Na świecie na obszarach ekumenyekumenaekumeny żyje ponad 7,6 mld ludzi. Jednak nie wszystkie obszary kuli ziemskiej są zamieszkane – to obszary anekumenyanekumenaanekumeny. Koncentracja ludności dotyczy najbardziej sprzyjających pod względem przyrodniczym rejonów. 90% populacji mieszka na półkuli północnej, między 20 a 60° szerokości geograficznej. Największe zagęszczenie ludności występuje na nizinach (do 200 m wysokości n.p.m.), preferowane są również tereny nadmorskie, w odległości do 200 km od wybrzeża.

Na nierównomierne rozmieszczenie ludności na świecie wpływają przede wszystkim czynniki przyrodnicze, dopiero w dalszej kolejności czynniki społeczno‑ekonomiczne.

Wśród czynników przyrodniczych najważniejsze są: wysokość nad poziomem morza i ukształtowanie terenu, odległość od morza, warunki klimatyczne, dostęp do wody, warunki glebowe, występowanie surowców mineralnych.

Czynniki społeczno‑gospodarcze wpływają na rozmieszczenie ludności poprzez: poziom rozwoju gospodarczego regionu, poziom rozwoju rolnictwa, przemysłu i usług, poziom bezrobocia i dostęp do miejsc pracy, wielkość przyrostu naturalnego, poziom urbanizacji, zamożność społeczeństwa i jakość życia.

Na rozmieszczenie ludności na świecie mają również wpływ czynniki polityczne: sytuacja polityczna, konflikty zbrojne, przepisy regulujące osiedlanie się, migracje ludności i odkrycia geograficzne, naturalne szlaki komunikacyjne (np. rzeki) oraz ukształtowanie terenu ułatwiające jego obronę przed najeźdźcami.

Ważnym czynnikiem wpływającym na rozmieszczenie ludności na świecie jest wysokość nad poziomem morza i ukształtowanie terenu. Najczęściej do zasiedlania wybierane są tereny niżej położone i o mało urozmaiconej powierzchni. 80% ludności zamieszkuje tereny płaskie lub lekko faliste, do wysokości 500 m n.p.m., chociaż stanowią one tylko 16% powierzchni Ziemi. Na takich właśnie terenach łatwo budować domy i zakłady przemysłowe, uprawiać ziemię i hodować zwierzęta, tworzyć sieć dróg i linii kolejowych. Przykładem najgęściej zaludnionych obszarów, sąsiadujących z terenami słabo zamieszkanymi, są: Nizina Chińska i Nizina Gangesu sąsiadująca z najwyżej położoną na świecie Wyżyną Tybetańską oraz obszarem wysokogórskim Himalajów. W Europie do najbardziej zaludnionych miejsc należy Nizina Zachodnioeuropejska, a w Ameryce Północnej – Nizina Atlantycka. Na terenach leżących powyżej 5000 m n.p.m. stężenie tlenu w powietrzu i ciśnienie atmosferyczne jest zbyt małe, aby mogły one być stale zamieszkane.

R1HGSlKio6Mnc

Na mapie Azji zaznaczono populację w 2018 roku. Populacja powyżej jednego biliona: Indie, Chiny. Ludność od 100 milionów do jednego biliona: Rosja, Pakistan, Bangladesz, Japonia, Indonezja, Filipiny. Ludność od 10 do 100 milionów: Kazachstan, Uzbekistan, Turcja, Afganistan, Irak, Iran, Arabia Saudyjska, Jemen, Syria, Birma, Tajlandia, Laos, Wietnam, Kambodża, Malezja, Korea Północna, Korea Południowa, Tajwan, Nepal. Populacja poniżej 10 milionów: Izrael, Jordania, Oman, Emiraty Arabskie, Kuwejt, Azerbejdżan, Gruzja, Armenia, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Bhutan, Brunei, Singapur.

Odległość od morza i oceanu jest kolejnym czynnikiem wpływającym na wybór miejsca zamieszkania. Najczęściej tereny nadmorskie charakteryzują się łagodniejszym klimatem, ze złagodzonymi ekstremami termicznymi, większą wilgotnością powietrza i większymi sumami opadów, rozłożonymi w miarę równomiernie w ciągu roku. Są one również bardzo dobrze dostępne dla komunikacji i transportu morskiego oraz dla rybołówstwa. 30% ludności zamieszkuje pas wybrzeża o szerokości 50 km od brzegu morskiego, a 50% – mieszka w pasie do 200 km. Najbardziej zaludnione, nadmorskie obszary znajdziemy w Japonii, na wschodnim i zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych i w Europie Zachodniej i Południowej.

Warunki klimatyczne wpływają na gęstość zaludnienia w taki sposób, że obszary o ekstremalnych warunkach termicznych na Ziemi są najczęściej niezamieszkałe. Największe skupiska ludzi (75%) znajdziemy w strefie klimatu umiarkowanego (ciepłego morskiego) i podzwrotnikowego (śródziemnomorskiego i monsunowego), które są najbardziej zbliżone do odczuwalnych warunków komfortu organizmu człowieka. Taki klimat umożliwia również rozwój rolnictwa. Zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura powietrza w połączeniu z małymi sumami opadów w ciągu roku wpływają na podniesienie ceny ekonomicznej życia w tak trudnych warunkach, zmuszając ludzi do instalowania drogich urządzeń chłodzących albo ogrzewających domy.

