bg‑yellow

Rodzaje struktur kwasów nukleinowych

Cząsteczki kwasów nukleinowych mają postać długich łańcuchów złożonych z nukleotydównukleotydnukleotydów. W zależności od rodzaju sacharydu w nukleotydach (rybozarybozaryboza lub deoksyrybozadeoksyrybozadeoksyryboza) rozróżnia się kwasy rybonukleinowe (RNA)RNAkwasy rybonukleinowe (RNA)deoksyrybonukleinowe (DNA)DNAdeoksyrybonukleinowe (DNA).

Specyficzność cząsteczek kwasów nukleinowych jest uwarunkowana przede wszystkim sekwencją różnych nukleotydów purynowych i pirymidynowych w łańcuchu, wpływającą na jego budowę przestrzenną.

RdJE30T1FthHC
Zasady azotowe wchodzące w skład nukleotydów w DNA i RNA.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1MgrO7XZ6KFB1
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1D3rhsENqQ8r1
Ilustracja przedstawia stopień upakowania DNA w jądrze komórkowym. Składa się on z dziewięciu ilustracji. Pierwsza z nich przedstawia łańcuch DNA w postaci podwójnej helisy. Nad rysunkiem biegnie do drugiej ilustracji półokrągła strzałka z opisem: nukleosomy – łańcuch DNA nawinięty na histony. Widnieje na niej zwinięty i tworzący okrąg łańcuch DNA; przestrzeń wewnątrz okręgu wypełnienia jednolita, niebieska struktura. Na trzeciej ilustracji widoczne są te okręgi utworzone z helisy DNA rozmieszczone na całej długości łańcucha. Nad nimi znajduje się półkolista strzałka prowadząca do kolejnego obrazka z napisem: włókno nukleosomowe (solenoid). Na czwartej ilustracji widoczne są te struktury zwinięte w jeden wspólny, gruby łańcuch, który widoczny jest również na ilustracji piątej połączony jeszcze grubszą strukturę. Do kolejnej ilustracji prowadzi również półkolista strzałka z napisem: rozluźniona chromatyna. Na szóstej ilustracji widać ten łańcuch w znacznym pomniejszeniu, stanowiący nieuporządkowaną, krętą, granatową linię na tle grubszej, prostej, zielonej linii. Na kolejnej ilustracji linie te znów są w znacznym pomniejszeniu - zielone linie są rozłożone nierównomiernie na całej powierzchni obrazka, na ich tle znajdują się cienkie, nieregularne, granatowe linie. Od tego obrazka prowadzi do kolejnego następna półkolista strzałka z napisem: skondensowana chromatyna. Zielone i granatowe linie z poprzednich ilustracji są znów pomniejszone i występują na tle nieregularnych, żółtych cząsteczek. Na dziewiątym obrazku struktury te tworzą literę X, a nad nią znajduje się napis: skondensowany chromosom.
Stopień upakowania DNA w jądrze komórkowym.
Źródło: Richard Wheeler, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑yellow

Struktura DNA

bg‑gray2

Cechy dwuniciowej cząsteczki DNA

  • Sekwencja nukleotydów w jednej nici określa sekwencję nukleotydów w drugiej nici.

  • Nici DNA są antyrównoległenici antyrównoległeantyrównoległe, co oznacza, że przebiegają w przeciwnych kierunkach względem siebie. Kierunek nici określany jest na podstawie grupy, jaka znajduje się na jej końcu, i może przebiegać od końca 5′ do końca 3′ lub od końca 3′ do końca 5′. Na końcu 5′ znajduje się grupa fosforanowa przy węglu 5 deoksyrybozy, natomiast na końcu 3′ – grupa –OH przy węglu 3 cukru. Koniec 5′ jednej nici jest zawsze naprzeciwko końca 3′ drugiej nici.

Rf5a7LGaDeCdB
Antyrównoległość nici DNA.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RUMi9JXKld1ZH1
Pary zasad w DNA. Liniami przerywanymi oznaczono wiązania wodorowe.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
  • Reszty fosforanowe i deoksyrybozowe znajdują się na zewnątrz helisy.

