Koncepcja bloku wyborczego

Komuniści nie byli pewni wyniku wyborów do sejmu, toteż zaproponowali utworzenie bloku wyborczego, w skład którego miałyby wejść: Polska Partia Robotnicza (PPR), Polska Partia Socjalistyczna (PPS), Stronnictwo Ludowe (SL), Stronnictwo Demokratyczne (SD), Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL) i Stronnictwo Pracy (SP). Istotą koncepcji takiego bloku była wspólna walka o mandaty poselskie, a następnie podział zdobytych mandatów według wcześniej ustalonego klucza – a więc bez względu na wynik wyborczy poszczególnych partii wchodzących w skład bloku.

RyjZ2QTldwZTR1

Ilustracja przedstawia stronę jednej z gazet. Nagłówek: Polskie stronnictwo ludowe, do wyborców Polacy, Bracia, Chłopi, Ludowcy!

Istotny dla koncepcji bloku wyborczego był udział w nim największej legalnie działającej partii antykomunistycznej: PSL‑u. Negocjacje na temat jego przystąpienia zakończyły się fiaskiem ze względu na krańcowo odmienne oczekiwania dotyczące przydziału mandatów dla PSL‑u: PPR proponowała 20 proc., a Stanisław Mikołajczyk domagał się dla „reprezentacji wsi” 75 proc.

Twarda postawa Mikołajczyka wynikała z przekonania, że PSL może uzyskać w drodze wyborów więcej mandatów, niż była mu gotowa przyznać PPR w ramach bloku. Przede wszystkim jednak PSL nie mogło się zgodzić na przyjęcie bez walki wyborczej 20 proc. mandatów poselskich, ponieważ była to liczba pozbawiająca PSL realnego wpływu na ustawodawstwo, a zwłaszcza treść nowej konstytucji. Ostatecznie gotowość przystąpienia do bloku, oprócz PPR, zadeklarowały PPS, SL i SD.

Referendum ludowe

Wobec fiaska bloku w wersji komunistycznej PPR, która potrzebowała więcej czasu na przygotowanie się do walki wyborczej ze zbyt silnym PSL‑em, wystąpiła z pomysłem przeprowadzenia powszechnego referendumreferendumreferendum ludowego. W zamyśle pomysłodawców przeprowadzenie referendum pozwoliłoby na przesunięcie terminu wyborów do sejmu, a samo głosowanie byłoby poligonem doświadczalnym, pozwalającym na przetestowanie legalnych i siłowych form walki z przeciwnikami. Nawet dobór pytań, które miały być przedmiotem głosowania, był tak pomyślany, żeby jego wynik wykazał pozorną jedność społeczeństwa i zaufanie dla „bloku”. Według Ustawy o głosowaniu ludowym z 27 kwietnia 1946 r. pytania miały one brzmieć:

a) Czy jesteś za zniesieniem Senatu?

b) Czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju demokratycznego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienia podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?

c) Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic państwa polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?

Indeks górny Źródło: Polska w latach 1945–1956. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, wybór i opracowanie Z. Kozik, współpraca E. Grzędziński, Warszawa 1987, s. 28. Indeks górny koniec^{Źródło: Polska w latach 1945–1956. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii, wybór i opracowanie Z. Kozik, współpraca E. Grzędziński, Warszawa 1987, s. 28.}

Większość społeczeństwa nie widziała powodu, żeby na tak zadane pytania odpowiadać negatywnie – ogół społeczeństwa oczekiwał reform gospodarczych i nie miał nic przeciwko nabytkom terytorialnym kosztem Niemiec, a problem senatu był mu dość obojętny. Pytań, które miałyby charakter rozstrzygający, takich jak np. o to, czy Polska ma być krajem demokratycznym i niezależnym od ZSRS i z gospodarką rynkową, autorzy przezornie nie zadali.