Dostęp do wody jest równie ważny i stanowi także element warunków klimatycznych i hydrologicznych. Bez wody niemożliwe jest funkcjonowanie i gospodarowanie człowieka. Wielkie skupiska ludności w miastach oraz ośrodki przemysłowe i rolnicze potrzebują wody słodkiej dostępnej z rzek, podziemnych warstw wodonośnych, lodowców i pokrywy śnieżnej (dających początek górskim rzekom, np. Indusowi i Gangesowi). Część energii elektrycznej jest produkowana dzięki odnawialnym źródłom energii pochodzącej z płynącej wody lub siły pływów morskich (w Europie – Norwegia, Austria, Szwajcaria i Francja, w Azji – Chiny, Japonia, Indie, w Ameryce Południowej – Brazylia i Wenezuela). Również na niegościnnych obszarach pustynnych, w gorącym klimacie zwrotnikowym, dzięki dostępowi do wody (oazy), możliwe jest życie ludzi. Już w starożytności delta i Dolina Nilu w Egipcie skupiały osadnictwo, dzięki wylewom rzeki możliwe było prowadzenie upraw. Dzisiaj na tym obszarze żyje aż 98% ludności Egiptu.

Warunki glebowe odgrywają również istotną rolę w zasiedlaniu i rozwijaniu rolnictwa. Bardzo żyzne gleby występują na obszarach wulkanicznych (Jawa – zaludnienie ok. 1000 os./km² związane z żyznymi tufami wulkanicznymi). Około 80% gleb wulkanicznych jest zajętych przez rolnictwo, w tym połowa w obrębie klimatu równikowego i podrównikowego. Uprawia się na nich trzcinę cukrową, tytoń, bataty, herbatę, pszenicę, warzywa i drzewa owocowe. W Afryce na takich glebach zakłada się plantacje bananów, kawy i kakaowca. Żyzne czarnoziemy również sprzyjają rozwojowi rolnictwa i hodowli zwierząt na obszarach stepowych Europy i Azji, na preriach Ameryki Północnej i na pampie w Ameryce Południowej. Żyzne gleby w dolinach rzecznych – głównie mady – przyczyniały się do wzrostu gęstości zaludnienia już od starożytności (Dolina Tygrysu i Eufratu, Nilu, Gangesu, Jangcy i Huang He, Mekongu, Nigru).

Występowanie surowców mineralnych, związane z budową geologiczną, również przyciągało ludność i zachęcało do osiedlania się. W miejscach wydobycia surowców, zwłaszcza energetycznych (węgiel kamienny, brunatny, ropa naftowa i gaz ziemny) i metalicznych (rudy żelaza, miedzi, boksyty, cyna, cynk, ołów, mangan, nikiel), rozrastały się ośrodki i okręgi przemysłowe w Europie (Ruhry, Yorkshire, Doniecki, Górnośląski), Ameryce Północnej (Przyjeziorny, Nadatlantycki) i w Azji (Kuzbas, Norylski, Fushun‑Anshan, Północny, Wuhan), w Australii (Broken Hill‑Port Pirie) w Ameryce Południowej (Minas Gerais) i w Afryce (okręgi Witwatersrand i Katanga‑Copperbelt).

Czynniki ekonomiczne odgrywają drugorzędną rolę w stosunku do czynników przyrodniczych, jednak im bardziej rozwinięte są kraje, tym bardziej zmniejsza się rola czynników przyrodniczych wpływających na gęstość zaludnienia. Najbardziej rozwinięte gospodarczo ośrodki przyciągają ludność z powodu miejsc pracy i możliwości podniesienia kwalifikacji. W wielkich ośrodkach miejskich panuje wyższy standard życia, istnieje lepsza opieka medyczna i dostęp do edukacji. Nowoczesne, zmechanizowane rolnictwo umożliwia wyżywienie mieszkańców wielkich aglomeracji i megalopolis. Postęp przemysłowy, zwłaszcza rozwój przemysłu nowoczesnych technologii i szybki rozwój handlu oraz innych usług, jest bardzo atrakcyjny dla nowych mieszkańców. Również dostęp do lepszej edukacji, kultury i sztuki, stanowi magnes przyciągający migrantów.

Nie zawsze czynniki społeczno‑ekonomiczne powodują pozytywne efekty wzrostu gęstości zaludnienia. Wprawdzie jakość życia jest lepsza w rozwiniętych miastach, lecz jednak przyrost naturalny jest wyższy na obszarach wiejskich. Intensywny napływ ludności do miast może spowodować ich przeludnienie, niekontrolowany rozrost oraz powstanie dzielnic slumsów, wzrost bezrobocia i zahamowanie rozwoju miast. Następuje również rozwarstwienie w zamożności miejskiego społeczeństwa.

Ustrój państwa ma wpływ na napływ migrantów. Kraje o ustroju demokratycznym są atrakcyjniejsze do zamieszkania. Im spokojniejsza jest sytuacja polityczna, tym większe jest zainteresowanie ludzi decydujących się na zamieszkanie w danym kraju.

Konflikty zbrojne i terroryzm powodują zmniejszenie napływu osadników i ucieczkę do innych państw części mieszkańców z zagrożonego obszaru. Taką sytuację obserwujemy od 2015 roku na Bliskim Wschodzie, kiedy to rozpoczął się napływ uchodźców z Syrii i Afganistanu do krajów europejskich.

Słownik