Symboliczny toporek

Nie dysponujemy wieloma źródłami, które opisują początki państwa Franków. Tak naprawdę historycy opierają się przede wszystkim na spisanej przez Grzegorza z Tours Historii Franków. Nazwą Frankowie określają federację plemion zachodniogermańskich (m.in. Saliów, Amzywariów, Brukterów czy Chamawów). Na tereny Europy przybyły pod koniec III w. n.e. najprawdopodobniej znad Morza Czarnego, pustosząc GalięGaliaGalię. Udało im się opanować jej północne tereny między Mozą a Skaldą, tzw. Toksandrię – część dzisiejszej Belgii. Cesarz Julian Apostata pozwolił im w połowie IV w. pozostać w Toksandrii. Być może w zamian za uzyskanie tytułu foederatifoederatifoederati, czyli sprzymierzeńców Rzymu, mieli bronić linii Renu przed najeźdźcami. Jako sojusznicy Frankowie wykorzystywali trudności cesarstwa, aby rozszerzać swoje siedziby.

Nazwę plemienia można według historyków łączyć z różnymi słowami, m.in. germańskim frankat (wolny), które miałoby określać Germanów niezależnych od Rzymu, czy od małych toporów (łac. francisca), służących do rzucania w trakcie walk. Były one ulubioną bronią Franków. Na to ostatnie mogą również wskazywać słowa określające w innych językach oszczep, takie jak staroangielska franca czy staronorweska frakka.

R1YxMmRCp2Sek

Na zdjęciu znajdują się wystawa z zardzewiałymi i zniszczonymi ostrzami mieczami i hełmami.

Współplemieńcy i rywale

Frankowie na początku nie byli wcale jednolitą grupą etniczną. Dzielili się na wiele zwalczających się plemion, z których przez długi czas żadne nie mogło zdobyć i utrzymać dominacji. Łączyło ich to, że pozostawali poganami. Tymczasem inne ludy germańskie, które znajdowały się w orbicie wpływów imperium rzymskiego, przyjmowały arianizmarianizmarianizm, a więc odłam chrześcijaństwa.

W tamtym okresie na pierwszy plan wysuwały się dwie podstawowe grupy: Frankowie saliccy oraz Frankowie rypuarscy. Pierwsi zamieszkiwali w pobliżu Morza Północnego (Toksandria), drudzy zajmowali tereny na prawym brzegu Renu i nad Menem. W 451 r. w bitwie na Polach Katalaunijskich w pobliżu dzisiejszego Châlons‑en‑Champagne doszło do starcia wojsk zachodniorzymskiego wodza Aecjusza z Hunami, którym przewodził AttylaAttylaAttyla. Było to ostatnie znaczące zwycięstwo cesarstwa nad barbarzyńskimi plemionami. Obydwa odłamy Franków stanęły w niej po przeciwnych stronach. Frankowie saliccy wsparli Rzymian, natomiast rypuarscy – najeźdźców. Według historyków Franków salickich w tej bitwie prowadził „syn Morza” – Meroweusz. To od niego wywodzi się dynastia MerowingówMerowingowieMerowingów, królów Franków, pod rządami których doszło do podbicia niemal całej Galii.

R6WEnxOA9U0Y6

Mapa przedstawia wyprawę łupieszczą Hunów Atylli na Galię w 451 roku przed naszą erą. Oblegali oni Strasburg, Wormancję, Moguncę, Kolonnię, Trier, Metz, Reims, Tournai, Chambrai, Amiens, Beauvais oraz zdobyli Paryż, Orlean i Troyes.

Zmiana frontu

Pierwsze znaczące podboje należy przypisać Childerykowi, synowi Meroweusza. Centrum jego posiadłości stanowiło prawdopodobnie Tournai, gdzie odkryto jego grób. Około 463 r. wraz z wojskami rzymskimi pokonał pod Orleanem Wizygotów, którzy chcieli zająć tereny nad Loarą. Kilka lat później, wciąż jako cesarski sojusznik, rozprawił się z Sasami i zdobył Angers.

