Najkrótsza możliwa odpowiedź na postawione w tytule pytanie brzmi: filozofia zajmuje się wszystkim, co istnieje. Jest ona jednak zbyt ogólna, by powiedzieć nam cokolwiek o przedmiotach filozoficznych badań. Nie każdy filozof musi przecież wiedzieć wszystko na temat wszystkiego. Dlatego filozofia dzieli się na dziedziny, które różnią się przedmiotem – każda z nich zajmuje się czymś nieco innym.
1
RavCR2R8EvU0Rbg‑dark
Jacques Derrida – współczesny filozof francuski, który zajmował się językiem, kulturą i literaturą.
Źródło: bswise, Flickr, licencja: CC BY-NC-ND 2.0.
Zdjęcie przedstawia starszego, siwego mężczyznę o owalnej twarzy pokrytej licznymi zmarszczkami. Mężczyzna ma wydatny nos, głęboko osadzone oczy oraz krótkie, zmierzwione włosy.
R17ewrqIQTWnzbg‑dark
Arystoteles – starożytny filozof grecki, którego ambicją było stworzenie systemu filozoficznego obejmującego całość ludzkiej wiedzy. Zajmował się naukami ścisłymi, polityką, literaturą, etyką i innymi dziedzinami wiedzy.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Zdjęcie przedstawia popiersie mężczyzny. Jest ono wykonane z marmuru. Mężczyzna jest dojrzały. Na jego czole znajdują się poziome zmarszczki. Twarz mężczyzny jest okrągła. Mężczyzna ma wydatny nos i wysokie czoło. Włosy mężczyzny są krótkie, przylegają do głowy, są lekko falujące, zaczesane na twarz. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy. Jest ubrany w togę.
R11dDS87tfPGdbg‑dark
Gottfried Wilhelm von Leibniz – niemiecki filozof nowożytny. Oprócz filozofii zajmował się matematyką (jest twórcą rachunku różniczkowego), historią, był również inżynierem‑mechanikiem.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma pociągłą twarz, mocno zaznaczone brwi i duże, ciemne oczy. Jego nos jest haczykowaty i długi. Jego włosy są ciemne i długie, kręcone, sięgają do piersi. Mężczyzna ubrany jest w obszerną, udrapowaną szatę.
R1P8B7qbCy0U8bg‑dark
Daniel Dennett – współczesny filozof brytyjski, zajmujący się filozofią umysłu i filozofią nauki. W swojej pracy opiera się na współczesnej biologii ewolucyjnej i kognitywistyce.
Źródło: Dmitry Rozhkov, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę o pełnej twarzy. Mężczyzna ma zmarszczki. Jest łysiejący, ma długą, gęstą brodę i wąsy. Nosi okulary. Ma lekko uchylone usta. Ubrany jest w kamizelkę założoną na koszulę. Ma lekko uchylone usta.
Zapoznaj się z opisami czterech filozofów.
Jacques Derrida – współczesny filozof francuski, który zajmował się językiem, kulturą i literaturą. Na zdjęciu mężczyzna o siwych włosach. Ma ciemne oczy, duży nos i zmarszczki na twarzy. Ubrany jest w koszulę.
Arystoteles – starożytny filozof grecki, którego ambicją było stworzenie systemu filozoficznego obejmującego całość ludzkiej wiedzy. Zajmował się naukami ścisłymi, polityką, literaturą, etyką i innymi dziedzinami wiedzy. Na zdjęciu rzeźba z podobizną mężczyzny. Ma kręcone włosy zachodzące na czoło, wąsy i brodę. Na ramionach am zarzuconą pelerynę, spiętą ozdobną broszką.
Gottfried Wilhelm von Leibniz – niemiecki filozof nowożytny. Oprócz filozofii zajmował się matematyką (jest twórcą rachunku różniczkowego), historią, był również inżynierem‑mechanikiem. Na zdjęciu mężczyzna o długich do ramio, ciemnych, kręconych włosach. Ma ciemne oczy i długi nos. Ubrany jest w ciemne szaty.
Daniel Dennett – współczesny filozof brytyjski, zajmujący się filozofią umysłu i filozofią nauki. W swojej pracy opiera się na współczesnej biologii ewolucyjnej i kognitywistyce. Na zdjęciu starszy mężczyzna. Ma ciemne oczy, siwe włosy, wąsy i brodę. Na nosie ma okulary. Ubrany jest w jasną koszulę i marynarkę.
