Do najważniejszych migracji historycznych zaliczyć można:

• migracje prehistoryczne, które doprowadziły do zaludnienia prawie wszystkich kontynentów,

• wędrówki ludów w starożytności,

• średniowieczne inwazje Arabów i Mongołów,

• zasiedlanie Nowego ŚwiataNowy ŚwiatNowego Świata od XVI w.,

• migracje ekonomiczne i polityczne w XIX oraz XX w.,

• migracje polityczne związane z I i II wojną światową,

• migracje polityczne po II wojnie światowej,

• migracje ekonomiczne po II wojnie światowej.

Jeszcze przed rewolucją neolitycznąrewolucja neolitycznarewolucją neolityczną, kiedy to podstawowym źródłem utrzymania ludności były zbieractwo i myślistwo, do migracji zmuszały warunki środowiska przyrodniczego oraz poszukiwanie nowych obszarów, na których znajdowałoby się więcej pożywienia. Dużą rolę odgrywały wówczas migracje sezonowe, ich współczesnym przykładem jest przemieszanie się ludności wraz ze zwierzętami w strefie SaheluSahelSahelu.

Wielkie wędrówki ludności nie zanikły całkowicie, nawet kiedy człowiek przeszedł do osiadłego trybu życia i zaczął zajmować się rolnictwem, gromadząc zapasy pożywienia. Wskazać w tym miejscu można ruchy, które doprowadziły do zaludnienia dużej części Eurazji i Ameryki, a następnie Australii i Oceanii.

Do wielkich migracji dochodziło także wraz z powstawaniem i kształtowaniem się cywilizacji starożytnych (sumeryjskiej, egipskiej, greckiej czy rzymskiej). W tamtych czasach miejsce miały również wielkie migracje plemion barbarzyńskichbarbarzyńcabarbarzyńskich: Celtów (VII‑IV w. p.n.e.), Germanów, Słowian czy Hunów (na przełomie starożytności i średniowiecza). Ta ostatnia jest nazywana wielką wędrówką ludów. Plemiona z północnych i wschodnich obszarów Europy migrowały na południe i wschód. Był to jeden z czynników, które doprowadziły do upadku Cesarstwa Rzymskiego. Warto przywołać także kwestię diasporydiaspora diaspory Żydów, czyli ich rozproszenia po całym świecie, które miało miejsce w I‑II w. n.e. Na swoje dawne tereny powrócili oni dopiero, gdy powstało państwo Izrael (po 1948 roku).

W wiekach średnich jednym z największych ruchów migracyjnych była ekspansja Arabów z Półwyspu Arabskiego na północ Afryki, Półwysep Pirenejski i południe Azji. W konsekwencji powstało wielkie imperium. Spuścizną po nim są pozostawione zabytki, a także upowszechnienie islamu. Z kolei w II wieku inwazja Mongołów objęła swoim zasięgiem obszary od Pacyfiku po dolną Wołgę.

Za początek epoki nowożytnej uznaje się odkrycie Ameryki przez Kolumba (1492 r.). Wydarzenie to było momentem przełomowym i przyczyną wielkich migracji do Nowego Świata. Wiek XVI był początkiem opanowywania i kolonizacji Ameryki Południowej (głównie przez Hiszpanów i Portugalczyków), Ameryki Północnej (przez Francuzów, Hiszpanów i Anglików) i Australii (przez Anglików). Dawne kultury indiańskie (Majów, Inków i Azteków) zostały skolonizowane przez Hiszpanów (Wicekrólestwo Nowej Hiszpanii i Wicekrólestwo Peru funkcjonujące w latach 1535‑1821).

RJTChaUdGd5YK

Na mapie Ameryk zaznaczono państwo Inków, Azteków i Majów. Państwo Majów obejmuje tereny dzisiejszego Peru, Ekwadoru oraz częściowo Boliwii, Chile, Kolumbii i Argentyny. Państwo Majów obejmowało południową część Meksyku, Gwatemalę, państwo Azteków południową część Meksyku.

Oprócz podbojów kolonialnych występowały także migracje mające na celu poszukiwanie nowych terenów rolniczych oraz takich, na których występują liczne bogactwa mineralne (złoto, diamenty, surowce energetyczne itd.). Kolonizacja nowo poznanych części świata przez Europejczyków doprowadziła do wyniszczenia lokalnych ludności i ich kultur.

Zasiedlanie Ameryki było związane z masowym wywozem czarnoskórej ludności afrykańskiej, która stała się niewolnikami Europejczyków. Handel niewolnikami był szczególnie nasilony od XVI do XVIII wieku. Co ciekawe, proceder ten był także obecny w państwach arabskich. One również handlowały czarnoskórą ludnością. Według szacunków, do Ameryki przybyło łącznie około 60 mln osób z Europy i Afryki. Rosjanie natomiast migrowali po dużych terenach Azji, opanowując Syberię i Daleki Wschód. W tym czasie intensywnie migrowali także Hindusi i Chińczycy.

źródło: Wielka Encyklopedia Geografii Świata, wyd. Kurpisz.