Ale Frankowie nie myśleli pozostawać wyłącznie plemieniem sojuszniczym wobec Rzymu, podporządkowanym kolejnym władcom. Z biegiem czasu rósł ich apetyt na samodzielne rządzenie i uniezależnienie się od cesarstwa. Chcieli stworzyć silne i samodzielne państwo. Do tego potrzebne było zlikwidowanie rozdrobnienia między Frankami oraz rozprawienie się z sąsiadami zagrażającymi ich władzy i zdobyczom terytorialnym.

Udało się to Chlodwigowi, wnukowi Meroweusza. Objął on władzę w 481 r. po śmierci Childeryka. Na początku rozprawił się z Syagriuszem, rzymskim wodzem i namiestnikiem Galii, który sprawował władzę nad prowincją nawet po upadku Rzymu w 476 roku. Syagriusz został przez Chlodwiga pokonany w 486 r. w bitwie pod Soissons, a nadzorowane przez niego tereny włączono do państwa Franków.  Rządy Chlodwiga od początku spotykały się z aprobatą elit Galorzymian, które widziały w nim gwaranta bezpieczeństwa i politycznego ładu. Panowanie Franków objęło ziemie aż do Loary, za którą władali Wizygoci.

R1HezjoqHMwfl

Kolorowa miniatura przedstawia śpiącą pod kołdrą królewnę w koronie oraz stojącego nad nią króla ubranego w szare szaty i koronę. Król jest zaniepokojony. Na mniejszych miniaturach po prawej stronie znajdują się liczne przerażające prawdziwe i mityczne zwierzęta.

Ku jedności

RdUaOLtyidDlG1

Obraz przedstawia Chlodwiga pierwszego. Ma on długie włosy i brodę. Na głowie ma złotą koronę. Jest ubrany w czerwono złote szaty. Prawą ręką trzyma złotą włócznię zakończoną lilią, a lewą trzyma na mieczu, rękojeści miecza, który jest przypięty do jego pasa.

Zachęcony tym sukcesem Chlodwig pokonał Alamanów, a wreszcie (w 507 r.) Wizygotów z Akwitanii. W wojnie przeciw Alamanom wspierali go inni władcy frankijscy. Pozbywszy się ostatecznie mniejszych przywódców plemion frankijskich, władał znaczną częścią Galii.

Chlodwig zdecydował się przyjąć,  według tradycji, w 496 r. chrzest w obrządku rzymskim. Celem było utrwalenie jego władzy i zyskanie przewagi nad innymi germańskimi plemionami, które wyznawały arianizm nieakceptowany przez cesarstwo wschodniorzymskie. Dzięki decyzji o chrzcie zyskał sprzymierzeńców w cesarzu Bizancjum oraz zamieszkującej te tereny chrześcijańskiej ludności romańskiej. Umocnił swoją pozycję jako pomazaniec boży i koronowana głowa państwa. Chlodwig stworzył potęgę, z której w przyszłości powstaną zarówno Francja, jak i Niemcy.

Społeczeństwo za czasów Merowingów

Zarówno Chlodwig, jak i jego następcy prowadzili politykę ekspansji, rozszerzając swoją władzę na kolejne ziemie. Królestwo Franków było państwem patrymonialnym, będącym własnością rządzącego i przekazywanym jego potomkom. Na czele państwa stał król ogłaszany przez wiec. Początkowo wybierało go zgromadzenie wszystkich wojowników, a więc wolni chłopi, którzy służyli na zasadzie pospolitego ruszenia, z czasem wiece przemieniły się w coroczny przegląd wojsk, a władca pochodził spośród członków merowińskiej dynastii. Zarówno wierzenia germańskie, jak i przyjęte przez Chlodwiga chrześcijaństwo utwierdzały sakralny charakter władzy królewskiej. Warto zaznaczyć, iż przyjęcie przez Franków wiary chrześcijańskiej zmniejszyło izolację i różnice między nimi a Galorzymianami. Inaczej sytuacja wyglądała na terenach zamieszkanych przez ludy germańskie, które w większości wyznawały arianizm. Frankowie uważali, że Merowingowie mają prawo do sprawowania rządów, ponieważ posiadają nadprzyrodzone pochodzenie - według legendy Meroweusz był synem bożka morskiego Kwinotaura, a magiczną moc symbolizowały długie włosy noszone przez merowińskich królów. Ich obcięcie było jednoznaczne z detronizacją władcy.

