U źródeł integracji międzynarodowej

Integracja rozumiana jest jako łączenie się dwóch lub więcej podmiotów po to, by zrealizować wspólny cel. Może mieć charakter polityczny, ekonomiczny, kulturowy, dotyczyć kwestii związanych z edukacją, ekologią itd. Integracja obecnie jest jednym z najważniejszych procesów międzynarodowych. Korzeniami sięga właściwie czasów starożytnych. Za ucieleśnienie idei integracyjnych uważa się zajmujące sporą część terenów europejskich imperium rzymskieimperium rzymskieimperium rzymskie. Z dziedzictwa tego czerpali we wczesnym średniowieczu cesarze z dynastii KarolingówKarolingowieKarolingów i OttonówOttonowieOttonów, dążąc do ustanowienia swojego zwierzchnictwa w myśl idei uniwersalizmuuniwersalizm cesarskiuniwersalizmu.

RZVApRDvRDf3F

Ilustracja przedstawia obraz króla Ottona Trzeciego z „Ewangeliarza” z około 1000 roku. Siedzi on na królewskim tronie, jest ubrany w zielono‑fioletowe szaty. W ręku trzyma włócznię z figurką ptaka, oraz królewskie jabłko z krzyżem. Wokół niego znajdują się doradcy dworscy oraz rycerze.

W późniejszym czasie tendencje zjednoczeniowe zanikły. Przyczyniły się do tego narastające zróżnicowanie polityczne, ekonomiczne i kulturowe państw europejskich oraz brak zagrożenia ze strony cywilizacji pozaeuropejskich, które ewentualnie mogłoby stanowić czynnik sprzyjający integracji. Procesy zmierzające do zacieśnienia współpracy na dobre rozpoczęły się dopiero po zakończeniu II wojny światowej. Jako pierwsza została utworzona Organizacja Narodów Zjednoczonych (w miejsce Ligi Narodów), a jej celem od początku było zapewnienie pokoju, bezpieczeństwa na świecie i przestrzegania praw człowieka, jak również promowanie rozwoju i współpracy ekonomicznej między regionami i państwami.

R18I0Lrbm1fGh1

Ilustracja przedstawia znaczek z flagami różnych krajów. Zamieszczono na nim flagi ośmiu państw założycielskich: Egiptu, Arabii Saudyjskiej, Jemenu, Syrii, Iraku, Jordanii, Libanu i Palestyny. Widnieją one nad wieńcem laurowym. Nad nimi znajduje się napis „Egypte”.

Proces integracji państw po II wojnie światowej związany był z narastającym konfliktem między Stanami Zjednoczonymi a blokiem państw wschodnich pod przewodnictwem Związku Sowieckiego (zimna wojna). Celem integracji było wzmocnienie państw Europy Zachodniej i stworzenie wspólnego frontu w obliczu spodziewanej konfrontacji. Wzrost zagrożenia międzynarodowego stał się podstawą nawiązania lepszej współpracy państw europejskich między sobą i ze Stanami Zjednoczonymi. Podobnie było w przypadku Ligi ArabskiejLiga Państw ArabskichLigi Arabskiej, która zaczęła się tworzyć głównie w opozycji do państwa Izrael – w celu stworzenia jednolitej siły, zdolnej do przeciwstawienia się ruchom syjonistycznymsyjonizmsyjonistycznym.

Trudniej przebiegały procesy jednoczenia poza Europą. Nie sprzyjało im istnienie hermetycznychhermetycznośćhermetycznych kultur i wielkie zróżnicowanie między państwami oraz plemionami połączone z ostrymi konfliktami. Ostatnie półwiecze jest jednak również czasem zacieśniania się współpracy w tym regionie. Wówczas powstały organizacje łączące kraje obu Ameryk, Afryki i Azji Południowo‑Zachodniej.

