Przeczytaj
Dinozaury ptasiomiedniczne i gadziomiedniczne
Szukając odpowiedzi na pytanie „Czy ptaki są dinozaurami?”, należy dokładnie przyjrzeć się obu grupom zwierząt. Porównanie budowy narządów wewnętrznych dinozaurów i współcześnie żyjących ptaków, dostarczyłoby odpowiedzi na zadane pytanie, jednak jest to niemożliwe, ponieważ tkanki miękkie nie zachowały się w zapisie kopalnymzapisie kopalnym. Dlatego przy podziale dinozaurów na grupy i ustalaniu pokrewieństwa między nimi brano pod uwagę sposób poruszania się, preferencje pokarmowe i przede wszystkim budowę szkieletu. Analiza budowy szkieletu wykazała różnice w budowie miednicy dinozaurów gadziomiednicznych (Saurischia) i ptasiomiednicznych (Ornithishia).
Na miednicę kręgowców (Vertebrata) składają się trzy kości: łonowa, biodrowa i kulszowa. W miednicy dinozaurów gadziomiednicznych kość łonowa biegnie pod skosem w dół i do przodu. W miednicy dinozaurów ptasiomiednicznych i miednicy ptaków kość łonowa skierowana jest do tyłu, równolegle do kości kulszowej.
Podobna budowa miednicy dinozaurów ptasiomiednicznych i miednicy ptaków, mogłaby sugerować, że właśnie z tej grupy dinozaurów wyewoluowały ptaki. Dinozaury ptasiomiedniczne poruszały się na dwóch lub czterech nogach i wszystkie były roślinożerne. Duży rozmiar ciała i liczne zęby przedstawiciela tej grupy, triceratopsa (Triceratops) sugerują, że zjadał on ogromne ilości roślinnego, włóknistego pokarmu. Żuchwa i szczęka kończyły się wąskim dziobem, który umożliwiał chwytanie i zrywanie roślin.
![Zdjęcie przedstawia szkielet triceratopsa. To dinozaur z wielką kryzą, czyli pancernym kołnierzem z tyłu czaszki. Ogromna głowy stanowi niemal jedną trzecią długości jego ciała. Na czaszce znajdują się trzy rogi. Jeden, krótszy znajduje się na pysku zwierzęcia. To róg nosowy. Dwa długie rogi nad oczami. Dinozaur ma solidne zbudowany, bezzębny dziób. Ma masywną budowę ciała i cztery, czteropalczaste kończyny dolne. Kończyny są ustawione stosunkowo szeroko, nieco na zewnątrz. Natomiast tylne całkowicie pionowo. Dinozaury ma liczne żebra. Jego ciało zakończone jest krótkim, skierowanym ku dołowi ogonem. Ogon zbudowany był z licznych kości przypominających igły.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Sa7OgiPVr7a/1624487481/2iPhntoMn8CppBdhWcexfOiwB11cvRGe.jpg)
![Zdjęcie przedstawia uzębienie triceratopsa. Ten dinozaur ma liczne zęby na szczękach górnych i dolnych. Zęby są nieduże w stosunku do mocnej szczęki, kwadratowe, ciasno stłoczone. Dziób triceratopsa ma podłużny kształt.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1VfJ5GMJQ7tX/1624487482/kridjTWldsoz5xt7Z0P9SxQcCKIwfQuG.jpg)
Mimo zbieżności w budowie miednicy to nie dinozaury ptasiomiedniczne dały początek ptakom. Skąd w takim razie podobieństwo w ułożeniu kości miednicy? To wynik ewolucji równoległejewolucji równoległej: zbliżone warunki i tryb życia doprowadziły do wykształcenia podobnej cechy budowy w tych dwóch grupach. Szukając przodków ptaków, trzeba bliżej przyjrzeć się dinozaurom gadziomiednicznym. Przedstawicielami tej grupy były zwierzęta czworonożne lub dwunożne. Odżywiały się roślinami lub były drapieżnikami.