Splecione nici owijają się wokół własnej osi i tworzą helisę. Pomimo że obie nici DNA są komplementarne, to nie są one dokładnie naprzeciwległe. Powoduje to występowanie w budowie przestrzennej DNA dwóch rowków o różnej wielkości, zwanych dużym i małym. Rowki te są miejscami, w których przyłączają się białka regulujące ekspresję genów oraz wzmacniające strukturę helisy DNA.

R12pFuuUXgYHY
Na ilustracji przedstawione są zasadnicze cechy budowy B-DNA. Przedstawia ona podwójną helisę złożoną z dwóch spiralnie skręconych linii. W przestrzeni pomiędzy nimi znajdują się prostopadłe wstęgi. Tymina zaznaczona jest zieloną wstęgą z trójkątnym wcięciem i literą T, adenina niebieską wstęgą z trójkątnym uwypukleniem i literą A, co oznacza, że są one komplementarne. Guanina oznaczona jest czerwoną wstęgą z półokrągłym uwypukleniem i literą G, cytozyna żółtą wstęgą z półokrągłym wcięciem i literą C, co oznacza, że są one komplementarne. Pomiędzy nimi znajdują się przerywane linie symbolizujące wiązania wodorowe – pomiędzy parami A – T dwie linie, pomiędzy parami G – C trzy linie. Na ilustracji zaznaczony jest mały rowek i duży rowek – pionowe przestrzenie pomiędzy skrętami helisy. Przez oś helisy prowadzi pionowa, przerywana linia, do jej krawędzi zaznaczona jest strzałka z wymiarem 1nm i napisem: połowa średnicy podwójnej helisy (całkowita średnica wynosi 2 nm). W pionie zaznaczona jest również strzałka z wymiarem 3,4 nm oznaczająca całkowity skręt helisy oraz kolejna strzałka z wymiarem 0,34 nm oznaczająca odległość między sąsiednimi zasadami.
Zasadnicze cechy budowy B‑DNA.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Poprzez ogrzewanie roztworu DNA można rozdzielić dwa łańcuchy tworzące helisę DNA. Proces ten nazywa się denaturacją lub topnieniem DNA. Natomiast w wyniku szybkiego ochłodzenia roztworu nici DNA ponownie łączą się ze sobą zgodnie z zasadą komplementarności.

Indeks górny Źródło: Wiesława Widłak, Wprowadzenie do biologii molekularnej dla bioinformatyków, Wydawnictwo PJESTK, Warszawa 2010, s. 33–36. Indeks górny koniec

Dla zainteresowanych

Temperatura topnienia DNA (TIndeks dolny m) jest temperaturą, w jakiej 50% próbki DNA ulega denaturacji. Stwierdzono, że istnieje liniowa zależność pomiędzy TIndeks dolny m a składem nukleotydowym DNA. Do przerwania potrójnych wiązań występujących pomiędzy parami G:C potrzeba wyższej temperatury niż do rozdzielenia wiązań podwójnych pomiędzy A:T. Dlatego im więcej par G:C, tym wyższa wartość TIndeks dolny m.

bg‑gray2

Formy helisy DNA

Na podstawie rozmiaru rowków w helisie DNA wyróżnia się kilka form tego kwasu. Najważniejsze z nich to B‑DNA, A‑DNA i Z‑DNA. Forma B‑DNA jest najczęściej występującą postacią. Jej odmianą jest A‑DNA, który występuje w warunkach odwodnienia. Forma B‑DNA przechodzi w formę A‑DNA w wyniku kontaktu z roztworem o dużym stężeniu soli lub alkoholem. Z kolei Z‑DNA stanowi najmniej skręconą formę, a jej struktura może zostać zachowana tylko w warunkach charakteryzujących się wysokim stężeniem jonów sodu (NaIndeks górny +) i magnezu (MgIndeks górny 2+).

