczną państwa i pośrednio wpływać na realizowane cele polityczne. Od wyników wyborów parlamentarnych zależy bowiem nie tylko to, jakie partie zdobędą mandaty w organach przedstawicielskich kraju, ale także które ugrupowanie polityczne stanie się partią rządzącą (lub tworzącą koalicję rządową) w najbliższym czasie. Wybory są kluczowym narzędziem demokracji przedstawicielskiej.
Zorganizowanie i cykliczne przeprowadzanie wyborów parlamentarnych nie gwarantują jednak ani demokratycznego charakteru systemu politycznego, ani wiarygodności procesu wyborczego. Aby wybory w sposób demokratyczny służyły wyłonieniu rzeczywistych reprezentantów ugrupowań politycznych, powinny być spełnione następujące warunki:
wybory muszą mieć charakter rywalizacyjny – uczestniczą w nich co najmniej dwie siły polityczne oferujące odmienne programy i reprezentowane przez różnych kandydatów, między którymi mogą wybierać wyborcy;
przestrzegane są zasady demokratycznego państwa prawa, tj. wolności słowa, zgromadzeń, stowarzyszeń i swobody tworzenia partii politycznych. Istnieją również formalne możliwości pociągania do odpowiedzialności rządzących.
przyjęte są zasady prawa wyborczego, tzn. musi istnieć zespół norm określających zasady przyznawania czynnegoczynnego i biernego prawa wyborczegobiernego prawa wyborczego, wyłaniania kandydatów, prowadzenia kampanii wyborczej, organizacji głosowania, finansowania kampanii wyborczej, sposobu przeliczania głosów na mandaty; przewidziane są procedury społecznej kontroli głosowania;
wybory są przeprowadzane w sposób wolny i uczciwy (free and fair), tzn. proces wyborczy zorganizowany jest zgodnie z obowiązującymi procedurami wyborczymi, a także zapewniona jest możliwość kontroli i monitorowania ich przebiegu, przy założeniu, że każda z uczestniczących stron podlega jednakowym prawom i procedurom.
Wybory parlamentarne przeprowadzane są w większości państw świata, ale nie we wszystkich. W nielicznych niedemokratycznych państwach nie istnieje parlament (Watykan, Brunei). W innych wybory się nie odbywają, a parlament powoływany jest na drodze mianowania przez głowę państwa (np. Arabia Saudyjska, Libia). Są też kraje, w których wybory zostały zawieszone (np. Angola, Birma). Natomiast w państwach o charakterze totalitarnym lub autorytarnym, które nazywają siebie „demokracjami ludowymi” (np. Kuba, Białoruś, Korea Północna, Chiny), organizowane są specyficzne wybory parlamentarne, które mają charakter głosowania‑plebiscytu wyłącznie na partię rządzącą (zazwyczaj komunistyczną); nie ma możliwości swobodnego zgłaszania kandydatów przez społeczeństwo, rzeczywistej rywalizacji partii i ugrupowań politycznych ani też nadzoru społeczeństwa nad obliczeniem i ogłoszeniem wyników wyborów.
Zasady prawa wyborczego
W systemie wyborczym obowiązujące zasady prawa wyborczego dzielimy na:
zasady ogólne – uniwersalne;
szczegółowe zasady proceduralne, tworzące system wyborczy.
Zasada powszechności
Zasada powszechności to prawo uczestniczenia w wyborach (czynne i bierne prawo wyborcze), które przysługuje każdemu obywatelowi mającemu zdolność do wykonywania czynności prawnych. Pozbawienie prawa do udziału w wyborach może być oparte jedynie na prawomocnym wyroku sądu. W większości państw na świecie (84 proc.) obywatele uzyskują czynne prawo wyborcze (możliwość udziału w głosowaniu) z chwilą ukończenia 18. roku życia. Są jednak państwa, w których wiek ten jest niższy, np. w Brazylii i Nikaragui (16 lat), Indonezji (17 lat), a spośród krajów niedemokratycznych: w Iranie (15 lat) oraz Korei Północnej (17 lat). W niektórych krajach cenzus wieku jest wyższy niż 18 lat, i tak np. ukończenie 21. roku życia wymagane jest na Cyprze, w Monako, Singapurze czy Kuwejcie. W państwach, w których parlament jest dwuizbowy, czynne prawo wyborcze do obu izb uzyskuje się w tym samym wieku (18 lat), z wyjątkiem Włoch, gdzie czynne prawo wyborcze do drugiej izby parlamentu przysługuje osobom, które ukończyły 25. rok życia. Wiek uzyskania biernego prawa wyborczego (prawa do kandydowania) jest z reguły wyższy niż czynnego prawa wyborczego, choć w Europie w 50 proc. państw jest on taki sam i wynosi 18 lat. Na świecie wiek 21 lat wymagany jest w 33 proc. krajów, a 25 lat – w 31 proc. Zasady te obowiązują w wyborach do niższej izby parlamentu.