Ewolucja ptaków rozpoczęła się od teropodów (Theropoda), przedstawicieli dwunożnych dinozaurów gadziomiednicznych. Od nich należy rozpocząć śledzenie ptasich przodków. Najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy z rodziny Tyrannosauridae był tyranozaur Tyrannosaurus rex.
![Zdjęcie przedstawia rzeźbę – rekonstrukcję tyranozaura. Tyranozaur ten jest dwunożny, z masywną czaszką, a jego ciało utrzymuje się w równowadze przez długi ogon. Przednie kończyny są małe, natomiast tylne potężne. Budowa ciała masywna. W otwartej szczęce znajdują się liczne, nieduże zęby i nieduży język.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RkOkeS5kUZpFN/1624487482/1B1cRwZbosHY4C9FwbXwdwgAGiNYPUh1.jpeg)
Podrząd: Theropoda
Rodzina: Tyrannosauridae
Rodzaj: Tyrannosaurus
Tyrannosaurus rex
Tyrannosaurus rex był przez wiele dziesięcioleci najbardziej znanym i uważanym za największego teropoda. Jednak znalezienie i opisanie innych olbrzymich dinozaurów mięsożernych, w tym spinozaura (Spinosaurus) i gigantozaura (Gigantosaurus), wpłynęło na weryfikację przyjętej tezy. Najnowsze teorie sugerują, że wielkość ciała teropodów zmniejszała się nieprzerwanie przez 50 mln lat. Ich waga spadła z ok. 163 kg do ok. 0,8kg. Dowody wskazują, że teropody były jedynymi dinozaurami, które stale się zmniejszały, a ich szkielety zmieniały się cztery razy szybciej niż innych dinozaurów.
Od tyranozaura do wróbla
![Na grafice interaktywnej przedstawiono klasyfikację teropodów i ich ewolucję aż do ptaków. Theropoda to olbrzymia grupa dinozaurów z rzędu gadziomiednicznych. Miały wydłużone czaszki i kości udowe dłuższe od piszczeli. Zaliczamy do nich Herrerasauridae oraz Coelophysidae. Te ostatnie ewoluowały w Averostra czyli grupę dinozaurów o pewnych charakterystycznych cechach budowy stóp. Wśród dinozarów Averostra wyróżniamy Ceratosauridae, Ceratosauria, Abelisauridae. Kolejną grupą zaawansowanych teropodów są Tetanurae, a wśród nich Megalosauroidea. Wyróżniamy też dinozaury Avetheropoda, a wśród nich: Carnosauria. Kolejną grupą dinozaurów jest Coelurosauria. W niej Tyrannosauroidea oraz Compsognathidae. Carnosauria miały charakterystyczne cechy, czyli: długą wąską czaszkę oraz kość udową dłuższą niż piszczel. Dinozaurami przypominającymi ptaki są te z grupy Maniraptora. Wśród nich wyróżniamy: Ornithomimosauridae, Therizinosauridae, Alvarezsauridae, Oviraptorosauria. Kolejną z grup teroptodotów są Paraves. Wśród nich były Deinonychsauria. Ostatnią z grup dinozaurów w klasyfikacji są Avialae z w niej Scansoriopterygidae oraz Aves. Aves to ptaki.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Nl7k8x641mw/1624487483/1xlGYhCxMBeu3vs9isbdFYzD4r3xaXwJ.png)
W toku ewolucji teropody (Theropoda) redukowały rozmiary swojego ciała oraz traciły zęby. Charakteryzowały się wydłużonymi czaszkami oraz kośćmi udowymi dłuższymi od piszczeli. Cechy te mają także ptaki. Wśród badaczy panuje przekonanie, że późne teropody miały pióra. Jednak nie można być tego całkowicie pewnym, ponieważ pióra nie zachowują się w zapisie kopalnym. Czasem można natrafić tylko na ich odciski. Zapisowi kopalnemu – odciskowi szkieletu i piór – swoją nazwę gatunkową zawdzięcza archaiczny Archaeopteryx lithographica.