1

Porównanie form B-, A- i Z‑DNA

R1XOGzxmvDmHy
Wymyśl pytanie na kartkówkę związane z tematem materiału.
Źródło: R.K. Murray, D.K. Granner, V.W. Rodwell, Biochemia Harpera. Ilustrowana, Wydawnictwo Lekarskie ZWL, Warszawa 2008.
Ciekawostka

Opisany w 1953 r. przez Jamesa WatsonaFrancisa Cricka model podwójnej helisy dotyczył formy B‑DNA.

bg‑yellow

Struktury przestrzenne RNA

RNA jest zazwyczaj jednoniciowy, choć fragmenty dwuniciowe stanowią regularne odcinki budowy niektórych rodzajów RNA omówionych poniżej. Nukleotyd będący podstawową jednostką strukturalną RNA inaczej nazywany jest rybonukleotydemrybonukleotydrybonukleotydem. Każdy nukleotyd zawiera rybozę, jedną z zasad azotowych: adeninę (A), guaninę (G), cytozynę (C) lub uracyl (U), a także resztę kwasu fosforowego(V).

bg‑gray2

Główne rodzaje RNA

Informacyjny RNA (mRNA, ang. messenger RNA)

Występuje w jądrze komórkowym oraz w cytoplazmie podstawowej. Zbudowany jest z pojedynczego łańcucha polinukleotydowego. Powstaje na matrycy DNA w procesie transkrypcji. Przenosi informację genetyczną zapisaną w DNA z jądra do cytoplazmy, gdzie informacja ta jest następnie wykorzystywana w procesie translacji (w biosyntezie białka).

Transferowy RNA (tRNA, ang. transfer RNA)

Powstaje w jądrze komórkowym i przechodzi do cytoplazmy podstawowej przez pory w otoczce jądrowej. Przybiera skomplikowaną strukturę drugorzędową podobną do liścia koniczyny. Składają się na nią cztery ramiona, które mają fragmenty o strukturze dwuniciowej. Trzy ramiona zakończone są pętlami z niesparowanych nukleotydów. Czwarte ramię ma wolne końce. Komplementarne zasady azotowe w odcinkach dwuniciowych połączone są ze sobą za pomocą wiązań wodorowych. W trzeciorzędowej strukturze cząsteczki tRNA przypominają kształtem literę L.

Cząsteczki tRNA odpowiadają za dostarczenie odpowiednich aminokwasów do syntezy białka z cytoplazmy do rybosomów, gdzie w trakcie translacji zostają włączone do powstającego peptydu. Każde z czterech ramion pełni inną funkcję i nosi inną nazwę. Są to ramiona: aminokwasowe (akceptorowe), dihydrouracylowe (pętla D, DHU), zmienne (dodatkowe), rybotymidowe (TpsiC) i antykodonowe.

R13SzJo54qdT1
Cząsteczka tRNA złożona jest z czterech charakterystycznych pętli – są to formy przestrzenne jednoniciowego tRNA powstałe w wyniku sparowania nukleotydów wiązaniami wodorowymi u podstawy pętli. Reguła parowania nukleotydów w tRNA jest zgodna z zasadą komplementarności Watsona–Cricka.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Funkcje ramion tRNA:

  • Ramię aminokwasowe (akceptorowe) – tworzą je sparowane nukleotydy końców 3′ i 5′. Jedynie koniec CCA‑3′ jest niesparowany. Do niego przyłącza się określony aminokwas, który jest transportowany do rybosomu.

  • Pętla rybotymidowa (TpsiC) – zawiera zmodyfikowaną zasadę, tzw. pseudouracyl. Ramię to służy do łączenia się tRNA z rybosomem i umocowania tRNA na matrycy mRNA.

  • Ramię zmienne (dodatkowe) – występuje w niektórych tRNA.

  • Pętla antykodonowa – rozpoznaje właściwy kodon mRNA i wiąże z nim tRNA.

