Rodzaje erozji wiatrowej (eolicznej)

Niszczenie powierzchni Ziemi przez wiatr, czyli erozja eolicznaeoliczna erozja gleberozja eoliczna, może zachodzić dwojako, to jest w wyniku deflacji oraz korazji.

Deflacja to wywiewanie i przenoszenie materiału mineralnego przez wiatr. Deflacji ulegają jedynie luźne i drobne okruchy skalne (piaski drobne i średnie, pyły) o rozmiarach odpowiednich do siły wiatru. Drobne ziarna, takie jak pył, są unoszone (wywiewane), zaś ziarna grubsze (piasek) wykonują skoki lub toczą się i ślizgają.

Korazja to niszczenie (ścieranie i szlifowanie) powierzchni litej skały poprzez uderzanie o nią okruchami skalnymi (głównie ziarnami piasku, w mniejszym stopniu pyłu) przenoszonymi przez wiatr.

Formami powstałymi w wyniku deflacji są:

• misy deflacyjne – to wklęsłe formy o długości do kilkunastu kilometrów i głębokości do kilkudziesięciu metrów. Obszar misy deflacyjnej znajduje się często na tyłach ruchomej wydmy. Jeżeli misa osiągnie poziom wód gruntowych, to może powstać jezioro.

RxNzvk9wyoLKq

Zdjęcie przedstawia pustynne wzniesienia - wydmy. Na pierwszym planie jest oczko wodne otoczone niską roślinnością. Nad brzegiem rośnie jedna palma.

• niecki deflacyjne – czyli zamknięte (bezodpływowe) zagłębienia powstałe w wyniku deflacji.

R1Y5RRtWoG10j

Zdjęcie prezentuje piaszczyste, nieco obniżone miejsce, po którym chodzi człowiek. W tle, za piaszczystym terenem, rośnie gęsty las ciągnący się po horyzont. Niebo jest bezchmurne.

• rynny deflacyjne – formy, które powstają, gdy wiatr wywiewa z podłoża luźny i mniej odporny materiał, tworząc zagłębienia o długości do 1 km i głębokości do kilkunastu metrów.

Rk5aAsyQJ8reA

Na zdjęciu jest pustynna wydma. Na powierzchni piasku są regularne bruzdy przypominające fale.

• ostańce deflacyjne – izolowane, piaszczyste pagórki o wyraźnie zaznaczających się stokach i stromych zboczach, o płaskiej wierzchowinie, często porośniętej roślinnością lub pokrytej odporniejszym materiałem. Są efektem nierównomiernego wywiewania materiału skalnego.

RD9BES1ykl0Ye

Zdjęcie przedstawia skałę - ostaniec deflacyjny. Ma pionowe zbocza i płaską górną część. W tle są liczne niższe skały. Teren jest suchy, piaszczysty.

• bruk deflacyjny – to pokrywa terenu zbudowana z grubych okruchów skalnych. Grubsze okruchy skalne przykrywają i zabezpieczają materiał piaszczysty przed wywiewaniem.

  RWQ0vCZPejPUe

  Zdjęcie przedstawia zbliżenie na fragment powierzchni terenu. Jest gęsto pokryty drobnymi kamieniami.

  

  R1Ix9IPrwtqF6

  Zdjęcie przedstawia płaski teren, na powierzchni którego leżą kamienie różnej wielkości. Kolor powierzchni, na której leżą kamienie, jest jasnobrązowy.

  

  RE8Qh9RnCe20P

  Zdjęcie przedstawia piaszczysty, płaski teren, na powierzchni którego leżą kamienie różnej wielkości. Obszar jest pozbawiony roślinności. W tle jest pasmo wzniesień.

  

Formami powstałymi w wyniku korazji są:

• graniaki wiatrowe – kamienie oszlifowane piaskiem niesionym przez wiatr, o różnej wielkości, ściętych i wypolerowanych powierzchniach, oddzielonych wyraźnymi krawędziami (graniami) – dlatego nazywane są także wielograńcami.

RkeQXPmK8OtC1

Na zdjęciu są dwa kawałki odłamków skalnych o wygładzonych ścianach i dwóch oraz trzech ostrych krawędziach. Obok skal leży młotek.

• nisze (misy) korazyjne – wgłębienia powstające na ścianach skalnych zbudowanych ze skał o różnej twardości, podatnych na selektywne niszczenie; mogą to też być wyraźne zagłębienia u podstaw ścian skalnych powstające w ten sam sposób, co grzyby skalne.

• wygłady eoliczne – formy skalne pozbawione ostrych krawędzi, powstające wskutek korazji.

• grzyb skalny – forma w kształcie grzyba, zwężona u podstawy, która powstaje na skutek tarcia materiału skalnego o podłoże zbudowane ze skał litych. Najwięcej materiału wiatr transportuje przy gruncie, dlatego skały właśnie w dolnej partii są najbardziej wyszlifowane.

  RHQ9tad7RrKCh

  Na zdjęciu znajduje się pionowa skała. U podstawy jest węższa, u góry szersza. Górna część skały ma kształt przypominający wielościan o ostrych krawędziach. Skała ma jasnopomarańczowy kolor. Obok niej znajduje się niewielkich rozmiarów inna formacja skalna o nieregularnym kształcie. Również ma jasnopomarańczową barwę. Wokół skał teren jest płaski, pozbawiony roślinności.

  

  R16KGPIO1mABX

  Na zdjęciu jest grzyb skalny. Stoi na piaszczystym, płaskim terenie. Przypomina karłowate drzewo. Obok niego leży większy głaz o nieregularnym kształcie. W tle są wzniesienia. Niebo jest bezchmurne.

  

• jardangi (żebra korazyjne) – są ostrymi grzbietami oddzielającymi bruzdy korazyjne, powstałymi na skutek korazji w skałach o niskim stopniu scementowania. Występują na obszarach o stałych kierunkach wiatrów i są wydłużone zgodnie z tym kierunkiem. Największe skupienie tych form występuje na pustyni Daszt‑e Lut w Iranie. Ich długość wynosi do 150 km, a wysokość do 200 m. Podłużny grzbiet skalny oddziela bruzdy korazyjne o kierunku zgodnym z kierunkiem przeważających wiatrów.

Wielkość niszczącej działalności wiatru można mierzyć objętością lub grubością warstwy usuniętego materiału. Zależy ona zarówno od siły wiatru i czasu jego oddziaływania na daną powierzchnię, jak i od podatności tej powierzchni na erozję eoliczną (deflację i korazję). Stąd też wpływ na efektywność erozji wiatrowej mają 4 czynniki:

• wielkość ziarna – najbardziej podatny na wywiewanie jest gruby pył oraz drobny i średni piasek – grubszy materiał (żwir, głaz) jest zbyt ciężki, by mógł być wprawiony w ruch, a następnie niesiony przez wiatr, natomiast w przypadku utworów drobniejszych (ił) ich spoistość utrudnia wywiewanie;

• wilgotność podłoża – większa wilgotność zwiększa spoistość gruntu, utrudniając wywiewanie;

• stopień porośnięcia przez roślinność – pokrywa roślinna chroni podłoże przed wywiewaniem, stąd w klimacie wilgotnym deflacja nie odgrywa istotnej roli, z wyjątkiem obszarów, gdzie pokrywa roślinna została usunięta przez ludzi, np. na zaoranych polach uprawnych, w kopalniach odkrywkowych;

• ukształtowanie terenu – wpływa na kierunki strumieni powietrza i tworzenie się cienia wiatrowego, w którym erozja eoliczna (deflacja i korazja) są nieznaczne.

Słownik