Przeczytaj
Perypetie życiowe Kordiana, tytułowego bohatera dramatu Juliusza Słowackiego, są – obok Mickiewiczowskiego Gustawa‑Konrada – jedną z ciekawszych biografii młodzieńczych w literaturze polskiego romantyzmu.
Juliusz SłowackiJest bowiem Kordian także dramatyczną opowieścią o dojrzewaniu, poznawaniu kręgów życia i o zmierzeniu się jednostki z historią. Wszakże odrębność drogi Kordiana w stosunku np. do bohatera Dziadów części III na tym m.in. polega, że nie prowadzi on metafizycznego rozrachunku z Bogiem, nie spiera się o sens historii i prawo człowieka do ingerencji w jej fałszywy porządek. Kordian prowadzi rozrachunek przede wszystkim z samym sobą, sam dla siebie jest partnerem sporu i wewnątrz siebie usuwa zawady oddzielające go od uczestnictwa w historii. Droga Kordiana pomyślana jest jako dorastanie do roli czynnej i zarazem przywódczej wobec innych. Konkretnie zaś – do roli spiskowca i zabójcy cara.
Źródło: Alina Witkowska, Juliusz Słowacki, [w:] Alina Witkowska, Ryszard Przybylski, Romantyzm, Warszawa 1999, s. 329.
Sposób kreacji literackiej, jaki opisuje Alina Witkowska w odniesieniu do Kordiana, był charakterystyczny dla europejskiego romantyzmu, który hołdował indywidualizmowi, niechętnie identyfikował bohatera ze wspólnotą, zbiorowością. Dlatego na pierwszym planie są uczucia jednostek, bohaterów targanych skrajnymi emocjami, niezdolnych do szczęścia. Przykładami takich postaci są: wędrujący przez Europę w poszukiwaniu ukojenia dla cierpiącej duszy Harold z poematu Byrona Wędrówki Childe Harolda; dążący do zemsty za śmierć ukochanej Giaur z utworu Byrona o tym tytule; oskarżony o egotyzmegotyzm i skrajny indywidualizm tytułowego bohatera powieści René de Chateaubrianda; wreszcie dręczony poczuciem pustki i niepokojem Oktaw z utworu de Musseta Spowiedź dziecięcia wieku. W literaturze polskiej zaś indywidualizm z reguły znaczy tyle, ile może przysłużyć się ogółowi, narodowej sprawie. Wybitne jednostki (Konrad z Dziadów cz. III, hrabia Henryk z Nie‑Boskiej komedii) stają się przywódcami, niejako składając ofiarę z siebie samych, by przysłużyć się ojczyźnie, społeczeństwu bądź idei. Kordian (imię znaczące: mąż serca od cor – serce) jest inny, nie staje w obronie zbiorowości, ale występuje przeciwko niej.
Juliusz SłowackiNie znaczy to, aby przemiana Kordiana na szczycie Mont‑Blanc z młodego utracjusza w polskiego patriotę łączyła się z odrzuceniem indywidualizmu i z przywdzianiem skromnej szaty żołnierza idei. Kordian ma ciągle wiele podziwu dla siebie i swej wyjątkowości – „Jam jest posąg człowieka na posągu świata” – toteż układa swoją rolę patrioty z różnorakiej materii romantycznego indywidualizmu, m.in. z dandysowskiegodandysowskiego upodobania do pięknych i niezwykłych gestów. Zatem i jego rola patrioty nie może być mała ani zwykła. Sięga po przywództwo, marzy – jak Konrad Mickiewicza – o rządzie dusz, tyle że nie Bóg ma mu je przekazać, ale ludzie dobrowolnie powinni mu się „dać w ręce”. Kordian należy do tych wyjątkowych osobistości romantyzmu, które sięgają po przywództwo i widzą w sobie ducha wiodącego innych. Gdy to przywództwo nie zostanie mu dane – większość spiskowych wypowiada się przeciwko zabójstwu cara – Kordian wybucha przeciw nim pogardą rasowego indywidualisty: „Olbrzymy spadli ze szczudeł – to karły!” „...idźcie! gardzę wami!”, i wykonuje gest, który jest efektem pogardy oraz rozmiłowania w pięknie roli straceńca‑mściciela. Czynu dokona sam.
Źródło: Alina Witkowska, Juliusz Słowacki, [w:] Alina Witkowska, Ryszard Przybylski, Romantyzm, Warszawa 1999, s. 331.
Juliusz Słowacki zapewne znał europejską literaturę swoich czasów, stworzył więc bohatera na miarę tych wzorów. Egzystencjalne rozterki Kordiana wpisują się w niemal bliźniacze przeżycia jego literackich „braci”. Droga bohatera, nieustannie pogrążonego w wątpliwościach, dręczonego „chorobą wieku” i naznaczonego piętnem śmierci, wiedzie ku nieudanej ofierze.
Słownik
(łac. ego – ja; centrum – środek) – postawa życiowa, zgodnie z którą traktuje się własną osobę i własne przeżycia jako najważniejszy punkt odniesienia do oceny rzeczywistości
(fr. égotisme) człowiek przesadnie zajmujący się własną osobą, własnymi uczuciami