Zasada równości
Jest to zasada, według której „jeden człowiek to jeden głos” (tzw. równość materialna) – głos jest równy głosowi każdego innego wyborcy. Liczba głosów przysługujących obywatelowi w głosowaniu jest równa (nie tylko formalnie, ale także pod względem siły głosu). Jednakowa siła głosu wyborców jest zapewniona wtedy, gdy każdy kandydat ma szansę być wybierany przez taką samą liczbę wyborców. Zasada ta jest przestrzegana przede wszystkim przy wyborach do niższej izby parlamentu i ma zapobiegać manipulacjom podczas tworzenia okręgów wyborczych – tak, aby siła głosu w okręgach była zbliżona (tzw. geografia wyborcza). Zasada ta nie obowiązuje przy wyborze izb wyższych w państwach federalnych, gdzie stosuje się zasadę parytetu (wszystkie części federacji mają równą reprezentację bez względu na ich wielkość). Zachowanie zasady formalnej równości głosu nie musi oznaczać, że wszyscy obywatele dysponują taką samą liczbą głosów; w okręgach wielomandatowych głosujący mają czasem dwa, a nawet kilka głosów (np. w Niemczech wyborcy oddają jeden głos na kandydata i jeden na listę partyjną, a w Turcji liczba głosów zależy od liczby mandatów w okręgu). Za naruszenie równości głosów można uznać istnienie progów wyborczych, a także wprowadzenie zasady obligatoryjnej obecności reprezentacji mniejszości w parlamencie (politycznej, narodowej czy religijnej). Jednak w niektórych państwach bez przyjęcia takiego rozwiązania mniejszości byłyby pozbawione swojej reprezentacji (np. w Libanie połowa miejsc w parlamencie jest zagwarantowana dla chrześcijan, a połowa dla muzułmanów; w Nowej Zelandii dla kandydatów Maorysów zarezerwowano kilka okręgów, w Polsce progi wyborcze nie obowiązują komitetów wyborczych mniejszości narodowych).
Zasada bezpośredniości
Oznacza, że wyborca oddaje głos bezpośrednio na kandydata lub na określoną listę kandydatów i nie istnieje ogniwo pośrednie, np. kolegium elektorów (pojawia się ono czasami przy wyborach do izb wyższych parlamentu). Z zasadą bezpośredniości wyborów nie koliduje oczywiście głosowanie przez uprawnionego pełnomocnika – to rozwiązanie jest stosowane w wielu państwach świata w odniesieniu do osób chorych i starszych.
Zasada tajności głosowania
Wymaga stworzenia przez organizatorów wyborów odpowiednich warunków, które umożliwiają wyborcom zachowanie anonimowości oddanego głosu.
Wszystkie wymienione wyżej zasady muszą obowiązywać w prawie wyborczym, aby wybory mogły być przeprowadzone według reguł i standardów demokratycznych.
Różna siła głosu istniała np. w systemie pluralnym – zapewniał on niektórym wyborcom więcej niż jeden głos. Tak było w Anglii i we Francji w XIX w., kiedy z powodu posiadanego majątku ta sama osoba mogła głosować nawet w kilku okręgach równocześnie. W systemie kurialnym, stosowanym w XIX i na początku XX w. np. w Austrii, również nie była zachowana odpowiedniość między liczbą wyborców a liczbą mandatów. Różna liczba deputowanych była wybierana przez nieadekwatne pod względem proporcji grupy obywateli.
Współcześnie w demokratycznych państwach europejskich zostały zniesione ograniczenia prawa wyborczego, które obowiązywały dawniej, jak np. cenzuscenzus urodzenia, majątkowy (z wyjątkiem Argentyny, gdzie kandydat na senatora musi osiągnąć określony roczny dochód) czy cenzus płci. Po II wojnie światowej prawa wyborcze dla kobiet uznano za standard „proceduralnego minimum wyborczego”, jednak pewne państwa wprowadziły je stosunkowo późno: Grecja w 1952 r., Szwajcaria w 1971 r., a Portugalia w 1974 r. W niektórych innych państwach obowiązuje do dziś cenzus wykształcenia, np. w części państw afrykańskich bierne prawo wyborcze nie przysługuje osobom nieumiejącym czytać i pisać lub wymagany jest określony poziom wykształcenia (np. w Nigerii od 1999 r. obowiązuje co najmniej wykształcenie podstawowe). Czasami wymagana jest znajomość określonych języków (np. w Kenii w 1992 r. – języka angielskiego i suahili). Podobnie w niektórych stanach USA do lat 60. XX w. stawiano wymóg umiejętności czytania i pisania bądź np. znajomości konstytucji.
Słownik
prawo do kandydowania
prawo przysługujące obywatelom, zapewniające im możliwość udziału w głosowaniu i oddania głosu na swojego kandydata do organów przedstawicielskich państwa, organów samorządu terytorialnego bądź w referendum
obowiązek spełniania określonych wymogów traktowany jako warunek dopuszczenia do udziału w wyborach. Istnienie cenzusów wyborczych traktowano jako wyłom w zasadzie powszechności lub równości prawa wyborczego. Do najbardziej rozpowszechnionych cenzusów wyborczych należą: cenzus wieku, cenzus zamieszkania i cenzus wykształcenia.
parytet
forma dyskryminacji pozytywnej polegająca na administracyjnym rezerwowaniu miejsc (kwot) dla reprezentantów określonych grup społecznych; dotyczy zwykle miejsc w instytucjach przedstawicielskich, w przedsiębiorstwach, uczelniach itp. Ma gwarantować zasadę równości uczestnictwa (partycypacji), przeciwdziałać marginalizacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, przynależność partyjną czy inne kryterium.
ubezwłasnowolnienie
pozbawienie lub ograniczenie jednostce zdolności do czynności prawnych. W związku z powyższym jednostka nie ma możliwości wpływania na własne życie. Nadrzędnym jego celem jest ochrona prawna jednostki, która nie jest w stanie samodzielnie i świadomie decydować o sobie. Kodeks cywilny wyróżnia dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: całkowite i częściowe.