  • Pętla dihydrouracylowa (pętla D, DHU) – zawiera informację o tym, jaki aminokwas może zostać przyłączony do tRNA. Występuje w niej nietypowy dla RNA nukleotyd – dihydroksyuracyl.

Rybosomalny RNA (rRNA, ang. ribosomal RNA)

Powstaje w jądrze komórkowym i jest transportowany do cytoplazmy podstawowej. Występuje w rybosomach, do których podczas biosyntezy białka wiążą się mRNA oraz tRNA transportujący odpowiedni aminokwas.

RSdbEk0spOhGK
Rybosomalny RNA (rRNA).
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

rRNA stanowi ok. 80% RNA komórki. Składa się głównie z jednoniciowego łańcucha nukleotydowego, który jest mocno poskręcany i miejscami tworzy pętle oraz fragmenty dwuniciowe stabilizowane przez wiązania wodorowe (struktura spinki do włosów). Oprócz typowych zasad azotowych zawiera również niewielką ilość metylowych pochodnych zasad azotowych.

Mały jądrowy RNA (snRNA, ang. small nuclear RNA)

Występuje w jądrach komórkowych. Struktura przestrzenna tego RNA jest podobna do rRNA. snRNA uczestniczy w procesie obróbki potranskrypcyjnejobróbka potranskrypcyjnaobróbki potranskrypcyjnej pre‑mRNA, w którym pełni funkcję katalizatora podczas wycinania intronówintronyintronów (splicingusplicingsplicingu). Jego cechą charakterystyczną jest wysoka zawartość urydynyurydynaurydyny w sekwencji nukleotydowej, dlatego określa się go również jako U‑RNA.

Mały jąderkowy RNA (snoRNA, ang. small nucleoral RNA)

Występuje w rejonie jąderka w jądrach komórkowych organizmów eukariotycznych. Wraz z białkami tworzy rybonukleoproteiny. Ich rola polega na chemicznej modyfikacji rRNA oraz snRNA, związanej z przyłączaniem grup metylowych do specyficznych nukleotydów.

MikroRNA (miRNA) i mały interferujący RNA (siRNA, ang. short interfering RNA)

miRNA jest krótką (od 21 do 23 nukleotydów), jednoniciową cząsteczką powstającą z krótkiej cząsteczki RNA w kształcie spinki do włosów. Z kolei siRNA jest dwuniciowy i zawiera od 20 do 25 par zasad. Jego prekursorem są dłuższe dwuniciowe RNA (np. wirusowe). Zarówno miRNA, jak i siRNA powstają w wyniku cięcia RNA przez enzym Dicerenzym Dicerenzym Dicer i są komplementarne do wielu mRNA. Ich funkcja polega na wyciszaniu ekspresji genówwyciszanie ekspresji genówwyciszaniu ekspresji genów.

