Nowe oblicze wojny. Europa po Wielkiej Wojnie

Europa wersalska, zbudowana na fundamencie traktatów pokojowych z 1919 r.– traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 r. zawartego z Niemcami, traktatu z 10 września 1919 r. zawartego z Austrią, traktatu z 27 listopada zwartego z Bułgarią traktatu z 4 czerwca 1920 r. zawartego z Węgrami i traktatu z 10 sierpnia 1920 r. zawartego z Imperium Osmańskim, uwzględniała prawo narodów do samostanowienia. W ten sposób na gruzach dawnych imperiów – monarchii Habsburgów i Rosji carskiej – powstały nowe państwa, które przyjęły ustroje republikańskie i prawa demokratyczne. Na straży nowego ładu miała stać organizacja międzynarodowa – Liga Narodów. Dla zabezpieczenia praw mniejszości narodowych sformułowano tzw. traktaty mniejszościowe, do których podpisania zobowiązano rządy nowych państw, w tym Rzeczypospolitej Polskiej.

Industrializacja i wojna

I wojna światowa odsłoniła groźne oblicze industrializacjiindustrializacjaindustrializacji. Okazało się, że prawie wszystkie nowe wynalazki, mające służyć dobru ludzi, mogą się przyczynić do ich zagłady. Przykładem jest kolej, pozornie niemająca z wojną wiele wspólnego. Jej militarną przydatność wykazała już wojna francusko‑austriacka z 1859 r.: w ciągu zaledwie 11 dni Francuzi przewieźli do północnych Włoch 120 tys. żołnierzy. Nie zadbali jednak o transport zaopatrzenia, mieli też problem z niedostatkiem amunicji, środków medycznych i żywności. Prusacy wyciągnęli wnioski z błędów swoich przyszłych wrogów i lepiej wykorzystali kolej podczas wojen w 1866 i 1870 roku.

RuRyuLTDnjvSl1

Zdjęcie przedstawia czołg. Ma on prostokątny kształt zakończony szpicem na przodzie. Na jego szczycie siedzi grupa mężczyzn w mundurach i czapkach. Czołg porusza się po ziemistej drodze. Za nim są niskie budynki z otworami zamiast okien.

Zwiększenie mobilności wojska nie było jedyną zaletą kolei w czasie wojny. Wcześniej wszystkie środki niezbędne do przeprowadzenia kampanii należało zgromadzić w magazynach i transportować razem z wojskiem. Kolej umożliwiła przestawienie gospodarki na doraźną produkcję dla wojska. Żołnierze docierali na linię walk nie tylko szybciej, ale i w lepszej kondycji, ponieważ nie byli zmęczeni wielodniowym marszem. Rannych i chorych można było w miarę sprawnie ewakuować na tyły i zastępować ich zdrowymi żołnierzami. Kolej umożliwiła także zwiększenie liczebności armii. Dzięki temu w 1914 r. Niemcy zmobilizowały aż 3,4 mln żołnierzy. Wcześniej zbyt duże siły nie radziły sobie z aprowizacjąaprowizacjaaprowizacją.

W drugiej połowie XIX w. nastąpił gwałtowny rozwój środków łączności. Pierwszym konfliktem relacjonowanym za pomocą telegrafu była wojna krymska (1853–1856). Dzięki takim wynalazkom jak telegraf, telefon czy radio usprawniona została komunikacja na polu walki, co pozwoliło na lepszą koordynację działań.

R2opkovXBYEoT

Zdjęcie przedstawia grupę żołnierzy, która pozuje do zdjęcia w okopie. Mają niebieskie mundury oraz kaski. Kilku trzyma broń. Wśród żołnierzy jest jedna osoba czarnoskóra. Nad okopem widoczna jest trawa.

1

RmACRo3rLwYJG

Ilustracja przedstawia mundur francuski. Składa się z szaroniebieskiego wierzchniego okrycia ze złotymi guzikami, czerwonych spodni, czarnych butów. Na głowie żołnierze nosili czerwone czapki trzymające się na pasku pod brodą. Manekin w wyciągniętych rękach trzyma karabin. Na plecach ma plecak.

