Przeczytaj
Struktura przemysłu w skali świata jest silnie zróżnicowana. W krajach wysoko rozwiniętych wysoki udział ma tzw. przemysł zaawansowanych technologii. Z kolei w krajach rozwijających się brak możliwości kapitałowych i wykształconej kadry oraz słabo rozwinięty rynek zbytu sprawiają, że produkcja przemysłowa nadal związana jest z górnictwem, przemysłem lekkim i spożywczym. W latach 60. XX w. tzw. „tygrysy azjatyckie” (Singapur, Korea Południowa, Hongkong, Tajwan) stworzyły korzystne dla inwestorów warunki do zakładania przedsiębiorstw produkujących na eksport, oferując liberalne przepisy podatkowe, niskie ceny gruntów i tanią siłę roboczą. Z czasem kraje te zaczęły odgrywać ważną rolę w produkcji elektroniki użytkowej. Osiągnęły też wysoki wzrost gospodarczy. Do nowo uprzemysłowionych krajów zalicza się: Chiny, Brazylię, Indie, Argentynę oraz Meksyk. Specjalizacja światowej produkcji zależy od istniejącej bazy surowcowej i energetycznej. Im większy i posiadający wyższy poziom rozwoju gospodarczego i technologicznego kraj, tym bardziej zróżnicowana jest struktura przemysłu. Bardzo ważnym czynnikiem jest także czynnik społeczny (kapitał społeczny).
Ośrodek przemysłu to miejscowość, w której znajdują się zakłady przemysłowe zatrudniające znaczny odsetek ludności danego regionu.
Podział okręgów przemysłowych ze względu na pierwotną przyczynę powstania
Ze względu na genezę okręgi przemysłoweokręgi przemysłowe można podzielić na: surowcowe, transportowe, wielkomiejskie i technopolietechnopolie. Wiele współczesnych okręgów uległo restrukturyzacji i utraciło swój pierwotny charakter. Przyczyny powstania części z nich są złożone, jednak w każdym zauważyć można wiele zakładów z tej samej gałęzi przemysłu.
Jednym ze stosowanych podziałów okręgów jest podział na:
surowcowe – powstałe w miejscach eksploatacji głównie węgla kamiennego, rud żelaza i metali nieżelaznych,
transportowe – powstałe na obszarach o dogodnym położeniu komunikacyjnym,
wielkomiejskie – powstałe na obszarach zurbanizowanych,
technopolie – związane z obszarami rozwoju przemysłów zaawansowanych technologii.
Okręgi surowcowe | |
|---|---|
Okręg Uralski (Rosja; środkowy i południowy Ural) | główne miasta: Niżny Tagił, Jekaterynburg, Czelabińsk, Magnitogorsk, Orsk, Perm, Ufa różnorodność surowców mineralnych: sól kamienna i potasowa w dorzeczu Kamy (zapoczątkowała rozwój okręgu), wysokoprocentowe rudy żelaza i metali uszlachetniających stal, które zwiększyły dynamikę rozwoju, rudy miedzi, cynku i ołowiu, złoto, srebro i platyna, fosforyty, azbest, uboższe złoża surowców energetycznych (węgla kamiennego, ropy naftowej) struktura gałęziowa przemysłu: górnictwo, hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, przemysł maszynowy, chemiczny, celulozowy, spożywczy |
Kuźniecki Okręg Przemysłowy (Rosja, Syberia) | główne miasta: Kemerowo, Nowokuźnieck, Biełowo, Prokopiewsk surowce mineralne: zasobne złoża węgla kamiennego, rudy żelaza, cyny oraz cynku i ołowiu struktura gałęziowa przemysłu: górnictwo, hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, przemysł maszynowy (obrabiarki, turbiny, maszyny górnicze i rolnicze), karbochemia, produkcja nawozów sztucznych, przemysł celulozowo‑papierniczy, włókienniczy, spożywczy |
Doniecko‑Naddnieprzański Okręg Przemysłowy (wschodnia Ukraina) | główne miasta: Donieck, Kramatorsk, Gorłówka, Charków surowce mineralne: bogate złoża węgla kamiennego, rudy żelaza i manganu, sól struktura gałęziowa przemysłu: górnictwo, energetyka, hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, dzięki którym rozwinął się przemysł maszynowy (urządzenia dla górnictwa, hutnictwa i budownictwa, łożyska toczne, obrabiarki, tabor kolejowy, traktory, czołgi), przemysł materiałów budowlanych, chemiczny, spożywczy |
Fushun‑Anshan (Chiny) | główne miasta: Anshan, Benxi, Shenyang, Fushun, Dalian surowce mineralne: węgiel kamienny, rudy żelaza i magnezytu struktura gałęziowa przemysłu: górnictwo, energetyka, hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, dzięki któremu rozwinął się przemysł maszynowy (turbiny, obrabiarki), chemiczny, zwłaszcza karbochemia, spożywczy |
Okręg Damodar (wschodnie Indie) | główne miasta: Jamshedpur, Sindri, Asansol surowce mineralne: węgiel kamienny, rudy żelaza, miedzi, niklu, boksyty struktura gałęziowa przemysłu: górnictwo, hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, przemysł maszynowy (obrabiarki), środków transportu, chemiczny, zwłaszcza karbochemia, spożywczy |