Nazwy najważniejszych dyscyplin filozoficznych, którymi się tu zajmiemy, wywodzą się ze starożytnego języka greckiego i mówią nam niemało na temat przedmiotu każdej z nich (możesz zastanowić się nad przedmiotem każdej z dyscyplin filozofii, analizując tabelę, która prezentuje ich etymologięetymologiaetymologię).
Ilustracja interaktywna przedstawia fragment dużej, starożytnej budowli stojącej na wzgórzu. Ukazany jest duży, zadaszony balkon z masywnych skalnych bloków, którego sufit podtrzymywane są przez sześć rzeźb kobiecych postaci, Kariatyd. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Ontologia to dziedzina filozofii, która zajmuje się bytem, czyli tym, co jest. Przedmiot ontologii – byt jako byt – różni się przede wszystkim od przedmiotów nauk szczegółowych. Fizyka również interesuje to, co istnieje, ale w konkretnej, określonej postaci – byt jest dla fizyka materią, która składa się z cząstek. Ontologia interesuje się tym samym przedmiotem, ale w inny sposób – pyta ona o to, czym jest to, co istnieje samo w sobie – a nie określone jako konkretny przedmiot. Termin używany od XVII w. zamiennie ze starszą nazwą – metafizyka., 2. Metafizyka to dział filozofii, który zajmuje się pierwszymi zasadami bytu. Nazwa wywodzi się od komentatora Arystotelesa, Andronikosa z Rodos, który porządkując pisma mistrza, umieścił zbiór ksiąg poświęcony pierwszym zasadom bytu po księgach z zakresu fizyki. Stąd wzięła się nazwa metafizyki, czyli tego, co jest po fizyce. Choć w pierwotnym sensie odnosiła się ona do filozofii pierwszej Arystotelesa, to w nowożytności zaczęła być stosowana zamiennie z nazwą „ontologia”. W innym sensie (Leibniz, Kartezjusz) metafizyka jest nauką o tym, co niematerialne i niepodlegające zmysłom., 3. Filozofia przyrody jest dziedziną filozofii, której przedmiotem jest przyroda nieożywiona (kosmologia) oraz byty ożywione (w tym człowiek ujmowany jako byt przyrodniczy). W Grecji filozofia przyrody była rozważaniem nad naturą zmiennych zjawisk. Podstawowym problemem filozofii przyrody jest więc pytanie o zmienność i ruch w przyrodzie oraz o ich stałą, niezmienną zasadę. W późniejszym okresie (Arystoteles) filozofia przyrody (fizyka) stała się nauką o bytach składających się z materii, natomiast w okresie nowożytnym – dociekaniem praw, które rządzą przyrodą., 4. Epistemologia i gnozeologia są nazwami dziedziny filozofii, która zajmuje się podstawami poznania (gr. gnosis), wiedzy (gr. episteme) i nauki. Źródłowym problemem filozofii poznania jest odróżnienie świata rzeczywistego, czyli takiego, jaki jest sam w sobie, od dostępnych człowiekowi zjawisk. Rozróżnienie to jest podstawą myślenia filozoficznego i rodzi szereg pytań, m.in. czy człowiek poznaje świat takim, jakim jest w istocie, czy w zniekształconej postaci? (problem wartości wiedzy); w jaki sposób ocenić twierdzenia, które formułujemy? (problem kryterium prawdy); czy zmysły są źródłem pewnego i prawdziwego poznania? (problem źródeł poznania), 5. Logika to dział filozofii zajmujący się poznaniem. W przeciwieństwie do epistemologii nie pyta jednak o wartość, kryteria czy źródła poznania, ale o czynności poznawcze. Czynności poznawcze to nazwa procesu nabywania przekonań. Z punktu widzenia logiki, przekonania wyrażone są w zdaniach – w tym sensie logika jest teorią związków (przede wszystkim związków wynikania) między wyrażeniami językowymi. Mówiąc inaczej, logika jest narzędziem filozofii i nauki, które służy do określenia warunków poprawnego rozumowania, a w szczególności – wnioskowania., 6. Etyka jest nauką o moralności, którą z kolei rozumieć można jako ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej (zbiorowości, klasie lub grupie społecznej, środowisku) w określonej epoce. Pochodzi od greckiego słowa ethos – zwyczaj, który oznaczał stały sposób postępowania