![Zdjęcie przedstawia skamieniały odcisk szkieletu i piór Archaeopteryx lithographica. Zobrazowano nieregularne linie w kamieniu, a także liczne zgrubienia. Powierzchnia kamienna jest w wielu miejscach popękana. Skamieniałość ukazuje kształt przypominający ptaka z drobnymi kośćmi i szeroko rozpostartymi skrzydłami.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RMCl7wfzK7DHh/1624487483/1rBYg3M5552z8t6dggQsK3bKaLb5I1aY.jpg)
Do najpóźniej żyjących, a zatem najbardziej zaawansowanych teropodów, należały przedstawiciele grupy Averostra, której nazwę można przetłumaczyć jako ptasiopyskie. Warto zwrócić uwagę, że avis to po łacinie ptak, dlatego taki człon w nazwie zwierzęcia lub grupy zwierząt sugeruje pokrewieństwo z ptakami.
![Zdjęcie przedstawia Ceratosaurus nasicornis. To dinozaur z rodziny Ceratosauridae. Jest theropodem. Ma masywne ciało. Długi ogon i wielką czaszkę.Pokryte łuskami ciało ma ciemnozielony kolor. Na pysku dinozaura znajdują się charakterystyczne żółte, trójkątne płaty skóry. W szczęce drapieżnika znajdują się ostre, ciasno ułożone, wielkie zęby. Ciało dinozaura pokryte jest kolcami. Przednie kończyny są niewielkie w porównaniu z tylnymi. Kończyny zakończone są pazurami. To dinozaur dwunożny.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R179J7mP5KWCp/1624487484/1d81dCD1gQSvN0UhgFfA232Q5QsWaAqZ.jpeg)
Podrząd: Theropoda
Rodzina: Ceratosauridae
Rodzaj: Ceratosaurus
Ceratosaurus nasicornis, należący do grupy Averostra, miał zredukowane kończyny przednie i bardzo silne kończyny dolne. Masywny ogon stanowił przeciwwagę dla przedniej części ciała.
![Zdjęcie przedstawia rajasaurusa. Rajasaurus to „królewski jaszczur”. Ten olbrzymi dinozaur miał długi ogon stanowiący przeciwwagę dla ciała. Miał też masywną czaszkę i długie kończyny dolne. Przednie były słabo wykształcone. Plamiaste ciało pokrywały łuski koloru brązowego. Jego ciało pokrywały niewielkie kolce.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1UHT2BhxHK58/1624487485/g8gGleGoMHFB14uykCeBK2aOQR2t58Es.jpeg)
Podrząd: Theropoda
Rodzina: Abelisauridae
Rodzaj: Rajasaurus
Rajasaurus narmadensis, należący do grupy Averostra, mógł mierzyć ponad 9 m długości i 3 m wysokości. Prawdopodobnie żywił się niedużymi roślinożernymi zauropodami.
Do Averostra należała grupa zwierząt określana mianem maniraptorów (Maniraptora). Ślady kopalne wskazują, że zwierzęta te wyglądały bardzo podobnie do dzisiejszych ptaków. Maniraptory miały miednice o budowie zbliżonej do miednic współczesnych ptaków. Część z nich posiadała także dzioby. Należące do nich troodony (Troodontidae) pokryte były piórami. Ich czaszka bardziej przypominała czaszkę ptasią niż gadzią, a jeden z otworów słuchowych zlokalizowany był nieco wyżej niż drugi, tak jak u dzisiejszych sów (Strigiformes).