RXLaG8C5ZkE201

Szkic przedstawia merowińskiego wojownika. Jego strój jest stworzony z długich materiałowych pasów. Na głowie i plecach ma zarzucony płaszcz ze skóry zwierzęcia. Do pasa ma przypięte liczne noże oraz topór. W prawej ręce trzyma miecz, a w lewej podłużną tarczę. Na plecach ma zarzuconą włócznię.

Dwór królewski, na którym przebywali najważniejsi dostojnicy kościelni oraz świeccy, stanowił główny ośrodek władzy Merowingów. Jednocześnie rządzenie rozległym państwem wymagało od władcy stałej kontroli, dlatego też nieustannie podróżował on wraz ze swoim dworem po kolejnych prowincjach. Podstawą rządów była armia. Jej dowódcy, jako namiestnicy kontrolowali rzymskie lokalne władze cywilne, które zostały zachowane. Monarchia frankijska była podzielona na rejony zarządzane przez namiestników, powoływanych i odwoływanych przez króla. Do ich obowiązków należał nadzór nad sprawami administracyjno‑skarbowymi, sądami oraz kierowanie armią. Z czasem spośród dowódców wojskowych, namiestników oraz królewskich urzędników wykształciła się frankijska administracja. Jej przedstawiciele tworzyli arystokrację i mieli dominujący wpływ na rządzenie. Pozycja możnowładców wynikała z posiadania ziemi (otrzymywanej od króla), ale często również z łączących ich z królem więzi osobistych. Nadawanie ziemi przyczyniało się do rosnących różnic majątkowych w społeczeństwie.

Królestwo frankijskie zamieszkiwały rozmaite ludy, w skład jego społeczeństwa wchodziła zarówno ludność frankijska, jak i galorzymska. Galorzymianie podlegali rzymskiemu kodeksowi cywilnemu, a Frankowie własnym prawom. Część majątków arystokracji rzymskiej skonfiskowano, pozostawiano jednak osiadłych tam chłopów. Ziemia pochodząca z konfiskaty stała się podstawą nadań dla Franków. Wsie zamieszkiwali wolni chłopi, wspólnie podejmujący decyzje odnośnie współżycia sąsiedzkiego, korzystania ze wspólnych pastwisk, przyjmowania nowych przybyszów. Po przyjęciu chrztu Merowingowie ściśle współpracowali z hierarchią kościelną, a religia chrześcijańska stała się czynnikiem integrującym obie społeczności - frankijską i galorzymską. Taką rolę miało też pełnić jednolite prawo salickie (Lex Salica) spisane za czasów Chlodwiga i będące zbiorem przepisów prawa zwyczajowego.

Słownik

Słowa kluczowe

Frankowie, Childeryk, Chlodwig, Merowingowie, Attyla, Europa wczesnego średniowiecza, prawo salickie, monarchia Merowingów

Bibliografia

Historia Europy pod red. A. Mączaka, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1997.

N. Davies, Europa. Rozprawa historyka z historią, Wydawnictwo Znak, Kraków 2001.

H. Manikowska, J. Tazbirowa, Historia. Średniowiecze, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993.

Wielka historia świata – tom 4. Kształtowanie średniowiecza pod red. M. Salamona, Świat Książki, Kraków 2005.

B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2000.

R. Collins, Europa wczesnośredniowieczna 300 – 1000, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1996.

I. Wood, Królestwa Merowingów. Władza – społeczeństwo – kultura 450–751, tłum. M. Wilk, Warszawa 2013.