RJkPaC9A5MPKa

Ilustracja niemieckiego szeregowego piechoty. Jest ubrany w szarozielony mundur zapinany na guziki. Ma wysokie buty. W rękach trzyma karabin. Na głowie ma zielony hełm ze szpicem na szczycie. Podnosi prawą nogę. Stoi pośród trawy.

Na początku XX w. w większości armii doceniono praktyczność maskujących kolorów umundurowania, jedynie w armii francuskiej konserwatywni oficerowie upierali się przy tradycyjnych barwach. Czerwone spodnie i kepi były doskonale widoczne, co ułatwiało celny strzał. Duże straty spowodowały, że pod koniec 1914 r. Francuzi zaczęli wprowadzać szarobłękitne uniformy.

Powstanie sztabu generalnego było chyba najważniejszą innowacją militarną w XIX wieku. Wojna stała się w tym czasie przedmiotem analiz naukowych i planowania. Industrializacja wymusiła na wojskowych potrzebę nieustannego podnoszenia kompetencji zawodowych. Instytucję sztabu generalnego powołali Prusacy po klęsce w wojnach napoleońskich, a udoskonalił ją feldmarszałek Helmut von Moltke (starszy), dowodzący kampaniami w 1864, 1866 i 1870 r. Moltke zatrudnił w sztabie najzdolniejszych oficerów frontowych. Co pewien czas kierował ich na odpowiedzialne stanowiska dowódcze, aby nie stracili bezpośredniego kontaktu z polem walki.

R119DQvTZDhtS1

Zdjęcie przedstawia trzech starszych mężczyzn w wojskowych mundurach, którzy stoją przy stole. Na ich mundurach wiszą medale i odznaczenia. Na stole rozłożone są mapy. Mężczyźni oglądają je, jeden wskazuje na jakiś fragment palcem. Za mężczyznami na ścianie wiszą obrazy oraz jelenie rogi.

Do 1914 r. armie kontynentalnej Europy skopiowały pruskie wzorce, do których, oprócz sztabu generalnego, zaliczyć należy powszechny pobór, techniki mobilizacyjne i strategiczne wykorzystanie linii kolejowych. Jedynie w Wielkiej Brytanii, ufnej w siłę swej floty, lekceważono problem modernizacji armii. Dopiero porażki w przeciągającej się wojnie burskiej, toczonej z przerwami w latach 1880‑1902 w afrykańskich republikach Transwal i Orania, uzmysłowiły Brytyjczykom konieczność przeprowadzenia reform. Królewska komisja ujawniła, że armia walcząca w południowej Afryce nigdy nie opracowała planu kampanii. Na początku XX w. Brytyjczycy utworzyli sztab generalny, nadal jednak nie wprowadzili powszechnego poboru.

R1ao0rZlcuSTW

Zdjęcie przedstawia karabin maszynowy. Stoi na nóżkach pod kątem. Przy lufie podłączona jest rurka biegnąca do ręcznej pompy z tyłu. W tylnej części na szczycie ma celownik. Stoi na ziemi z kępkami trawy. W tle są wzniesienia.

Wprowadzenie do użytku w drugiej połowie XIX w. szybkostrzelnych karabinów ładowanych od tyłu zmieniło sposób walki piechoty. Odtąd można było prowadzić ciągły ostrzał przeciwnika z pozycji leżącej. Pod koniec wieku piechota została wyposażona w karabiny maszynowe, które mogły oddać kilkaset strzałów na minutę. Na polu walki zaczęto stosować drut kolczasty jako ochronę przed nacierającymi piechurami. Dowódcy wojskowi nie byli jednak przygotowani na nowe warunki bitewne i stosowali taktykę z poprzedniej epoki. Zmasowane ataki piechoty ustawionej w tyralierętyralieratyralierę kończyły się masakrą żołnierzy zatrzymanych przez zasieki z drutu kolczastego i ostrzeliwanych z broni maszynowej.

R1HLSP3AkcrGy

Ilustracja przedstawia dwa zdjęcia, które są podpisane w języku angielskim. Zdjęcie na górze przedstawia wiwatujący tłum zgromadzony na placu przed pałacem królewskim w Londynie. Są zwróceni w stronę budynku po lewej stronie. Zdjęcie na dole przedstawia wiwatujący tłum zgromadzony na miejskiej ulicy w Paryżu. Kilka osób trzyma transparenty. Ludzie są zwróceni przodem do widza. Za nimi stoi rząd kamienic.