bg‑yellow

Porównanie budowy RNA i DNA

R15xLdgDJ6Zi21
Ilustracja przedstawiająca porównanie budowy R N A i D N A. Po lewej stronie znajdują się rozmieszczone jedna pod drugą zasady azotowe obecne w R N A, a obok fragment struktury makrocząsteczki zbudowanej z rybonukleotydów. Po prawej stronie przedstawiono zasady azotowe rozmieszczone jedna pod drugą występujące w D N A, a po ich lewej stronie podwójną helisę makrocząsteczki składającej się deoksyrybonukleotydów. Po lewej stronie oznaczone kolorami zasady azotowe występujące w R N A wraz z ich oznaczeniami literowymi, do których należą: cytozyna C (niebieski), guanina G (zielony), adenina A (żółty) oraz uracyl U (pomarańczowy). Cytozyna to 4-amino-1H-pirymidin-2-on, stanowi go sześcioczłonowy pierścień, który zbudowany jest z atomu azotu grupy N H w pozycji pierwszej związanego za pomocą wiązania pojedynczego z atomem węgla C 2 połączonym za pomocą wiązania podwójnego z atomem tlenu oraz za pomocą wiązania pojedynczego z atomem azotu, który to łączy się za pomocą wiązania podwójnego z atomem węgla podstawionym grupą aminową i połączonym za pomocą wiązania pojedynczego z atomem węgla C 5 związanym za pomocą wiązania podwójnego z atomem węgla C 6, który to łącząc się wiązaniem pojedynczym z atomem azotu znajdującym się w pozycji pierwszej zamyka pierścień. Guanina, czyli 2-amino-1, 7-dihydro-6H-puryn-6-on, to bicykliczny, heteroaromatyczny związek zbudowany z pięcioczłonowego oraz sześcioczłonowego pierścienia, które posiadają dwa wspólne atomy węgla, tak zwane atomy mostkowe. Sześcioczłonowy pierścień składa się z atomu azotu N 1 podstawionego atomem wodoru i połączonego z atomem węgla C 2 związanym z grupą aminową i połączonym za pomocą wiązania podwójnego z atomem azotu N trzy. Atom N 3 związany jest z atomem C 4, który z kolei łączy się z atomem C 5 za pomocą wiązania podwójnego. Atomy C 4 i C 5 stanowią atomy mostkowe. Atom C 5 łączy się z atomem C 6, który to jest związany za pomocą wiązania podwójnego z atomem tlenu. Atom węgla C 6 łączy się za pomocą wiązania pojedynczego z atomem azotu N 1, co zamyka pierwszy sześcioczłonowy pierścień. Drugi pierścień tworzą węgle C 4 i C pięć. Węgiel C 5 łączy się z atomem azotu N 7, który to związany jest za pomocą wiązania podwójnego z węglem C 8 połączonym z atomem azotu N 9. Atom N 9 podstawiony jest atomem wodoru i łączy się z węglem mostkowym C 4, co zamyka drugi pięcioczłonowy pierścień. Adenina, to jest 7H-puryno-6-amina, to heteroaromatyczny, bicykliczny związek zbudowany z pięcioczłonowego oraz sześcioczłonowego pierścienia, które posiadają dwa wspólne atomy węgla, tak zwane atomy mostkowe. Sześcioczłonowy pierścień składa się z atomu azotu N 1 połączonego z atomem węgla C 2, który to łączy się za pomocą wiązania podwójnego z atomem azotu N 3. Atom N 3 związany jest z atomem C 4, który z kolei łączy się z atomem C 5 za pomocą wiązania podwójnego. Atomy C 4 i C 5 stanowią atomy mostkowe. Atom C 5 łączy się z atomem C 6, który to jest podstawiony grupą aminową i związany za pomocą wiązania podwójnego z atomem azotu N 1, co zamyka pierwszy sześcioczłonowy pierścień. Drugi pierścień tworzą węgla C 4 i C 5. Węgiel C5 łączy się z atomem azotu N 7, który to związany jest za pomocą wiązania podwójnego z węglem C 8 połączonym z atomem azotu N 9. Atom N 9 podstawiony jest atomem wodoru i łączy się z węglem mostkowym C 4, co zamyka drugi pięcioczłonowy pierścień. Uracyl, czyli 1H-pirymidyn-2, 4-dion, to związek, który stanowi sześcioczłonowy pierścień zbudowany z atomu azotu grupy N H w pozycji pierwszej związanego za pomocą wiązania pojedynczego z atomem węgla C 2 połączonym za pomocą wiązania podwójnego z atomem tlenu oraz