3 × tak, 3 × nie

W związku z tym, że głosowanie „3 × tak” PPR‑owska propagandapropagandapropaganda wykorzystałaby jako wyraz poparcia dla „bloku”, Stanisław Mikołajczyk postanowił, że PSL będzie agitowało na rzecz głosowania „nie” na pytanie w sprawie senatu. Konspiracyjne Zrzeszenie WiN (Wolność i Niezawisłość) wzywało do odpowiedzi „nie” na pierwsze dwa pytania, a NSZ (Narodowe Siły Zbrojne) i NZW (Narodowe Zjednoczenie Wojskowe) nakłaniały do głosowania trzy razy „nie”. PPR i jej sojusznicy zorganizowali potężną akcję propagandową za głosowaniem „3 × tak”. Na PSL i jego sympatyków spadła fala szykan, pomówień i bezprawnej przemocy, a jednocześnie wzmogła się walka z antykomunistycznym podziemiem.

R1FqRJS5mTwDB1

Ilustracja przedstawia ludzi przyglądających się tablicy: Głosuj trzy razy tak. Z tyłu sylwetki żołnierzy hitlerowskich i napis nad nimi: głosuj nie.

Referendum odbyło się 30 czerwca 1946 r. Według oficjalnych danych wzięło w nim udział 85,3 proc. uprawnionych do głosowania, na pierwsze pytanie „tak” odpowiedziało 68,2 proc., na drugie – 77,3 proc., a na trzecie 91,4 proc. Wiarygodność wyników, które PPR uznała za wyraz poparcia dla siebie i swojej polityki, od początku była kwestionowana. W okręgu krakowskim, gdzie udało się przeliczyć głosy w sposób wiarygodny, odpowiedź „nie” na pierwsze pytanie wyniosła 83,5 proc. Według aktualnego stanu wiedzy w skali całego kraju na pierwsze pytanie przecząco odpowiedziało 69,5 proc., na drugie – 55,5 proc., na trzecie – 31,7 proc.

Indeks górny Źródło danych: W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1945–1980, Warszawa 2003, s. 55. Indeks górny koniec^{Źródło danych: W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1945–1980, Warszawa 2003, s. 55.}

Wnikliwe badania historyczne ujawniły różne formy fałszowania wyników, m.in. podmieniano urny podczas transportu, fałszowano wyniki podczas przewożenia ich z komisji obwodowych do okręgowych, palono karty do głosowania. Stanisław Mikołajczyk złożył protest przeciw fałszowaniu referendum, a na konferencji prasowej z udziałem dziennikarzy zachodnich ujawnił kulisy głosowania. Protesty nie odniosły żadnego rezultatu, niemniej komunistyczna propaganda natychmiast wykorzystała je przeciwko S. Mikołajczykowi, nazywając go „zdrajcą” angażującym obce mocarstwa w wewnętrzne sprawy Polski.

Walka z przeciwnikami

Wybory do Sejmu Ustawodawczego zaplanowano na 19 stycznia 1947 r. Komuniści zrealizowali plan utworzenia Bloku Stronnictw Demokratycznych, do którego ostatecznie, oprócz PPR, przystąpiły PPS, SL i SD. Osobne listy zostały zgłoszone przez PSL, SP i PSL‑Nowe Wyzwolenie, z czego tylko PSL stanowiło realną konkurencję dla Bloku, ponieważ SP zostało wcześniej opanowane przez działaczy komunistycznych i straciło niezależność, a PSL‑Nowe Wyzwolenie nie odgrywało większej roli politycznej.

Kampaniakampania wyborczaKampania przedwyborcza przebiegała pod znakiem bezwzględnego terroru i szykan wymierzonych w działaczy PSL i całą antykomunistyczną opozycję. Służyły temu specjalne ustawodawstwo – np. tzw. mały kodeks karny, który stał się wygodnym narzędziem do walki z przeciwnikami politycznymi – oraz rozbudowa całego aparatu przemocy: Urzędu Bezpieczeństwa (UB), Milicji Obywatelskiej (MO), Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) oraz Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej (ORMO).