W jedności siła

Państwa na różnych kontynentach decydują się na zacieśnienie między sobą więzi. Nawiązują ze sobą współpracę, chcąc uzyskać m.in. dostęp do dóbr deficytowych i rozszerzyć rynki zbytu na swoje towary. Zasoby ludzkie i naturalne nigdy nie były bowiem rozmieszczone równomiernie. Oprócz tego jedne państwa są uboższe, inne bogatsze, nie ma też dwóch takich samych społeczeństw. Różnią się one pochodzeniem, doświadczeniem dziejowym czy priorytetami. W dzisiejszym zglobalizowanym świecie zamknięcie się na współpracę przekreśla szanse na sukces. Współczesne państwa stoją bowiem w obliczu różnego rodzaju wyzwań, którym trudno sprostać samodzielnie, zwłaszcza państwom biedniejszym. Epidemie, działalność gangów przestępczych czy konflikty zbrojne nie znają granic i dotykają w równym stopniu wiele państw w regionie.

W ten sposób rodzi się współpraca. Z czasem, gdy okazuje się, że przynosi ona korzyść wszystkim zaangażowanym, ulega pogłębieniu. Tak było np. w przypadku Unii EuropejskiejUnia EuropejskaUnii Europejskiej, która rozwinęła się z powstałej w 1952 r. Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, mającej na celu m.in. regulowanie wspólnego rynku węgla, stali i żelaza. W ciągu kolejnego półwiecza organizacja ta stworzyła podstawy pod ścisłą współpracę gospodarczą większości państw europejskich.

Integracja ekonomiczna przebiega na poziomie kontynentów lub regionów. Na przykład na obszarze Afryki istnieją organizacje o podobnym charakterze, które jednoczą: jedna – państwa Afryki Zachodniej, druga – państwa na południu kontynentu, a trzecia – te środkowoafrykańskie. Ponad nimi zaś istnieje Unia AfrykańskaUnia AfrykańskaUnia Afrykańska, łącząca większość państw afrykańskich.

RF3iC7yWl2IHf

Ilustracja przedstawia przywódców krajów – jest to były prezydent Korei Południowej Roh Moo‑hyun, japoński premier Shinzō Abe z amerykańskim prezydentem George’em W. Bushem na szczycie Wspólnoty Gospodarczej Azji i Pacyfiku w 2006 r. w Hanoi, w Wietnamie. Mężczyźni ubrani są w garnitury, siedzą za stołem i rozmawiają. Za każdym znajduje się flaga ich państwa.

Cele integracji

Cele integracji ekonomicznej są różnorakie. Przede wszystkim chodzi o stworzenie wspólnego obszaru gospodarczego oraz usunięcie lub ograniczenie przeszkód na drodze ku swobodnej wymianie towarów między państwami. Taki cel chociażby ma spełniać Afrykańska Wspólnota Gospodarcza, mająca powstać do roku 2028. Istnieje kilka stopni zacieśniania więzi ekonomicznych:

• Pierwszym i najniższym jest stworzenie strefy wolnego handlu, gwarantującej między państwami członkowskimi nieskrępowany (bez dodatkowych ceł i ograniczeń) przepływ towarów. Jeśli państwa zdecydują się na prowadzenie wspólnej polityki handlowej, to wchodzą w unię celną. Połączony rynek oznacza, że państwa zgadzają się na swobodę przepływu ludzi, kapitału, informacji i usług.

• Wyższym stopniem integracji ekonomicznej jest uniauniaunia gospodarcza, która polega na tym, że jej członkowie prowadzą uzgodnioną razem politykę finansową i wprowadzają wspólną walutę. W tym przypadku powstają specjalne instytucje koordynujące działania gospodarcze, takie jak np. bank centralny.