![Zdjęcie przedstawia dinozaura ptasiomiednicznego. Patagonykus, czyli patagoński pazur. To niewielki dinozaur. Miał pióra w czarno białe pasy i malutką pokrytą czerwonym upierzeniem głowę. Spoglądał niewielkim, żółtym okiem. Jego głowa zakończona była niewielkim szarym dziobem. Miał bardzo długi czarny ogon. Kończyny dolne dinozaura były silnie zbudowane, do połowy opierzone. Czarne pióra tworzyły trójkąty na kończynach. Na łapach były dwa pazury. Kończyny przednie były słabo wykształcone. Jednopalczaste. Przez grzbiet patagonykusa biegł jasnobrązowy, pionowy pas piór.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RqtfoTyg4RTST/1624487485/2FTnQXTjxjmUISWMMVTQ7cm2hIBT3sB2.jpeg)
Podrząd: Theropoda
Rodzina: Alvarezsauridae
Rodzaj: Patagonykus
Patagonykus puertai, należący do grupy Maniraptora, był małym dinozaurem: mierzył prawdopodobnie nieco poniżej 2 m długości.
![Zdjęcie przedstawia Shuvuuia deserti. Ten niewielki dinozaur miał długi ogon i bordowe upierzenie. Ogon Shuvuuia deserti był pokryty beżowymi, poziomymi pasami piór. Jasnobeżowe upierzenie miał też brzuch dinozaura. Przednie kończyny dinozaura miały niezwykłą, charakterystyczną dla alwarezaurydów budowę - jeden rozwinięty i dwa silnie zredukowane palce. Było to przydatne, gdy dinozaur polował na jaszczurki i owady. Charakterystyczną budowę miały też trójpalczaste kończyny dolne. Były silnie zbudowane, pokryte łuskami i zakończone szponami. Smukła szyja dinozaura zakończona była długim, szarym dziobem. Na głowie dinozaura był szeroki czarny pas piór. Miał duże oczy. Na jego grzbiecie były szerokie, poziome, brązowe pasy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Zu5zEEdzLHq/1624487485/2HUrIQsGwkocB3hoZ0odcIjFnmPetdsN.jpeg)
Podrząd: Theropoda
Rodzina: Alvarezsauridae
Rodzaj: Shuvuuia
Shuvuuia deserti, należąca do grupy Maniraptora, miała puchowe opierzenie. Jej szczęka przypominała szczęki ptaków. Była jednym z najmniejszych dinozaurów – mierzyła zaledwie 60 cm długości.
![Zdjęcie przedstawia Jinfengopteryxa. Ten dinozaur miał wyjątkową nazwę. Nawiązywała do chińskiego folkloru i oznaczała „pióro królowej ptaków”. Był niewielki osiągał zaledwie pięćdziesiąt pięć centymetrów. Ten teropod miał piękne kolorowe upierzenie. Miał też bardzo długi, charakterystyczny ogon i lotki na kończynach dolnych. Jego grzbiet i ogon pokrywały czarne pióra. Przez ogon jinfengopteryxa przebiegały pasy złotych piór. Pokrywy zaokrąglonych skrzydeł były zakończone złotymi piórami. Brzuch dinozaura miał bordową barwę. Niewielka głowa była skąpo upierzona. Wierzch głowy pokrywały czarne pióra. Dużą część boków głowy zajmowała naga, bordowa skóra. Jinfengopteryx miał żółte oczy i krótki, szpiczasty, szary dziób.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1pf4NU41ysJp/1624487486/1ikzct5o1Ah5DBZx28TBFV7ucoh0Cr4u.jpeg)
Podrząd: Theropoda
Rodzina: Troodontidae
Rodzaj: Jinfengopteryx
Jinfengopteryx elegans, należący do grupy Maniraptora, był jednym z najmniejszych teropodów i osiągał zaledwie 55 cm długości. Na kończynach przednich miał pióra – lotki.
