Instytucje prawa rodzinnego w Polsce

Prawo rodzinne wywodzi się z prawa cywilnego, jest jego gałęzią, która reguluje stosunki majątkowe i niemajątkowe w rodzinie. Dotyczy ono wszystkich członków rodziny i jest zapisane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz Kodeksie cywilnym.

Podstawy prawa rodzinnego w Rzeczypospolitej Polskiej zapisane zostały w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Kolejną instytucją prawa rodzinnego jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy (KRO) – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. z późniejszymi zmianami.

Informacji na temat praw i władzy rodzicielskiej można się też doszukiwać w Kodeksie karnym z 6 czerwca 1997 r. z późniejszymi zmianami.

Ostatnim, w całości dotyczącym tematu dokumentem jest Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 r. z późniejszymi zmianami.

Zasady funkcjonowania rodziny

Prawo rodzinne i opiekuńcze zawarte w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym pozwala zdefiniować podstawowe zasady funkcjonowania rodziny i jej członków.

Podstawowe składniki Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

Do trzech podstawowych składników Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zaliczamy:

• małżeństwo, które określa wszystkie zjawiska i relacje prawne zachodzące między małżonkami, zarówno w kwestiach majątkowych, jak i niemajątkowych;

• pokrewieństwo, które określa relacje i zależności prawne między dalszymi członkami rodziny;

• kuratelę, która określa wszelkie przepisy i zależności prawne w przypadku opieki nad osobą niebędącą bezpośrednim krewnym dla opiekunaopiekunopiekuna.

Małżeństwo

Kobieta i mężczyzna mogą zawrzeć trwały i równoprawny związek małżeński, opierający się na regułach prawnych, którego celem jest wspólne pożycie, założenie rodziny i posiadanie oraz wychowanie dzieci. W Polsce małżeństwo mogą zawrzeć osoby, które ukończyły 18 lat. Jest jednak wyjątek od tej zasady: sąd opiekuńczy z ważnych powodów może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16 lat.

Konsekwencją zawarcia konkordatu ze Stolicą Apostolską w Rzymie była nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w 1998 r. Dzięki temu małżeństwo w myśl przepisów prawa polskiego można zawrzeć w sposób świecki przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub w formie wyznaniowej, przed duchownym. By zawrzeć małżeństwo, przyszli małżonkowie muszą złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego wspólne oświadczenie, że dobrowolnie wstępują w związek małżeński.

Inną formą zawarcia związku małżeńskiego jest zawarcie małżeństwa w obecności duchownego przez złożenie oświadczenia woli o zawarciu związku małżeńskiego w myśl prawa polskiego, które następnie zostanie potwierdzone przez kierownika urzędu stanu cywilnego sporządzającego akt zawarcia małżeństwa.

Zawarcie związku małżeńskiego powoduje wytworzenie się stosunków rodzinnych o majątkowym i niemajątkowym charakterze, między małżonkami oraz ich potomstwem.

RNq5HybnY7kQJ

Zdjęcie przedstawia kobietę w sukni ślubnej i mężczyznę w garniturze trzymających się za rękę.

Władza rodzicielska

Pod pojęciem władzy rodzicielskiej rozumiemy całokształt praw i obowiązków, jakie mają rodzice względem swoich małoletnich dzieci. Przysługuje ona obojgu rodzicom, co jest uregulowane przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, bez względu na to, czy rodzice pozostają w związku małżeńskim, czy też nie. Celem władzy rodzicielskiej jest zapewnienie przez rodziców optymalnych warunków do wychowania dziecka. Posiadanie władzy rodzicielskiej powoduje, że rodzice są przedstawicielami ustawowymi, którzy sprawują pieczę nad dzieckiem i jego majątkiem.

Prawa i obowiązki rodziców

Podstawowym uprawnieniem rodziców jest prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, z zapewnieniem dbałości o rozwój fizyczny, zdrowie i życie dzieci. Rodzice mają też obowiązek zapewnić kompletny rozwój psychiczny dziecka przez ukształtowanie jego kręgosłupa moralnego.

Do obowiązków rodziców zalicza się też zapewnienie, w miarę możliwości i potrzeb, wykształcenia dziecka oraz rozwijania jego zdolności. Kolejnym zadaniem rodziców jest zapewnienie dziecku kontaktów z rodziną oraz rówieśnikami. Dzieci zaś, przebywając pod opieką rodzicielską, są zobowiązane do posłuszeństwa rodzicom.

Władza rodzicielska powinna być wykonywana zgodnie z dobrem dziecka i interesem społecznym. Rodzice, którzy nie mają pełnej zdolność do czynności prawnych, mogą brać udział w wychowaniu dziecka i sprawowaniu nad nim opieki, o ile sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej. Taka decyzja sądu może być podyktowana dobrem dziecka. Każdy, kto sprawuje władzę rodzicielską, musi pamiętać, że obowiązuje zakaz stosowania wobec dzieci kar cielesnych.

Do kiedy trwa władza rodzicielska?

Władza rodzicielska trwa do momentu, w którym dziecko osiąga pełnoletność, wtedy wygasa ona z mocy prawa. Są jednak sytuacje, w których władza rodzicielska może ustać z innych powodów. Po pierwsze, w sytuacji utraty przez rodzica pełnej zdolności do czynności prawnych; po drugie, w przypadku śmierci rodzica, po trzecie – w przypadku pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej. Władza rodzicielska ustaje też w przypadku zaprzeczenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz unieważnienia uznania dziecka. Podobnie się dzieje w przypadku zmiany prawomocnego wyroku ustalającego ojcostwo w wyniku skargi o wznowienie postępowania. Władza rodzicielska wygasa u rodziców biologicznych w przypadku przysposobienia dziecka przez nowych rodziców oraz w sytuacji rozwiązania przysposobienia w stosunku do przysposabiających. Władza rodzicielska może też zostać ograniczona, rodzice mogą zostać jej pozbawieni lub na określony czas może ona zostać zawieszona.

Słownik