Okręg Shaba (Zambia/ Demokratyczna Republika Konga) | główne miasta: Lubumbashi, Kolwezi, Kitwe, Luanshya surowce mineralne: rudy miedzi, kobaltu, cyny, cynku i ołowiu struktura gałęziowa przemysłu: górnictwo, hutnictwo metali nieżelaznych, przemysł metalowy, materiałów budowlanych, włókienniczy, spożywczy |
Okręg Witwatersrand (Republika Południowej Afryki) | główne miasta: Johannesburg, Springs, Benoni, Germiston, Krugersdorp surowce mineralne: węgiel kamienny, złoto, srebro, platyna, diamenty, rudy żelaza, chromu, niklu, manganu, wanadu, kobaltu, miedzi, cynku i ołowiu, cyny, fosforyty struktura gałęziowa przemysłu: górnictwo, hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, przemysł metalowy, maszynowy (obrabiarki, urządzenia górnicze), środków transportu (tabor kolejowy i samochody), chemiczny (karbochemia, kwas siarkowy, nawozy sztuczne), włókienniczy, spożywczy |
Okręg Minas Gerais (wschodnia Brazylia) | główne miasta: São Paulo, Belo Horizonte, Itabira surowce mineralne: obfite złoża rud żelaza, rudy cyny, manganu, boksyty, złoto, uran struktura gałęziowa przemysłu: górnictwo, hutnictwo metali żelaza i nieżelaznych, przemysł metalowy, petrochemiczny, włókienniczy, spożywczy |
Okręgi zrestrukturyzowane
Zagłębie Północne we Francji (Lille – Roubaix – Tourcoing): tradycyjne gałęzie przemysłu bazujące na złożach węgla i rud metali zostały zastąpione nowymi; jeszcze w latach 60. XX w. dynamicznie rozwijało się górnictwo węgla, hutnictwo żelaza i metali nieżelaznych, przemysł chemiczny (koksochemia, tworzywa sztuczne, nawozy azotowe), włókienniczy; obecnie dominują nowoczesne gałęzie przemysłu: precyzyjny, elektrotechniczny i elektroniczny, środków transportu, chemiczny (barwniki chemiczne, włókna syntetyczne, lekarstwa); rozwinął się też przemysł petrochemiczny (zastąpił karbochemię); specyfiką okręgu jest rozwój przemysłu kosmetycznego, odzieżowego, poligraficznego i kinematograficznego; ponadto tradycyjne elektrownie węglowe zastępowano elektrowniami jądrowymi.
Okręg Reńsko‑Westfalski w Niemczech, którego centralną część stanowi Zagłębie Ruhry (Dusseldorf, Duisburg, Dortmund, Essen, Bochum, Leverkusen): w latach 60. XX w. dominowało tu zatrudnienie w górnictwie węglowym, hutnictwie żelaza i metali nieżelaznych, przemyśle maszynowym (maszyny dla górnictwa i hutnictwa), w mniejszym stopniu w karbochemii, przemyśle chemicznym (barwniki, tworzywa sztuczne), włókienniczym; obecnie zamknięta jest większość kopalń, położono nacisk na przemysł precyzyjny, elektrotechniczny i elektroniczny, środków transportu, chemiczny oparty na biotechnologiach; spadło znaczenie karbochemii na rzecz petrochemii; rozwinął się przemysł poligraficzny.
Okręgi wielkomiejskie
Okręgi wielkomiejskie wytworzyły się w obrębie aglomeracji miejskich. Decydującą rolę w ich rozwoju odegrały korzyści aglomeracji, chłonny rynek zbytu, liczna i wykwalifikowana siła robocza. Dominującymi gałęziami przemysłu są te o znaczeniu ponadlokalnym: elektromaszynowy, zwłaszcza elektrotechniczny i elektroniczny, oraz środków transportu, kosmetyczno‑perfumeryjny, farmaceutyczny, odzieżowy, poligraficzny, spożywczy (cukrowniczy, owocowo‑warzywny, mleczarski). Do okręgów tego typu należą okręg: Paryski, Londyński, Mediolanu, Warszawski i Moskiewski.
Okręgi transportowe
Okręgi transportowe rozwinęły się na obszarach o dogodnym położeniu komunikacyjnym. Są nimi z reguły okręgi portowe bazujące na imporcie surowców dowożonych drogą morską. Rozwijają się tu przede wszystkim: hutnictwo metali, przemysł stoczniowy, przemysł elektromaszynowy, petrochemiczny, spożywczy (rybny), produkcja nawozów fosforowych. Ich przykładami są okręgi: Marsylii, Rotterdamu, Hamburga, Japoński (Tokio – Kawasaki – Jokohama), Bombaju i Nowego Jorku.
Słownik
obszar dużej koncentracji rożnych gałęzi przemysłu, wykazujący silne powiązania przestrzenne i ekonomiczne; jest skupiskiem wielu ośrodków przemysłowych zlokalizowanych na silnie zurbanizowanym terenie
pierwotnie za technopolie uważano miasta o dominującym znaczeniu w regionie i zaawansowanych rozwiązaniach technologicznych; obecnie technopolia to zbiory biegunów technologii, w obrębie których występuje silna koncentracja ośrodków naukowo‑badawczych, laboratoriów, banków, przedsiębiorstw związanych z przemysłem zaawansowanych technologii