![Zdjęcie przedstawia kaudipteryksa. Ten szary celulozaur, przypomina ptaka. Żył w kredzie w Chinach. Miał długi ogon zakończony wachlarzem czerwono czarnych, krótkich piór. Te same pióra pokrywały zakończone pazurami skrzydła. Masywne, pokryte łuskami nogi kaudipteryksa też były zakończone pazurami. Niewielka głowa dinozaura miała mały dziób. Od spodu żuchwa była pokryta pomarańczowymi piórami. Szyję pokrywały pióra koloru białego. Na grzbiecie kaudipteryksa białe pióra utworzyły charakterystyczną mozaikę pionowych pasów i plam.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1KU8gLxofcbN/1624487486/2HNQnGZKJHb7qehBW43stsSgRqiTzr87.png)
Podrząd: Theropoda
Rodzina: Caudipteridae
Rodzaj: Kaudipteryks
Kaudipteryks, należący do grupy Maniraptora, był częściowo opierzony na ogonie i kończynach przednich. Był roślinożerny, ale dietę wzbogacał owadami i innymi małymi bezkręgowcami.
Przedstawicielami innej grupy maniraptorów były owiraptozaury (Oviraptorosauria). Należały do nich m.in. bardzo podobne do ptaków owiraptory (Oviraptoridae). Ich głowy były bardzo podobne do głów ptaków. Część naukowców uznała je za ptaki wtórnie nielotne.
![Rysunek przedstawia gigantoraptora. Dinozaur ten był olbrzymi. Miał długi opierzony ogon. A także smukłą szyję zakończoną papuzim, ostrym dziobem. Kolorowe brązowo zielone upierzenie. Na głowie gigantoraptora znajdował się niewielki czub. Masywne kończyny dolne były zakończone ostrymi pazurami. Tak samo jak krótkie skrzydła. Na rysunku, w tle znajduje się uboga roślinność.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RRx9YeFqR7zHx/1624487486/pR5xQxYJX9qD4hAyuxANkRCX5azcHAdD.jpg)
Podrząd: Theropoda
Rodzina: Oviraptoridae
Rodzaj: Gigantoraptor
Gigantoraptor erlianensis to największy znany przedstawiciel Oviraptorosauria. Miał długą szyję i małą głowę z bezzębnymi szczękami. Kończyny przednie były długie, a tylne przypominały ptasie. Prawdopodobnie był opierzony.
![Rysunek przedstawia smukłą szyję i dziób owiraptora. Ten opierzony dinozaur przypominał dzisiejsze ptaki drapieżne. Miał smukłą szyję. Jego pióra były szare. Na rysunku zaznaczono trójkątny kształt dziobu. Mocny, mały, spłaszczony dziób był atutem dinozaura. Z niewielkiej głowy spoglądało zielone oko.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1a3q31pe5Pxf/1624487486/sekrh1KmKDnj7yBwHczCspwtx2H6ODtb.jpg)
Z maniraptorami spokrewniony był także archeopteryks (Archaeopteryx). Według jednych badaczy archeopteryks należał do maniraptorów, według innych był ich przodkiem. Powszechnie uważa się go za pierwszego ptaka mającego przynajmniej częściową zdolność do aktywnego lotu. Z czasem u potomków archeopteryksa zanikł ogon, a pojawił się pygostylpygostyl. Zwierzęta, które go posiadają zalicza się do grupy Pygostylia. Tę grupę oraz jej kolejnych potomków niektórzy badacze zaliczają już do ptaków, a inni jeszcze do gadów. Być może ostatecznie wątpliwość tę rozstrzygnęłyby badania tkanek miękkich, np. serca. Badania te są jednak niemożliwe do przeprowadzenia, ponieważ – jak już powiedziano wyżej – tkanki miękkie nie zachowują się w zapisie kopalnym.
![Rysunek przedstawia wymarłego praptaka Archaeopteryxa. Miał uzębiony, długi dziób. Wielkie skrzydła z piórami konturowymi tworzącymi płat nośny. Na skrzydłach znajdowały się pazury. Archaeopteryx miał długi ogon z wieloma kręgami. Upierzenie tego praptaka było koloru brązowego. Był wielkości współczesnego kruka.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Ycl0iXx9Rzq/1624487487/2kgcsDhDKFBO965suGa9lTNNrxADboPa.png)
Rodzina: Archaeopterygidae
Rodzaj: Archaeopteryx
Archaeopteryx lithographica – przedstawiciel późnojurajskich teropodów.
