Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Czym zajmuje się filozofia?

Najkrótsza możliwa odpowiedź na postawione w tytule pytanie brzmi: filozofia zajmuje się wszystkim, co istnieje. Jest ona jednak zbyt ogólna, by powiedzieć nam cokolwiek o przedmiotach filozoficznych badań. Nie każdy filozof musi przecież wiedzieć wszystko na temat wszystkiego. Dlatego filozofia dzieli się na dziedziny, które różnią się przedmiotem – każda z nich zajmuje się czymś nieco innym.

1

Zapoznaj się z opisami czterech filozofów.

Jacques Derrida – współczesny filozof francuski, który zajmował się językiem, kulturą i literaturą. Na zdjęciu mężczyzna o siwych włosach. Ma ciemne oczy, duży nos i zmarszczki na twarzy. Ubrany jest w koszulę.

Arystoteles – starożytny filozof grecki, którego ambicją było stworzenie systemu filozoficznego obejmującego całość ludzkiej wiedzy. Zajmował się naukami ścisłymi, polityką, literaturą, etyką i innymi dziedzinami wiedzy. Na zdjęciu rzeźba z podobizną mężczyzny. Ma kręcone włosy zachodzące na czoło, wąsy i brodę. Na ramionach am zarzuconą pelerynę, spiętą ozdobną broszką. 

Gottfried Wilhelm von Leibniz – niemiecki filozof nowożytny. Oprócz filozofii zajmował się matematyką (jest twórcą rachunku różniczkowego), historią, był również inżynierem‑mechanikiem. Na zdjęciu mężczyzna o długich do ramio, ciemnych, kręconych włosach. Ma ciemne oczy i długi nos. Ubrany jest w ciemne szaty. 

Daniel Dennett – współczesny filozof brytyjski, zajmujący się filozofią umysłu i filozofią nauki. W swojej pracy opiera się na współczesnej biologii ewolucyjnej i kognitywistyce. Na zdjęciu starszy mężczyzna. Ma ciemne oczy, siwe włosy, wąsy i brodę. Na nosie ma okulary. Ubrany jest w jasną koszulę i marynarkę. 

Nazwy najważniejszych dyscyplin filozoficznych, którymi się tu zajmiemy, wywodzą się ze starożytnego języka greckiego i mówią nam niemało na temat przedmiotu każdej z nich (możesz zastanowić się nad przedmiotem każdej z dyscyplin filozofii, analizując tabelę, która prezentuje ich etymologięetymologiaetymologię).

Nazwa dyscypliny

Etymologia (gr.)