Emigracje z Europy do Nowego Świata w XIX i na początku XX w. była największym ruchem migracyjnym w historii ludzkości. Miały one charakter głównie ekonomiczny. Szybki przyrost naturalny (wywołany przejściem Europejczyków ze społeczeństw rolniczych do industrialnych, zwiększeniem produkcji żywności i poprawą warunków życia) przyczynił się do przeludnienia i dużego bezrobocia. Według szacunków, kontynent europejski w latach 1820‑1920 opuściło 50‑60 mln ludzi (co stanowiło 14% ludności Starego Kontynentu). W tym okresie migracje z Polski miały charakter polityczny, wynikający z niepowodzeń w powstaniach narodowych. Również Azjaci migrowali wówczas do Ameryki. Przemieszczenia te dotyczyły przede wszystkim kulisówkulis (ang. coolie)kulisów.

W połowie XIX w. do USA przybywali głównie Irlandczycy. Natomiast na przełomie XIX i XX w. duży udział wśród imigrantów stanowili również Rosjanie, Włosi i mieszkańcy Austro‑Węgier. W latach 20. i 30. XX w. ograniczenia imigracyjne oraz światowy kryzys gospodarczy spowodowały spadek ogromnego napływu ludności do Ameryki Północnej.

Kolejne wielkie ruchy migracyjne były związane z wojnami światowymi. Występowały one w ich trakcie i bezpośrednio po nich. Obejmowały one przemarsze wojsk, ucieczki ludności cywilnej, wysiedleniawysiedleniewysiedlenia i repatriacjerepatriacjarepatriacje. W latach 1939‑1940 na terenach polskich zajętych przez ZSRR przeprowadzono masowe deportacjedeportacjadeportacje ponad 1 mln Polaków. Po wojnie do naszego kraju wróciło jedynie ok. 400 tys. osób. Niemcy przymusowo wysiedlili w czasie wojny ok. 8 mln ludzi. Z ok. 3,4 mln Polaków będących jeńcami wojennymi, więźniami obozów czy przymusowymi robotnikami na terenie Niemiec, wróciło jedynie ok. 2,1 mln. Z Kresów Wschodnich na Ziemie Północne i Zachodnie zostało repatriowanych 1,5 mln osób. Z kolei z obszarów przyznanych Polsce po II wojnie światowej wysiedlono ponad 3 mln ludności niemieckiej. (źródło: Wielka Encyklopedia Geografii Świata, wyd. Kurpisz, t. 10 i 12, Poznań 2000)

Polityczny charakter miały również przemieszczenia ludności Indii i Pakistanu (12‑15 mln osób), powrót Żydów z Izraela (2,6 mln osób), a także powrót Europejczyków ze swoich kolonii (afrykańskich i azjatyckich) do krajów macierzystych oraz migracje ludności wewnątrz Afryki i Azji Południowo‑Wschodniej.

Migracje ekonomiczne po II wojnie światowej odbywały się przede wszystkim ze słabo rozwiniętych krajów Afryki, Azji i Europy Wschodniej do wysoko rozwiniętych krajów Europy Zachodniej, Ameryki Północnej oraz Australii i Oceanii.  W drugiej połowie XX w. największym obszarem imigracyjnym była Europa. Przyczyniły się do tego m.in. dekolonizacjadekolonizacjadekolonizacja, duża podaż miejsc pracy oraz zapotrzebowanie na tanią siłą roboczą wywołane sytuacją demograficzną (małym przyrostem naturalnym, starzeniem się ludności i stratami wojennymi). Do lat 60. XX w. migrantami ekonomicznymi w Europie Zachodniej byli głównie Włosi, Grecy i Hiszpanie. Migrowali oni przede wszystkim do Niemiec i krajów Beneluksu. Następnie tańszą siłę roboczą stanowili mieszkańcy Jugosławii, Turcji i Afryki Północnej, a po przemianach na przełomie lat 80. i 90. XX w. – obywatele Europy Środkowej i Wschodniej. Wraz z kolejnymi rozszerzeniami Unii Europejskiej byli to mieszkańcy nowo przyjętych państw członkowskich, w tym Polacy. Natomiast największe nasilenie zamorskiej migracji zarobkowej z Europy przypadło na lata 1947‑1951. Druga fala przypadła na koniec lat 50. XX w.

Określenie dokładnej liczby migrantów nie jest możliwe z uwagi na brak rejestrowania się (szczególnie w przypadku wyjazdów krótkotrwałych), zniesienie wiz w wielu państwach oraz utworzenie strefy Schengenstrefa Schengenstrefy Schengen. Na początku XXI w. najliczniej emigrowali Meksykanie (głównie do USA) oraz Polacy (głównie do Niemiec i Wielkiej Brytanii). Natomiast Irlandia z kraju emigracyjnego (w drugiej połowie XIX w. emigracja przekraczała wielkość przyrostu naturalnego za sprawą klęsk nieurodzaju ziemniaków) stała się krajem imigracyjnym.

Ruchy migracyjne oraz kolonializm opanowały Amerykę, Australię i Afrykę. Europejczycy narzucali tym obszarom swój język, religię, styl życia, normy, obyczaje i systemy polityczne. W konsekwencji mamy dziś do czynienia z paneuropeizmem kulturowym, czyli zjawiskiem dominacji kultury europejskiej.

Słownik