Na podstawie: Biologia Campbella, praca zbiorowa, Rebis, Poznań 2016.
Potomkami Pygostylia są Ornitothoraces, z których z kolei wyodrębniły się Euornithes. Nazwa tej grupy, wywodząca się z języka greckiego, oznacza „prawdziwe ptaki”. Pochodzące od nich Ornithurae dały początek m.in. hesperornisom (Hesperornis) nazywanym często mezozoicznymi ptakami. Były to zwierzęta, których tryb życia przypominał ten obserwowany u współczesnych nurów (Gaviiformes). Hesperornisy miały jeszcze zęby, a ich kości budową przypominały kości pingwinie. Grupa ta wyginęła pod koniec kredy.
![Zdjęcie przedstawia Hesperornis regalis, czyli mezozoicznego ptaka. Zdjęcie przedstawia mezozoicznego ptaka, czyli Hesperornis. Zwierzę to miało charakterystyczną wydłużoną budowę ciała. Ogon w kształcie wachlarza był pokryty długimi piórami. Jego przeciwstawnie ułożone kończyny dolne miały kształt haczykowaty. Na każdej z nich były trzy palce z pazurami. Kończyny pokryte były łuskami. Na grzbiecie i długiej szyi Hesperornis były wyraźne białe plamki i pasy. Ptaki z rodzaju Hesperornis były przystosowane do życia w wodzie. Dlatego kształt ich ciała był opływowy. Miały długi, ostry, szary dziób. Szczątkowe skrzydła tego mezozoicznego ptaka miały niewielką rozpiętość. Długa szyja od spodu miała białe pióra.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RT3akSMqthGzB/1624487488/1iIGZpIH3wGAmkxyQXU0Gdqo3wad5rSI.jpg)
Podgromada: Hesperornithes
Rząd: Hesperornithiformes
Rodzaj: Hesperornis
(Hesperornis regalis) należał do mezozoicznych ptaków. Był przystosowany do życia w wodzie. Jego nogi znajdowały się z tyłu tułowia, a skrzydła miał silnie zredukowane.
Równolegle do hesperornisów z Ornithurae wyodrębniły się Neornites. To podgromada ptaków nowoczesnych, do której należą współczesne ptaki paleognatycznepaleognatyczne i neognatyczneneognatyczne. Grupa ta obejmuje również ich ostatniego wspólnego przodka i ptaki niedawno wymarłe.
Współczesne ptaki zachowały wiele cech gadzich:
łuski na nogach;
dwunożność (jak u Theropoda);
palce nóg zakończone pazurami;
dziób;
jaja znoszone na lądzie, z błonami płodowymi;
połączenie czaszki z szyją jednym kłykciem potylicznym;
pokrycie ciała piórami (zgodnie z tezą, wg której dinozaury miały pióra);
młode osobniki hoacynów, czyli kośników czubatych (Opisthocomus hoazin), mają pazury na skrzydłach.