Znaczenie

Ontologia

on óntos
logos

będący, bytbytbyt
rozum, słowo, myśl, nauka

Metafizyka

ta meta ta physika

to, co po fizycefizykafizyce / ponad fizyką

Filozofia przyrody/Fizyka

physis

natura

Epistemologia/Gnozeologia

episteme
gnosis
logos

wiedza
poznanie
rozum, słowo, myśl, nauka

Logika

logos

rozum, słowo, myśl, nauka

Etyka

ethos

zwyczaj

Antropologia

anthropos
logos

człowiek
rozum, słowo, myśl, nauka

Filozofia polityki

politika

sprawy miasta, państwa

Estetyka

aisthetikos

dotyczący poznania zmysłowego, wrażliwy

Teologia filozoficzna

theos
logos

bóg
rozum, słowo, myśl, nauka

Podstawowe dziedziny filozoficzne

R86LHVDEsrexg1
Ilustracja interaktywna przedstawia fragment dużej, starożytnej budowli stojącej na wzgórzu. Ukazany jest duży, zadaszony balkon z masywnych skalnych bloków, którego sufit podtrzymywane są przez sześć rzeźb kobiecych postaci, Kariatyd. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Ontologia to dziedzina filozofii, która zajmuje się bytem, czyli tym, co jest. Przedmiot ontologii – byt jako byt – różni się przede wszystkim od przedmiotów nauk szczegółowych. Fizyka również interesuje to, co istnieje, ale w konkretnej, określonej postaci – byt jest dla fizyka materią, która składa się z cząstek. Ontologia interesuje się tym samym przedmiotem, ale w inny sposób – pyta ona o to, czym jest to, co istnieje samo w sobie – a nie określone jako konkretny przedmiot. Termin używany od XVII w. zamiennie ze starszą nazwą – metafizyka., 2. Metafizyka to dział filozofii, który zajmuje się pierwszymi zasadami bytu. Nazwa wywodzi się od komentatora Arystotelesa, Andronikosa z Rodos, który porządkując pisma mistrza, umieścił zbiór ksiąg poświęcony pierwszym zasadom bytu po księgach z zakresu fizyki. Stąd wzięła się nazwa metafizyki, czyli tego, co jest po fizyce. Choć w pierwotnym sensie odnosiła się ona do filozofii pierwszej Arystotelesa, to w nowożytności zaczęła być stosowana zamiennie z nazwą „ontologia”. W innym sensie (Leibniz, Kartezjusz) metafizyka jest nauką o tym, co niematerialne i niepodlegające zmysłom., 3. Filozofia przyrody jest dziedziną filozofii, której przedmiotem jest przyroda nieożywiona (kosmologia) oraz byty ożywione (w tym człowiek ujmowany jako byt przyrodniczy). W Grecji filozofia przyrody była rozważaniem nad naturą zmiennych zjawisk. Podstawowym problemem filozofii przyrody jest więc pytanie o zmienność i ruch w przyrodzie oraz o ich stałą, niezmienną zasadę. W późniejszym okresie (Arystoteles) filozofia przyrody (fizyka) stała się nauką o bytach składających się z materii, natomiast w okresie nowożytnym – dociekaniem praw, które rządzą przyrodą., 4. Epistemologia i gnozeologia są nazwami dziedziny filozofii, która zajmuje się podstawami poznania (gr. gnosis), wiedzy (gr. episteme) i nauki. Źródłowym problemem filozofii poznania jest odróżnienie świata rzeczywistego, czyli takiego, jaki jest sam w sobie, od dostępnych człowiekowi zjawisk. Rozróżnienie to jest podstawą myślenia filozoficznego i rodzi szereg pytań, m.in. czy człowiek poznaje świat takim, jakim jest w istocie, czy w zniekształconej postaci? (problem wartości wiedzy); w jaki sposób ocenić twierdzenia, które formułujemy? (problem kryterium prawdy); czy zmysły są źródłem pewnego i prawdziwego poznania? (problem źródeł poznania), 5. Logika to dział filozofii zajmujący się poznaniem. W przeciwieństwie do epistemologii nie pyta jednak o wartość, kryteria czy źródła poznania, ale o czynności poznawcze. Czynności poznawcze to nazwa procesu nabywania przekonań. Z punktu widzenia logiki, przekonania wyrażone są w zdaniach – w tym sensie logika jest teorią związków (przede wszystkim związków wynikania) między wyrażeniami językowymi. Mówiąc inaczej, logika jest narzędziem filozofii i nauki, które służy do określenia warunków poprawnego rozumowania, a w szczególności – wnioskowania., 6. Etyka jest nauką o moralności, którą z kolei rozumieć można jako ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej (zbiorowości, klasie lub grupie społecznej, środowisku) w określonej epoce. Pochodzi od greckiego słowa ethos – zwyczaj, który oznaczał stały sposób postępowania właściwy człowiekowi, a zwłaszcza jego stosunek do innych ludzi. Nauka o tak rozumianej moralności może być normatywna – tzn. dawać odpowiedź na pytanie, co jest dobre, a co złe – lub opisowa, czyli zajmować się opisem, analizą i wyjaśnianiem moralności rzeczywiście obowiązującej w danej epoce lub grupie., 7. Antropologia filozoficzna jest działem filozofii, który zajmuje się człowiekiem. Choć refleksja nad człowiekiem oraz istotą człowieczeństwa obecna jest w myśli filozoficznej od starożytności (szerokie znaczenie antropologii filozoficznej), to nazwa „antropologia filozoficzna” wprowadzona została w XX w. przez Maksa Schelera w znaczeniu teoretycznej podbudowy nauk szczegółowych, które zajmują się człowiekiem (wąskie znaczenie antropologii filozoficznej)., 8. Filozofia polityki to dział filozofii, który poszukuje podstaw dobrego życia i dobrego społeczeństwa. W węższym, nowożytnym sensie (Nicolo Machiavelli, Thomas Hobbes) filozofia polityki jest działem filozofii, który zajmuje się badaniem podstaw władzy i instytucji państwowych., 9. Estetyka jest działem filozofii, który zajmuje się pięknem oraz przeżyciami, które są z nim związane. Estetykę można rozumieć wąsko, jako ogólną teorię sztuki (obejmującą wytwory artystyczne i użytkowe człowieka), lub też szeroko, jako naukę o pięknie dzieł sztuki i przedmiotów naturalnych., 10. Teologia filozoficzna Dziedzina filozofii, której przedmiotem jest istnienie i natura Boga. Głównymi problemami teologii filozoficznej są: udowodnienie istnienia Boga, kwestia poznawalności Boga, postawy przyjmowane w stosunku do Boga (teizm, ateizm, deizm, agnostycyzm), stosunek Boga do świata.
Ruiny Akropolu w Grecji
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Słownik

byt
byt

jeden z podstawowych i najogólniejszych terminów filozoficznych, oznaczający wszystko to, co jest lub każdą poszczególną rzecz wyodrębnioną ze względu na swoje cechy istotne

etymologia
etymologia

(gr. etymon – prawda, istota, znaczenie + logos – słowo, nauka) w językoznawstwie: pochodzenie wyrazu, źródłosłów; także dział językoznawstwa zajmujący się badaniem pochodzenia i pierwotnego znaczenia wyrazów na podstawie analizy ich budowy

fizyka
fizyka

(gr. physis – natura, przyroda) u Arystotelesa: filozofia przyrody, dział filozofii teoretycznej zajmujący się przyczynami bytów materialnych

zdanie
zdanie

wyrażenie sensowne oznajmujące (czyli takie, w którym coś się orzeka o czymś), które może być tylko albo prawdziwe, albo fałszywe