Przeczytaj
Dyskusja
racjonalizmTrudno znaleźć epokę bardziej wielbioną i zarazem krytykowaną niż francuskie oświecenie. Jego krytycy podważali m.in. wiarę w moc rozumuwiarę w moc rozumu. Na karb oświecenia zrzucali okrucieństwa i terror Wielkiej Rewolucji FrancuskiejWielkiej Rewolucji Francuskiej, dowodząc (jak Joseph de Maistre), że rzeczywistość społeczna jest zbyt złożona i dlatego rozum nie może jej ogarnąć. Każda próba przekształcenia świata musi skończyć się porażką. Lepiej więc zaufać tradycji. Rousseau oświeceniowemu kultowi rozumu przeciwstawiał z kolei porządek serca, koncepcję naturalnego „czucia prawdy”. Dowodząc nieautonomiczności rozumu, krytykowano też przyjęte na wzór Kartezjusza założenie, że rozum jest samodzielną, w pełni niezależną władzą poznawczą. Myśliciele kolejnych epok, a zwłaszcza Nietzsche, Freud i Marks, rozwijają tzw. teorię podejrzeń, głosząc wbrew oświeceniu, że ludzkim rozumem kierują mechanizmy, których on nie kontroluje, ale które go kontrolują (są to mechanizmy społeczne i psychologiczne).
Rozpatrywano też oświeceniową ideę postępu cywilizacyjnego. Już u Rousseau pojawia się wątpienie w jego wartość. Po dziś dzień filozofowie dyskutują z tą ideą, dostrzegając zarówno dobre, jak i złe strony cywilizacji. Kolejne epoki krytykują w szczególności oświeceniowy przesąd o istnieniu ścisłej zależności między przyrostem wiedzy a postępem moralnym.
Występowano też przeciwko modelowi wiedzy encyklopedycznej, której zarzucano jałowość. Twierdzono, że samo gromadzenie i analizowanie szczegółowych faktów nie przyczynia się do przyrostu wiedzy, a raczej prowadzi do zagubienia. Dlatego następna epoka w filozofii to okres wielkich systemów filozoficznych, nadających całościowy sens szczegółom.
Słownik
(gr. empeiria – doświadczenie) kierunek filozoficzny głoszący, że źródłem wszelkiej wiedzy jest doświadczenie; przedstawiciele francuskiego oświecenia (m.in. Diderot, Wolter) postulowali koncepcję uporządkowanej i powszechnie dostępnej wiedzy opartej na obserwacji oraz akcentowali znaczenie nauk empirycznych w życiu społecznym
(gr. kritikós – osądzający) nurt filozoficzny ograniczający naukowe roszczenia maksymalistyczne do stwierdzeń raczej minimalistycznych, lecz pewnych; zgodnie z doktryną Immanuela Kanta teoria poznawcza musi poprzedzać wszelkie inne dociekania
(gr. naturalis – naturalny) kierunek filozoficzny uznający za jedyną rzeczywistość świat materialny (przyrodę), odrzucający istnienie rzeczywistości pozanaturalnej (nadprzyrodzonej)
(łac. ratio – rozum) kierunek filozoficzny, który zapoczątkował Kartezjusz; niezależny i samowystarczalny rozum ludzki odgrywa główną rolę w procesie poznania; jest wyłącznym źródłem wiedzy o świecie
(łac. saecularis – świecki) proces społeczno‑kulturowy polegający na uwolnieniu różnych dziedzin życia społecznego (nauka, filozofia, kultura, oświata, polityka) spod wpływów religii i Kościoła
(łac. utilitas – korzyść, wygoda) doktryna etyczna głosząca, że pożytek jednostki lub społeczeństwa stanowi najwyższy cel moralny ludzkiego postępowania; zakłada również, że dążenie do dobra osobistego sprzyja pomnożeniu dobra społecznego; dążenie do osiągania celów praktycznych, korzyści, wygód
rewolucja francuska z lat 1789–99; rewolucja społeczna, w której wyniku zostały obalone monarchia absolutna i ustrój stanowy we Francji; dokonując demokratycznej transformacji systemu politycznego i prawnego rewolucja francuska doprowadziła do monarchii konstytucyjnej (1791), a następnie proklamowania I Republiki (1792), która z kolei po okresie terroru i wojen ustąpiła miejsca cesarstwu