![Zdjęcie przedstawia kośnika czubatego, czyli haocyna. Ten tropikalny ptak zamieszkuje bagna w dorzeczu Amazonki i Orinoko. To duży ptak o zwalistej sylwetce. Ma krótkie, szerokie, zaokrąglone skrzydła. A także prostokątny ogon i długą szyję. Mała głowa ptaka jest skąpo opierzona. Luźny pomarańczowy czub to ozdoba kośnika czubatego. Dużą część boków głowy zajmuje naga, niebieska skóra. Okala ona oko. Dziób ptaka jest krótki, gruby, silny, bocznie spłaszczony. W upierzeniu hoacyna dominuje kolor brązowy, beżowy i czarny. Wierzch ciała jest głównie czarny i ciemnobrązowy, pokryty pionowymi płowymi pasami. Pokrywy skrzydłowe mają płowe końcówki. Lotki pierwszego rzędu są soczyście kasztanowe. Gardło i pierś kośnika są płowe, a brzuch i okolice klatki piersiowej kasztanowe. Tęczówka haocyna jest czerwona, a dziób szary z niemal czarną górną krawędzią. Skoki niebieskoszare. Na szyi ptak ma dłuższe pióra. Na zdjęciu ptak stoi na gałęzi pokrytej liśćmi.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RanSnBIQ2sxft/1624487488/1APAntvMlaZaLPOIQP3RZPJsi3KDxLgE.jpeg)
![Zdjęcie przedstawia pisklę haocyna. To średniej wielkości ptak zamieszkujący dorzecze Amazonki i Orinoko. Pisklę jest obrośnięte krótkim puchem. Pisklak wspina się do gniazda. W dziobie trzyma patyk. We wspinaczce pomagają mu pazury. Ma charakterystyczne trójkątne skrzydła. Zakończone są długimi piórami o czarnym i białym ubarwieniu. Na ogonie, który w przyszłości będzie ozdobą tropikalnego ptaka, znajdują się nieliczne piórka. Niewielka głowa na smukłej szyi pokryta jest puchem. Jednak na razie są tam dłuższe piórka.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1PjLeFoazpnc/1624487488/2VKLJuqW2nCfgyBcVr1Ht59ynWTf5AiH.jpg)
Wynikiem zmian ewolucyjnych jest ogromna różnorodność współczesnych ptaków.
![Na zdjęciach przedstawiono różnorodność występujących współcześnie ptaków. Ukazanych jest osiemnaście różnych gatunków. Pierwszy rząd: Ptak pierwszy na smukły tułów w kolorze zielono‑czarnym i długi, ciemny połyskliwy ogon. Jego głowa jest nieduża i ozdobiona grzebieniem z rudych, krótkich piór, dziób mały, pomarańczowy. Ptak drugi jest ciemnoszary, nieduży, ale ma masywną głowę zakończoną dużym dziobem. Na czubku głowy znajduje się niewielki pióropusz. Trzeci ptak ukazany jest podczas lotu. Jest smukły, biały z pomarańczowym, średniej długości dziobem i białymi skrzydłami z czarnymi fragmentami. Rząd drugi: Pierwszy ptak jest masywny, o ciemnym upierzeniu z białymi zakończeniami skrzydeł i ogona. Dziób duży, masywny, pomarańczowy. Łapy również pomarańczowe. Drugi ptak jest duży, smukły o tułowiu w kolorze niebiesko‑chabrowym z kremowymi końcówkami skrzydeł i brązowym ogonem. Szyja ptaka jest niebieska. Głowa mała, ozdobiona dużym, różowym pióropuszem. Dziób średniej długości, wąski. Trzeci ptak jest niebiesko‑zielony, z dużym, rozłożonym ogonem w pawimi oczkami. Ptak jest masywny, ma grubą, niebieską szyję. Głowa niewielka. Trzeci rząd: Pierwsze zdjęcie przedstawia niewielkiego ptaka w locie. Ptak ma szare ubarwienie, jedynie końcówki skrzydeł i ogona są ciemne. Ogon wachlarzowaty. Drugie zdjęcie przedstawia filigranowego, kolorowego ptaka intensywnie machającego skrzydłami. Ptak ma długi, spiczasty dzióbek. Trzeci ptak na białe podbrzusze i czarne skrzydła i grzbiet. Głowa jest biało‑czarna, dziób niewielki, pomarańczowo‑biało‑czarny. Rząd czwarty: Pierwsze zdjęcie przedstawia dużego ptaka o masywnym tułowiu okrytym długimi, czarnymi piórami. Nogo ptaka są