właściwy człowiekowi, a zwłaszcza jego stosunek do innych ludzi. Nauka o tak rozumianej moralności może być normatywna – tzn. dawać odpowiedź na pytanie, co jest dobre, a co złe – lub opisowa, czyli zajmować się opisem, analizą i wyjaśnianiem moralności rzeczywiście obowiązującej w danej epoce lub grupie., 7. Antropologia filozoficzna jest działem filozofii, który zajmuje się człowiekiem. Choć refleksja nad człowiekiem oraz istotą człowieczeństwa obecna jest w myśli filozoficznej od starożytności (szerokie znaczenie antropologii filozoficznej), to nazwa „antropologia filozoficzna” wprowadzona została w XX w. przez Maksa Schelera w znaczeniu teoretycznej podbudowy nauk szczegółowych, które zajmują się człowiekiem (wąskie znaczenie antropologii filozoficznej)., 8. Filozofia polityki to dział filozofii, który poszukuje podstaw dobrego życia i dobrego społeczeństwa. W węższym, nowożytnym sensie (Nicolo Machiavelli, Thomas Hobbes) filozofia polityki jest działem filozofii, który zajmuje się badaniem podstaw władzy i instytucji państwowych., 9. Estetyka jest działem filozofii, który zajmuje się pięknem oraz przeżyciami, które są z nim związane. Estetykę można rozumieć wąsko, jako ogólną teorię sztuki (obejmującą wytwory artystyczne i użytkowe człowieka), lub też szeroko, jako naukę o pięknie dzieł sztuki i przedmiotów naturalnych., 10. Teologia filozoficzna Dziedzina filozofii, której przedmiotem jest istnienie i natura Boga. Głównymi problemami teologii filozoficznej są: udowodnienie istnienia Boga, kwestia poznawalności Boga, postawy przyjmowane w stosunku do Boga (teizm, ateizm, deizm, agnostycyzm), stosunek Boga do świata.
Ilustracja interaktywna przedstawia fragment dużej, starożytnej budowli stojącej na wzgórzu. Ukazany jest duży, zadaszony balkon z masywnych skalnych bloków, którego sufit podtrzymywane są przez sześć rzeźb kobiecych postaci, Kariatyd. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Ontologia to dziedzina filozofii, która zajmuje się bytem, czyli tym, co jest. Przedmiot ontologii – byt jako byt – różni się przede wszystkim od przedmiotów nauk szczegółowych. Fizyka również interesuje to, co istnieje, ale w konkretnej, określonej postaci – byt jest dla fizyka materią, która składa się z cząstek. Ontologia interesuje się tym samym przedmiotem, ale w inny sposób – pyta ona o to, czym jest to, co istnieje samo w sobie – a nie określone jako konkretny przedmiot. Termin używany od XVII w. zamiennie ze starszą nazwą – metafizyka., 2. Metafizyka to dział filozofii, który zajmuje się pierwszymi zasadami bytu. Nazwa wywodzi się od komentatora Arystotelesa, Andronikosa z Rodos, który porządkując pisma mistrza, umieścił zbiór ksiąg poświęcony pierwszym zasadom bytu po księgach z zakresu fizyki. Stąd wzięła się nazwa metafizyki, czyli tego, co jest po fizyce. Choć w pierwotnym sensie odnosiła się ona do filozofii pierwszej Arystotelesa, to w nowożytności zaczęła być stosowana zamiennie z nazwą „ontologia”. W innym sensie (Leibniz, Kartezjusz) metafizyka jest nauką o tym, co niematerialne i niepodlegające zmysłom., 3. Filozofia przyrody jest dziedziną filozofii, której przedmiotem jest przyroda nieożywiona (kosmologia) oraz byty ożywione (w tym człowiek ujmowany jako byt przyrodniczy). W Grecji filozofia przyrody była rozważaniem nad naturą zmiennych zjawisk. Podstawowym problemem filozofii przyrody jest więc pytanie o zmienność i ruch w przyrodzie oraz o ich stałą, niezmienną zasadę. W późniejszym okresie (Arystoteles) filozofia przyrody (fizyka) stała się nauką o bytach składających się z materii, natomiast w okresie nowożytnym – dociekaniem praw, które rządzą przyrodą., 4. Epistemologia i gnozeologia są nazwami dziedziny filozofii, która zajmuje się podstawami poznania (gr. gnosis), wiedzy (gr. episteme) i nauki. Źródłowym problemem