za pomocą wiązania pojedynczego z atomem azotu kolejnej grupy N H, który to łączy się z atomem węgla C 4 połączonym za pomocą wiązania podwójnego z atomem tlenu oraz za pomocą wiązania pojedynczego z atomem C 5 związanym za pomocą wiązania podwójnego z atomem węgla C 6, który to łącząc się wiązaniem pojedynczym z atomem azotu znajdującym się w pozycji pierwszej zamyka pierścień. Po lewej stronie ilustracji przedstawiono zasady azotowe obecne w D N A, do których należą omówione już cytozyna, guanina i adenina, a także tymina. Tymina to 5-metylopirymidyno-2, 4(1H,3H)-dion, stanowi ją sześcioczłonowy pierścień, który zbudowany jest z atomu azotu grupy N H w pozycji pierwszej związanego za pomocą wiązania pojedynczego z atomem węgla C 2 połączonym za pomocą wiązania podwójnego z atomem tlenu oraz za pomocą wiązania pojedynczego z atomem azotu kolejnej grupy N H, który to łączy się za pomocą pojedynczego z atomem węgla C 4. Atom ten połączony jest za pomocą wiązania podwójnego z atomem tlenu oraz za pomocą wiązania pojedynczego z atomem węgla C 5, który to podstawiony jest grupą metylową i który to łączy się za pomocą wiązania podwójnego z atomem węgla C 6 związanym za pomocą wiązania pojedynczego z atomem azotu w pozycji pierwszej, co zamyka pierścień. W przypadku R N A makrocząsteczka jest znacznie mniejsza od D N A, jednoniciowa, a jej struktura jest helikalna. Podstawową jednostką budulcową R N A są rybonukleotydy. Każdy rybonukleotyd stanowi odpowiednia zasada azotowa: cytozyna, guanina, adenina lub uracyl, która to łączy się za pomocą wiązania N-glikozydowego z rybozą - cykliczną pięcioczłonową resztą cukrową, która to z kolei związana jest wiązaniem estrowym z resztą kwasu fosforowego. Owe rybonukleotydy łączą się ze sobą poprzez wiązania fosfodiestrowe, które tworzą swoisty szkielet, czy też rusztowanie dla informacji zapisanej w cząsteczce. Kolejność zasad jest komplementarna do kolejności zasad w nici D N A, jednak w R N A występują inne zasad komplementarne do występujących w D N A. I tak w R N A pary tworzą guanina G i cytozyna C, a także adenina A i uracyl U. Na ilustracji do szkieletu cukrowo-fosforanowego przyłączone są zasady, zgodnie z przypisanymi im na początku kolorami, które reprezentują poziomo rozmieszczone wzdłuż skręconej nici belki. Są one niebieskie, zielone, żółte i pomarańczowe. W przypadku D N A makrocząsteczka jest dużo większa od R N A, dwuniciowa, a jej struktura jest helikalna oparta na zasadzie komplementarności. Łańcuchy tworzące podwójną helisę są antyrównoległe. Podstawową jednostką budulcową D N A są deoksyrybonukleotydy. Każdy deoksyrybonukleotyd stanowi odpowiednia zasada azotowa: cytozyna, guanina, adenina lub tymina, która to łączy się za pomocą wiązania N-glikozydowego z deoksyrybozą - cykliczną pięcioczłonową resztą cukrową, która to z kolei związana z resztą kwasu fosforowego. Deoksyrybonukleotydy łączą się ze sobą poprzez wiązania fosfodiestrowe, które tworzą swoisty szkielet, czy też rusztowanie dla informacji zapisanej w cząsteczce. Kolejność zasad jest komplementarna względem drugiej z nici D N A. I tak w D N A pary tworzą guanina G i cytozyna C, a także adenina A i tymina T. Na ilustracji do dwóch helikalnych szkieletów cukrowo-fosforanowego przyłączone są zasady, zgodnie z przypisanymi im na początku kolorami, które reprezentują poziomo rozmieszczone wzdłuż skręconej nici belki. Belki odpowiadające cytozynie i guaninie łączą się ze sobą, analogicznie te przypisane adeninie i tyminie (kolor czerwony). 1.
Zasady azotowe, 2.
Pary zasad, 3.
Helisa, 4.
Podwójna helisa
Porównanie budowy RNA i DNA.
Źródło: Roland1952, Sponk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

