Przeczytaj
Rodzaje erozji wiatrowej (eolicznej)
Niszczenie powierzchni Ziemi przez wiatr, czyli erozja eolicznaerozja eoliczna, może zachodzić dwojako, to jest w wyniku deflacji oraz korazji.
Deflacja to wywiewanie i przenoszenie materiału mineralnego przez wiatr. Deflacji ulegają jedynie luźne i drobne okruchy skalne (piaski drobne i średnie, pyły) o rozmiarach odpowiednich do siły wiatru. Drobne ziarna, takie jak pył, są unoszone (wywiewane), zaś ziarna grubsze (piasek) wykonują skoki lub toczą się i ślizgają.
Korazja to niszczenie (ścieranie i szlifowanie) powierzchni litej skały poprzez uderzanie o nią okruchami skalnymi (głównie ziarnami piasku, w mniejszym stopniu pyłu) przenoszonymi przez wiatr.
Formami powstałymi w wyniku deflacji są:
misy deflacyjne – to wklęsłe formy o długości do kilkunastu kilometrów i głębokości do kilkudziesięciu metrów. Obszar misy deflacyjnej znajduje się często na tyłach ruchomej wydmy. Jeżeli misa osiągnie poziom wód gruntowych, to może powstać jezioro.
niecki deflacyjne – czyli zamknięte (bezodpływowe) zagłębienia powstałe w wyniku deflacji.
rynny deflacyjne – formy, które powstają, gdy wiatr wywiewa z podłoża luźny i mniej odporny materiał, tworząc zagłębienia o długości do 1 km i głębokości do kilkunastu metrów.
ostańce deflacyjne – izolowane, piaszczyste pagórki o wyraźnie zaznaczających się stokach i stromych zboczach, o płaskiej wierzchowinie, często porośniętej roślinnością lub pokrytej odporniejszym materiałem. Są efektem nierównomiernego wywiewania materiału skalnego.
bruk deflacyjny – to pokrywa terenu zbudowana z grubych okruchów skalnych. Grubsze okruchy skalne przykrywają i zabezpieczają materiał piaszczysty przed wywiewaniem.
Formami powstałymi w wyniku korazji są:
graniaki wiatrowe – kamienie oszlifowane piaskiem niesionym przez wiatr, o różnej wielkości, ściętych i wypolerowanych powierzchniach, oddzielonych wyraźnymi krawędziami (graniami) – dlatego nazywane są także wielograńcami.
nisze (misy) korazyjne – wgłębienia powstające na ścianach skalnych zbudowanych ze skał o różnej twardości, podatnych na selektywne niszczenie; mogą to też być wyraźne zagłębienia u podstaw ścian skalnych powstające w ten sam sposób, co grzyby skalne.
wygłady eoliczne – formy skalne pozbawione ostrych krawędzi, powstające wskutek korazji.
grzyb skalny – forma w kształcie grzyba, zwężona u podstawy, która powstaje na skutek tarcia materiału skalnego o podłoże zbudowane ze skał litych. Najwięcej materiału wiatr transportuje przy gruncie, dlatego skały właśnie w dolnej partii są najbardziej wyszlifowane.
jardangi (żebra korazyjne) – są ostrymi grzbietami oddzielającymi bruzdy korazyjne, powstałymi na skutek korazji w skałach o niskim stopniu scementowania. Występują na obszarach o stałych kierunkach wiatrów i są wydłużone zgodnie z tym kierunkiem. Największe skupienie tych form występuje na pustyni Daszt‑e Lut w Iranie. Ich długość wynosi do 150 km, a wysokość do 200 m. Podłużny grzbiet skalny oddziela bruzdy korazyjne o kierunku zgodnym z kierunkiem przeważających wiatrów.
Wielkość niszczącej działalności wiatru można mierzyć objętością lub grubością warstwy usuniętego materiału. Zależy ona zarówno od siły wiatru i czasu jego oddziaływania na daną powierzchnię, jak i od podatności tej powierzchni na erozję eoliczną (deflację i korazję). Stąd też wpływ na efektywność erozji wiatrowej mają 4 czynniki:
wielkość ziarna – najbardziej podatny na wywiewanie jest gruby pył oraz drobny i średni piasek – grubszy materiał (żwir, głaz) jest zbyt ciężki, by mógł być wprawiony w ruch, a następnie niesiony przez wiatr, natomiast w przypadku utworów drobniejszych (ił) ich spoistość utrudnia wywiewanie;
wilgotność podłoża – większa wilgotność zwiększa spoistość gruntu, utrudniając wywiewanie;
stopień porośnięcia przez roślinność – pokrywa roślinna chroni podłoże przed wywiewaniem, stąd w klimacie wilgotnym deflacja nie odgrywa istotnej roli, z wyjątkiem obszarów, gdzie pokrywa roślinna została usunięta przez ludzi, np. na zaoranych polach uprawnych, w kopalniach odkrywkowych;
ukształtowanie terenu – wpływa na kierunki strumieni powietrza i tworzenie się cienia wiatrowego, w którym erozja eoliczna (deflacja i korazja) są nieznaczne.
Słownik
zjawisko wywiewania luźnego materiału skalnego, głównie pyłu i piasku, wywołane przez silne wiatry związane z wtargnięciem chłodnego powietrza polarnego na ciepłe obszary pustynne i półpustynne; największe burze piaskowe sięgają kilku km wysokości, a niektóre z nich są widoczne z kosmosu; burze piaskowe lub pyłowe występują głównie na Saharze, na Półwyspie Arabskim, pustyni Gobi w Mongolii, na Wielkich Równinach w Ameryce Północnej oraz innych pustynnych obszarach na świecie
całościowe lub selektywne przemieszczanie wierzchniej warstwy gleby wskutek oddziaływania wiatru (deflacji); eoliczna erozja gleb obejmuje głównie obszary stepowe (Wielkie Równiny w Stanach Zjednoczonych); w klimacie umiarkowanym zjawisko masowego wywiewania występuje na gruntach ornych, w Polsce głównie w Wielkopolsce
pustynia piaszczysta, którą charakteryzują wyraźnie ukształtowane, liczne barchany
pustynia kamienista; najczęściej jest to równina pokryta dużymi odłamkami i okruchami skalnymi (drobny materiał uległ deflacji), pozbawiona gleby i roślinności
pustynia żwirowa; pustynia z powierzchnią pokrytą gładkimi, drobnymi okruchami skalnymi o zaokrąglonych krawędziach; powstaje w efekcie procesów eolicznych, głównie deflacji
pustynia ilasta; odsłonięte dno bezodpływowego jeziora okresowego, którego powierzchnię pokrywa spękany ił lub muł
obszary piaszczyste częściowo utrwalone roślinnością, gdzie w miejscach bez roślinności powstają niewielkie zagłębienia deflacyjne, rozrastające się niekiedy w podłużne rynny
powierzchnia skalna wygładzona, wyszlifowana w wyniku korazji