długie, nagie, oliwkowe. Szyja niebiesko‑czerwono‑biała. Głowa niewielka z wyraźnie zaznaczonym czubem z piór. Zdjęcie drugie przedstawia wielokolorowego ptaka: pióra są chabrowe, pistacjowe, zielone, pomarańczowe, czerwone. Dziób niewielki, zakrzywiony w dół, czerwony. Zdjęcie trzecie przedstawia ptaka brodzącego w wodzie. Ma długie nogi, tułów masywny, w różnych odcieniach różu i kolorze łososiowym. Szyja wyjątkowo smukła i długa, łososiowa. Dziób masywny. Rząd piąty: Pierwsze zdjęcie przedstawia ptaka stojącego w wodzie. Jego ubarwienie przypomina czarny fraz z białym gorsem. Skrzydła ptaka są niewielkie, bardzo wąskie. Na głowie, przy oczach znajdują się białe plamy. Dziób jest niewielki, czerwony. Drugie zdjęcie przedstawia ptaka brodzącego w trzcinach. Ptak jest duży, o smukłej budowie tułowia i długiej, wąskiej szyi. Jest ubarwiony na szaro. Ma długi, spiczasty dziób, w którym trzyma niewielkiego gryzonia. Trzecie zdjęcie przedstawia średniej wielkości ptaka o białym podbrzuszu i ciemnobrązowych skrzydłach. Głowa ptaka jest beżowa, dziób długi, prosty, szary. Rząd szósty: pierwszy ptak jest niewielki, jego tułów jest niemal okrągły, ubarwiony od spody na zielonkawo, na wierzchu szary. Skrzydła na końcach wielobarwne. Ogonek długi. Głowa brązowa, dzióbek prosty, malutki. Drugi ptak jest masywny, ubarwiony beżowo‑biało‑brązowo. Głowa ptaka duża, w pomarańczowymi oczami i charakterystycznymi piórami nad nimi – pióra te przypominają brwi. Trzecie zdjęcie przedstawia dużego ptaka o masywnym korpusie z czarnogranatowymi piórami i żółtą szyją. Ptak ma ogromny, zakrzywiony ku dołowi, kolorowy dziób w barwach: zielonej, pistacjowej, pomarańczowej i granatowej na końcu.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RsXdVYb7O4wK7/1624487489/jI8fWxA8Knzk3rpcN3pqr7h8uJlhDjKs.png)
Współczesne ptaki są zatem w prostej linii potomkami dinozaurów i należą do taksonówtaksonów obejmujących także te gady. Oznacza to, że są jedyną żyjącą współcześnie grupą dinozaurów. Z tego powodu nazwanie siedzącego na pobliskiej gałęzi wróbla „wróblozaurem”, jakkolwiek może odrobinę na wyrost, ale wcale nie jest tak niepoprawne, jak mogłoby się wydawać.
![Zdjęcie przedstawia wróbla. A także różnice pomiędzy samcem i samicą ptaka. Wróbel to mały ptak o brązowym upierzeniu. Ma mały krótki dziób i długi ogon. To ptak krępy, o stosunkowo dużej głowie. U samca wierzch ciała jest brązowy z ciemniejszymi paskami, spód szary. Policzki szare, oddzielone brązową pręgą od szarego wierzchu głowy. Na podgardlu wróbel ma czarny śliniak. Samice mają szarobrązowe upierzenie. Na grzbiecie paskowane. Nie mają cech charakterystycznych. Nogi wróbli są różowe a dzioby szare.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RRwMPongkfBGD/1624487490/mFdNGFvvlfVmOZyEfgm1Gxh6amZgRxBz.png)
Słownik
wytworzenie jakiejś cechy u różnych grup organizmów jako odpowiedzi na identyczne zapotrzebowanie, np. konieczność przystosowania do podobnego środowiska
ptaki mające ruchome podniebienie dzięki ruchomemu połączeniu górnej szczęki z czaszką; należą do nich niemal wszystkie żyjące dziś ptaki
ptaki mające nieruchome podniebienie; należą do nich np. strusie
kość ogonowa obecna u ptaków i powstała poprzez zrośnięcie ostatnich kręgów kręgosłupa po tym, jak w toku ewolucji zanikł u nich ogon
jednostka systematyczna organizmów, np. odmiana, gatunek, rząd, gromada
ogół skamieniałych tkanek organizmów, a także różnego rodzaju ich śladów i odcisków, jakie zachowały się w skałach