filozofii poznania jest odróżnienie świata rzeczywistego, czyli takiego, jaki jest sam w sobie, od dostępnych człowiekowi zjawisk. Rozróżnienie to jest podstawą myślenia filozoficznego i rodzi szereg pytań, m.in. czy człowiek poznaje świat takim, jakim jest w istocie, czy w zniekształconej postaci? (problem wartości wiedzy); w jaki sposób ocenić twierdzenia, które formułujemy? (problem kryterium prawdy); czy zmysły są źródłem pewnego i prawdziwego poznania? (problem źródeł poznania), 5. Logika to dział filozofii zajmujący się poznaniem. W przeciwieństwie do epistemologii nie pyta jednak o wartość, kryteria czy źródła poznania, ale o czynności poznawcze. Czynności poznawcze to nazwa procesu nabywania przekonań. Z punktu widzenia logiki, przekonania wyrażone są w zdaniach – w tym sensie logika jest teorią związków (przede wszystkim związków wynikania) między wyrażeniami językowymi. Mówiąc inaczej, logika jest narzędziem filozofii i nauki, które służy do określenia warunków poprawnego rozumowania, a w szczególności – wnioskowania., 6. Etyka jest nauką o moralności, którą z kolei rozumieć można jako ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej (zbiorowości, klasie lub grupie społecznej, środowisku) w określonej epoce. Pochodzi od greckiego słowa ethos – zwyczaj, który oznaczał stały sposób postępowania właściwy człowiekowi, a zwłaszcza jego stosunek do innych ludzi. Nauka o tak rozumianej moralności może być normatywna – tzn. dawać odpowiedź na pytanie, co jest dobre, a co złe – lub opisowa, czyli zajmować się opisem, analizą i wyjaśnianiem moralności rzeczywiście obowiązującej w danej epoce lub grupie., 7. Antropologia filozoficzna jest działem filozofii, który zajmuje się człowiekiem. Choć refleksja nad człowiekiem oraz istotą człowieczeństwa obecna jest w myśli filozoficznej od starożytności (szerokie znaczenie antropologii filozoficznej), to nazwa „antropologia filozoficzna” wprowadzona została w XX w. przez Maksa Schelera w znaczeniu teoretycznej podbudowy nauk szczegółowych, które zajmują się człowiekiem (wąskie znaczenie antropologii filozoficznej)., 8. Filozofia polityki to dział filozofii, który poszukuje podstaw dobrego życia i dobrego społeczeństwa. W węższym, nowożytnym sensie (Nicolo Machiavelli, Thomas Hobbes) filozofia polityki jest działem filozofii, który zajmuje się badaniem podstaw władzy i instytucji państwowych., 9. Estetyka jest działem filozofii, który zajmuje się pięknem oraz przeżyciami, które są z nim związane. Estetykę można rozumieć wąsko, jako ogólną teorię sztuki (obejmującą wytwory artystyczne i użytkowe człowieka), lub też szeroko, jako naukę o pięknie dzieł sztuki i przedmiotów naturalnych., 10. Teologia filozoficzna Dziedzina filozofii, której przedmiotem jest istnienie i natura Boga. Głównymi problemami teologii filozoficznej są: udowodnienie istnienia Boga, kwestia poznawalności Boga, postawy przyjmowane w stosunku do Boga (teizm, ateizm, deizm, agnostycyzm), stosunek Boga do świata.
Ruiny Akropolu w Grecji
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Słownik
byt
byt
jeden z podstawowych i najogólniejszych terminów filozoficznych, oznaczający wszystko to, co jest lub każdą poszczególną rzecz wyodrębnioną ze względu na swoje cechy istotne
etymologia
etymologia
(gr. etymon – prawda, istota, znaczenie + logos – słowo, nauka) w językoznawstwie: pochodzenie wyrazu, źródłosłów; także dział językoznawstwa zajmujący się badaniem pochodzenia i pierwotnego znaczenia wyrazów na podstawie analizy ich budowy
fizyka
fizyka
(gr. physis – natura, przyroda) u Arystotelesa: filozofia przyrody, dział filozofii teoretycznej zajmujący się przyczynami bytów materialnych
zdanie
zdanie
wyrażenie sensowne oznajmujące (czyli takie, w którym coś się orzeka o czymś), które może być tylko albo prawdziwe, albo fałszywe