deoksyrybonukleotyd
deoksyrybonukleotyd

nukleotyd występujący w DNA; składa się z zasady azotowej (adenina, guanina, tymina lub cytozyna), węglowodanu deoksyrybozy oraz grupy fosforanowej

deoksyryboza
deoksyryboza

pięciowęglowy cukier prosty, składnik nukleotydów DNA

DNA
DNA

kwas deoksyrybonukleinowy, nośnik informacji genetycznej

enzym Dicer
enzym Dicer

endorybonukleaza, która tnie dwuniciowy RNA (dsRNA) na małe interferujące RNA oraz pre‑mikroRNA (pre‑miRNA) na mikroRNA; zarówno interferujące RNA, jak i mikroRNA są krótkimi, dwuniciowymi fragmentami RNA

funkcje katalityczne
funkcje katalityczne

właściwości niektórych cząsteczek umożliwiające przyspieszanie specyficznych reakcji chemicznych przez obniżenie ich energii aktywacji

introny
introny

elementy sekwencyjne genu występujące w komórkach eukariotycznych; introny wyłącznie rozdzielają geny, nie kodują sekwencji aminokwasów polipeptydu

łańcuch polinukleotydowy
łańcuch polinukleotydowy

wiele nukleotydów połączonych ze sobą wiązaniem fosfodiestrowym

nici antyrównoległe
nici antyrównoległe

zgodnie z zasadą dwubiegunowości jedna nić ma niezwiązany węgiel 5′, natomiast równoległa do niej nić ma niezwiązany węgiel 3′ znajdujący się na tym samym biegunie

nukleotyd
nukleotyd

podstawowa jednostka budulcowa kwasów nukleinowych, zbudowana z reszty cukrowej, zasady azotowej i reszty fosforanowej

obróbka potranskrypcyjna
obróbka potranskrypcyjna

wieloetapowy proces obróbki pre‑mRNA polegający na splicingu – wycięciu intronów i połączeniu eksonów oraz zmodyfikowaniu końców mRNA przez dodanie czapeczki guanylowej do końca 5′ oraz ogona poli‑A do końca 3′

oddziaływania warstwowe
oddziaływania warstwowe

oddziaływania powstające pomiędzy dwoma płaskimi układami, w których występują wiązania kowalencyjne; układy te znajdują się w odpowiedniej geometrii jeden pod drugim; w kwasach nukleinowych występują między zasocjowanymi (złączonymi) warstwowo parami zasad, pomiędzy którymi powstają wiązania hydrofobowe

podwójna helisa
podwójna helisa

struktura DNA – dwie nici polinukleotydowe skręcone wokół wspólnej osi, stabilizowana przez wiązania wodorowe

reguła komplementarności zasad
reguła komplementarności zasad

reguła mówiąca o tym, że pary zasad azotowych łączą się ze sobą w określony sposób: cytozyna (C) łączy się tylko z guaniną (G); adenina (A) w RNA łączy się z uracylem (U), a w DNA z tyminą (T)

RNA
RNA

kwas rybonukleinowy, nośnik informacji genetycznej

rybonukleotyd
rybonukleotyd

nukleotyd występujący w RNA; składa się z zasady azotowej (adenina, guanina, uracyl lub cytozyna), węglowodanu rybozy oraz grupy fosforanowej

ryboza
ryboza

pięciowęglowy cukier prosty, składnik nukleotydów RNA

rybozym
rybozym

cząsteczka RNA lub fragment DNA mający właściwości katalizujące

splicing
splicing

proces usuwania/wycinania intronów (sekwencji niekodujących), w wyniku którego dochodzi do połączenia eksonów (sekwencji kodujących) z prekursorowego mRNA eukariontów; zachodzi podczas obróbki potranskrypcyjnej

urydyna
urydyna

organiczny związek chemiczny, nukleozyd, zbudowany z uracylu (zasady pirymidynowej) połączonego z rybozą; występuje w RNA

wyciszanie ekspresji genów
wyciszanie ekspresji genów

wyłączenie ekspresji genu bez jego usuwania z żywego organizmu; polega na zablokowaniu transkrypcji lub translacji genu