Będący pod kontrolą komunistów aparat władzy został zaangażowany do zwalczania PSL‑u. Oddziały UB i MO rozbijały wiece wyborcze ludowców i demolowały ich lokale. Do więzień trafiło 149 kandydatów PSL‑u na posłów oraz dziesiątki tysięcy jego zwolenników. 118 działaczy PSL‑u zostało zamordowanych. Celem tych działań było nie tylko osłabienie PSL‑u, ale również zastraszenie całego społeczeństwa, dlatego aktów przemocy nawet nie starano się ukrywać. Powszechną praktyką było niszczenie materiałów propagandowych oraz utrudnianie dostępu do drukarń i ograniczanie przydziału papieru.

Indeks górny Źródło danych liczbowych: W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1945–1980, Warszawa 2003, s. 67. Indeks górny koniec^{Źródło danych liczbowych: W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1945–1980, Warszawa 2003, s. 67.}

Sfałszowane wybory

Społeczeństwo podlegało zmasowanej komunistycznej propagandzie, w której działacze PSL‑u byli oskarżani o zdradę i zbrodnie, natomiast działalność propagandową PSL‑u paraliżowały ograniczenia w dostępie do drukarń oraz cenzuracenzuracenzura, której interwencje często kończyły się konfiskatą całych nakładów gazet.

R1YmZqaWzJP9V

Fotografia przedstawia kolejkę oczekującą do oddania głosu w jednym z lokali wyborczych. Część z nich ma na kołnierzu płaszcza karteczkę z cyfrą 3.

Wreszcie sam przebieg głosowania stwarzał warunki do wywierania presji na głosujących, a procedura liczenia głosów została tak przygotowana, by umożliwiać fałszowanie wyników wyborów.

Suma tych działań spowodowała, że wynik wyborów był przesądzony. Według komunikatu Państwowej Komisji Wyborczej w głosowaniu wzięło udział 89,9 proc. uprawnionych, z czego 80,1 proc. głosowało na Blok Stronnictw Demokratycznych, na PSL – 10,3 proc., na SP – 4,7 proc., a na PSL‑Nowe Wyzwolenie – 3,5 proc., co dało partiom Bloku 394 mandaty, a PSL‑owi – 28 mandatów. Utrwalenie władzy komunistów w Polsce stało się faktem.

Indeks górny Źródło danych liczbowych: W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1945–1980, Warszawa 2003, s. 69. Indeks górny koniec^{Źródło danych liczbowych: W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1945–1980, Warszawa 2003, s. 69.}

Wybory do Sejmu Ustawodawczego zakończyły okres walki o władzę w Polsce. Przyniosły zwycięstwo komunistom i ich sojusznikom. Polskie Stronnictwo Ludowe złożyło liczne protesty wyborcze, ale w warunkach braku poszanowania dla reguł walki demokratycznej przez rządzący obóz komunistyczny nie mogły one wywołać pożądanych efektów. Pokonane w nieuczciwej walce partie opozycyjne stopniowo znikały ze sceny politycznej.

Słownik

Słowa kluczowe

referendum ludowe, wybory 1947 r., komuniści, Polska Partia Robotnicza (PPR), Polska Partia Socjalistyczna (PPS), Stronnictwo Ludowe (SL), Stronnictwo Demokratyczne (SD), Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL), Stronnictwo Pracy (SP), Stanisław Mikołajczyk, cenzura, propaganda

Bibliografia

A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, * Źródła do dziejów Polski XIX i XX wieku. Lata 1945 - 1956, t. 5,  Pułtusk 2003.

S. Łach, Polskie Stronnictwo Ludowe w latach 1945‑1947, Gdańsk 1995.

Z. Kozik, współpraca E. Grzędziński, Polska w latach 1945–1956. Wybór tekstów źródłowych do nauczania historii,  Warszawa 1987,

W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1945–1980, Warszawa 2003.