• Integracja ekonomiczna stanowi fundament do zacieśnienia wspólnoty politycznej. Powstają ponadpaństwowe instytucje, takie jak wspólny rząd czy parlament, które podejmują decyzje w imieniu wszystkich państw członkowskich. Kraje zrzeszone prowadzą wspólne działania o charakterze politycznym i społecznym, na rzecz zapobiegania konfliktom międzypaństwowym i ich pokojowego rozwiązywania oraz przestrzegania praw człowieka. Podczas cyklicznych spotkań poruszane są też np. problemy związane z edukacją, ekologią, nauką, turystyką i przestępczością międzynarodową.

R1Oy3qzAXD7M1

Ilustracja przedstawia unie celne we współczesnym świecie. Przykładowe unie i ich rozmieszczenie: CACM (Gwatemala, Salwador, Honduras); CARICOM (Guana, Surinam); CAN (Peru, Boliwia, Chile); MERCOSUR (Brazylia, Urugwaj, Argentyna, Paragwaj); CH‑FL (Szwajcaria); EUCU (większość Europy Środkowej i Zachodniej); GCC (Arabia Saudyjska, Oman); WAEMU (Mali, Niger, Gwinea, Wybrzeże Kości Słoniowej); CEMAC (Czad, Republika Środkowo Afrykańska, Kongo, Gabon); EAC (Tanzania, Kenia, Uganda); SACU (kraje południowej Afryki); EACU (Białoruś, Rosja, Kazachstan).

R1HvZml8oiKEp

Ilustracja przedstawia prezydenta Stanów Zjednoczonych Baracka Obamę, prezydenta Meksyku Peña Nieto oraz premiera Kanady Stephena Harpera. Mężczyźni ubrani są w garnitury oraz krawaty. Machają do obiektywu. Za nimi znajduje się fontanna oraz bogate witraże.

RUvE3CI4Tw75d

Ilustracja przedstawia budynek Unii Panamerykańskiej w Waszyngtonie. Jest to budynek o białych elewacjach oraz ozdobnych półokrągłych wejściach. Znajduje się on na delikatnym wzgórzu, wokół są pojedyncze drzewa.

Szanse i zagrożenia

Procesy integracyjne mają tyle samo przeciwników co zwolenników. Ci ostatni zwracają uwagę na to, że państwa uboższe mają większe szanse na rozwój. Dzięki współpracy z innymi bogatszymi krajami uzyskują lepszą możliwość dostępu do towarów deficytowych, a koszty wymiany handlowej zostają znacząco zredukowane. Na przykład w ramach Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku Stany Zjednoczone, Australia, Chiny i Nowa Zelandia zadeklarowały się zapewnić Papui‑Nowej Gwinei dostęp do elektryczności i internetu. Procesy integracyjne sprzyjają też wzrostowi obrotu handlowego między państwami członkowskimi danych organizacji. Tak było choćby w przypadku Stanów Zjednoczonych, Kanady i Meksyku współpracujących w ramach Północnoamerykańskiego Porozumienia Wolnego Handlu. Na terenie Meksyku działają specjalne fabryki zwane maquiladorasmaquiladorasmaquiladoras, które korzystają z amerykańskich surowców i technologii, ale pracują w nich Meksykanie. W ten sposób Amerykanie i Kanadyjczycy mają tańsze produkty, a Meksykanie pracę.

R1LME7lfk6kN4

Ilustracja przedstawia wnętrze hali produkcyjnej. Wytwarzane są w niej materiały, jest to szwalnia. Ludzie pracujący przy stołach mają przy sobie wysokie stosy ubrań i materiału.

W zakresie współpracy międzynarodowej następuje wymiana doświadczeń i współpraca technologiczna, np. w ramach Współpracy Gospodarczej Państw Afryki Zachodniej utworzono w 2015 r. Afrykańską Agencję Kosmiczną. Podejmuje się także wspólne akcje ekologiczne. Na przykład w 2007 r. zainicjowano powstanie pasa zieleni oddzielającego sawannę Sahelu od piasków Sahary, zwanego Wielkim Zielonym Murem.