Konieczne stało się korzystanie z ciągłego wsparcia artyleriiartyleriaartylerii, precyzyjnie bombardującej pozycje wroga. W I wojnie światowej to właśnie artyleria zdobywała teren, dokonując zmasowanego ostrzału, a piechota zajmowała pozycje, na których nie było już przeciwnika. W 1914 r. wszystkie armie doceniały mobilność i znaczącą jeszcze siłę uderzeniową kawalerii. Jednak coraz bardziej ujawniał się anachronizm tego rodzaju broni.

Efektem poszukiwań remediumremediumremedium na ogromne straty w ludziach stały się czołgi. Pierwsze skonstruowali Anglicy. Opancerzone pojazdy miały chronić nacierającą piechotę przed ogniem karabinów maszynowych. Za datę narodzin broni pancernej uznaje się użycie czołgów w bitwie pod Cambrai w 1917 roku.

Ostatniego dnia stycznia 1915 r. pod Bolimowem, na południowy wschód od Warszawy, a także 22 kwietnia 1915 r. pod Ypres, na północy Belgii, Niemcy po raz pierwszy użyli gazów bojowych. Najpierw stosowano chlor, a od 1917 r. iperyt (nazwa substancji pochodzi od Ypres, ponieważ po raz pierwszy została użyta podczas trzeciej bitwy w okolicach tej miejscowości). Żołnierzom francuskim jego zapach przypominał musztardę z Dijon, dlatego mówili o nim także „gaz musztardowy”.

Na początku I wojny światowej nieliczne jeszcze samoloty wykorzystywano jedynie do zadań wywiadowczych oraz korygowania ognia artylerii. Do tych samych celów używano sterowców i balonów. Z czasem coraz większą rolę odgrywały myśliwce, początkowo mające chronić samoloty wywiadowcze. Później lotnicy zaczęli także zrzucać granaty i bomby na pozycje wroga.

R12UEZF5J7b0T

Zdjęcie przedstawia okręt podwodny. Na jego pokładzie stoją ludzie. W środkowej części jest wyniesiona część z wystającymi w górę antenami. Okręt znajduje się na wodzie. Część jest zanużona pod wodą. W tle znajduje się brzeg.

W marynarce wojennej XIX stulecie było okresem przejścia od drewnianych żaglowców do opancerzonych okrętów o napędzie parowym, a następnie spalinowym. Stalowe pancernikipancernikipancerniki stały się symbolem mocarstwowej potęgi. Uważano, że to one odegrają decydującą rolę w wojnie na morzu. Okrętom podwodnym początkowo wyznaczono zadanie ochrony wybrzeża. Zainstalowanie w nich silników dieslowskich przekształciło je w jednostki oceaniczne o dużym zasięgu. Uzbrojone w torpedy zmieniły oblicze wojny morskiej w XX w.

I wojna światowa a sytuacja kobiet

W czasie I wojny światowej w relacjach między dwiema płciami nastąpił przełom. Kiedy miliony mężczyzn poszły na front, ich miejsca pracy zajęły kobiety. Zmienił się sposób myślenia o roli kobiety w społeczeństwie, przede wszystkim zaś inaczej zaczęły myśleć same kobiety. Przed wybuchem wojny prawa wyborcze dla kobiet były wyjątkiem – w 1869 r. przyznano je na terytorium Wyoming, w 1893 r. w Nowej Zelandii, a w 1902 r. w Australii, w 1906 r. w Finlandii, w 1908 r. w Danii i w 1913 r. w Norwegii - po wojnie stały się oczywistością. W 1917 r. przyznano je kobietom w Wielkiej Brytanii i Rosji bolszewickiej, w 1918 r. w Polsce, Niemczech, Austrii i Wielkiej Brytanii, a w 1920 r. na terenie całych Stanów Zjednoczonych.

Słownik

Słowa kluczowe

wielki kryzys gospodarczy, Liga Narodów, industrializacja, traktat wersalski, prawa wyborcze kobiet, świat po I wojnie światowej, Europa po I wojnie światowej

Bibliografia

Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.