Pluralizm

RLsUXjuiMDjQM1

PluralizmpluralizmPluralizm to stanowisko ontologiczne zakładające, że rzeczywistość składa się z wielu niesprowadzalnych do wspólnego mianownika podstawowych elementów składowych. Takimi elementami w systemie Leibniza są monadymonadamonady (od gr. monás – to, co jedne i niepodzielne), najmniejsze i niepodzielne cząstki bytu. Jednak inaczej niż w przypadku atomów Demokryta nie przysługuje im istnienie materialne – są to byty metafizyczne, duchowe. Leibniz za Kartezjuszem zakłada, że materia ma charakter rozciągły, a wszystko, co rozciągłe, jest podzielne. Skoro monady są niepodzielne, muszą być też niematerialne. Monady Leibniz nazywa substancjamisubstancjasubstancjami w tym sensie, że to one właśnie są podstawowym składnikiem świata. Dowodzi też, że są wieczne, argumentując, że skoro monada jest substancją prostą, tzn. pozbawioną części (a więc rozciągłości), to nie może „w sposób naturalny” ani zostać utworzona, ani zginąć, gdyż naturalne powstawanie i ginięcie to nic innego jak składanie i rozkładanie agregatu (czyli ciała).

RJfd2rXaWjv3N1

Ilustracja przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ubrany jest w szatę z kapturem na głowie. Ma krótkie, zaczesane na czoło włosy oraz wąsy. W ręku trzyma swój papieru.

Skoro jednak monady, będąc podstawowym składnikiem świata, są niematerialne, zatem i świat jest niematerialny. Leibniz uważał, że błędem Kartezjusza było uznanie materialności świata, gdyż materialność to złudzenie. Monady znajdują się w pewnym stosunku do siebie. Stosunek ten ma charakter matematyczny, a my go postrzegamy jako jakości zmysłowe.

Leibniz radykalnie różnicuje monady między sobą (nie ma dwu takich samych monad) – różnice, jakie między nimi zachodzą, mają charakter jakościowy. W ten sposób powstaje złożona hierarchia monad. Stopnie w tej hierarchii uzależnione są od odległości względem monady doskonałej, czyli Boga. Najniższy stopień zajmują najbardziej oddalone od Boga monady proste (świat nieorganiczny), mające niewielkie możliwości poznania i pożądania oraz nieświadomą, spontaniczną zdolność percepcji. Na wyższym stopniu znajdują się monady „żywe” (świat roślinny), obdarzone percepcją oraz najprostszym rodzajem aktywności. Kolejny stopień to „dusze zwierzęce”: mają proste uczucia utrwalone w pamięci oraz zdolność kojarzenia doznań. Następne w hierarchii są „monady ludzkie”, tj. dusze rozumne: posiadają zmysły, umysł zdolny do logicznego rozumowania i intelekt, którym wnikają w „prawdy wieczne”. Człowiek jako całość stanowi pewne złożenie monad, przy czym dusza jest w nim monadą centralną.

RnbpbifsbkCFe

Ponieważ monady są niematerialne i nierozciągłe (to, co niematerialne, nie może zajmować miejsca w przestrzeni, a więc jest nierozciągłe), Leibniz dowodzi, że przestrzeń istnieje tylko względnie, tj. relacyjnie − własności materialne (zmysłowe) stanowią konsekwencję stosunków matematycznych między monadami.

R1cw5ikc9QqjF

W ten sposób filozof podważa dotychczasowy pogląd, zgodnie z którym przestrzeń jest czymś realnym i niezależnym od rzeczy. Z jego punktu widzenia to „nie rzeczy istnieją w przestrzeni, ale przestrzeń wynika z istnienia rzeczy” – przestrzeń jest pochodną (funkcją) istnienia bytów i to bytów, które same w sobie nie są przestrzenne. Stanowisko to dało początek długiego sporu między Leibnizem a Newtonem o naturę czasu i przestrzeni. Teoria Leibniza stanowi antycypację teorii względności Einsteina, zgodnie z którą przestrzeń to funkcja ruchu wielkich mas grawitacyjnych.

Słownik