Ważną rolę organizacje międzynarodowe odgrywają w polityce. Kofi Annan, były sekretarz generalny ONZOrganizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)ONZ, podkreślał, że Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo‑WschodniejStowarzyszenie Narodów Azji Południowo‑WschodniejStowarzyszenie Narodów Azji Południowo‑Wschodniej stanowi liczącą się siłę o charakterze ponadregionalnym. Niektóre organizacje, zwłaszcza te działające w niestabilnym pod względem politycznym i militarnym regionie, podejmują szereg akcji, których celem jest utrzymanie pokoju. Państwa Unii Afrykańskiej mają, w myśl aktu założycielskiego, prawo do interwencji w razie popełnienia zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych lub ludobójstwa. Powołując się na to prawo, Afrykańskie Siły Stabilizacyjne stacjonują obecnie w Mali, Ugandzie, Sudanie Południowym i RPA, pełniąc tam misje stabilizacyjne.

RhScDuzykEkDm

Ilustracja przedstawia żołnierza nepalskiego pilnującego porządku. Ma on na głowie niebieski kask oraz strzelbę w ręce. Ubrany w strój moro. Uśmiecha się do kamery. Za nim przechodzą czarnoskórzy ludzie.

Pojawiają się jednak także głosy, które zarzucają organizacjom międzynarodowym, że wyniku ich działalności kraje bogate stają się jeszcze bogatsze, a biedne biedniejsze. Według krytyków korzyści odnoszą tylko państwa potężne, wykorzystując często procesy integracyjne do ingerowania w wewnętrzne sprawy tych mniejszych. Organizacja Państw Amerykańskich była nieraz krytykowana za to, że doprowadziła do delegitymizacjidelegitymizacjadelegitymizacji rządów w Ameryce Łacińskiej, które były niechętne wobec Stanów Zjednoczonych. Strefę Wolnego Handlu Obu Ameryk wenezuelski prezydent nazwał „narzędziem amerykańskiego imperializmu” i jej działalność uznał za próbę zalegalizowania amerykańskiego kolonializmu w Ameryce Południowej. Nie jest to głos odosobniony. W ramach różnych organizacji występuje też napływ do krajów uboższych towarów z krajów bogatszych. Przyczynia się to do destabilizacji rynku lokalnego i nie sprzyja rozwojowi rodzimej wytwórczości. Generalnie zatem w niewielu przypadkach dzięki procesom integracyjnym nastąpiło względne wyrównanie poziomów życia między państwami bogatszymi i biedniejszymi. Poza tym organizacjom międzynarodowym zarzuca się zbytnią biurokrację, ociężałość administracyjną, brak decyzyjności w ważnych sprawach czy konieczność opłacania składek. Często krytykowany jest zwłaszcza fakt, że państwa członkowskie muszą zrzec się części swojej suwerenności.

A tak o procesach integracyjnych na świecie opowiada historyk Sebastian Adamkiewicz:

R1enrp4wdhP35

Film na temat procesów integracyjnych na świecie.

Film na temat procesów integracyjnych na świecie.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1enrp4wdhP35

Film na temat procesów integracyjnych na świecie.

Indeks dolny Wyjaśnij, dlaczego wiek XX określa się mianem wieku globalizacji. Wskaż powody, dla których państwa zaczęły się integrować na poziomie gospodarczym. Indeks dolny koniec_{Wyjaśnij, dlaczego wiek XX określa się mianem wieku globalizacji. Wskaż powody, dla których państwa zaczęły się integrować na poziomie gospodarczym.}

Słownik

Słowa kluczowe

integracja ekonomiczna, integracja polityczna, organizacje międzynarodowe, świat na przełomie tysiącleci

Bibliografia

A. Giddens, Socjologia, tłum. A. Szulżycka, Warszawa 2004.

J. Marszałek‑Kawa, Procesy integracyjne w Europie po II wojnie światowej, Toruń 2003.

Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej, red. E. Oziewicz, Warszawa 2001.