W przebiegu rozwoju zarodka u owodniowców – gadów, ptaków i ssaków – wytwarzane są struktury zwane błonami płodowymi. Są to owodnia, omocznia, kosmówka (u ssaków współtworząca łożyskołożysko łożysko) i woreczek żółtkowy. Powstają one z pozazarodkowych części listków zarodkowychlistki zarodkowe listków zarodkowych. Z zarodkiem połączone są za pomocą pępowinypępowinapępowiny.

Błonami płodowymi lub błonami zarodkowymi są także dwie cienkie błony (owodnia i błona surowicza) otaczające zarodek owadów.

Poszczególne błony wyspecjalizowały się w pełnieniu różnych funkcji.

Funkcje błon płodowych:

Rc1OB3lnXqpmA1

Ilustracja przedstawia ludzki zarodek znajdujący się w półprzezroczystej błonie. Zarodek ma duża głowę, krótkie kończyny.

Owodnia pojawia się w rozwoju gadów, ptaków i ssaków (dlatego należą one do owodniowcówowodniowce (Amniota)owodniowców). Wytwarzana jest we wczesnym okresie rozwoju embrionalnego i bezpośrednio okrywa zarodek. Błona ta powstaje wskutek rozstąpienia się komórek węzła zarodkowegowęzeł zarodkowywęzła zarodkowego z wytworzeniem jamy owodni, której dno stanowi epiblastepiblast epiblast, a ściany są wyścielone ektodermąektoderma ektodermą pozazarodkową (amnioblastami), podścieloną następnie mezodermąmezoderma mezodermą pozazarodkową. Jama owodni zawiera przezroczysty płyn owodniowy, wydzielany przez owodnię i ciało zarodka. Stwarza on rozwijającemu się zarodkowi środowisko wodne, umożliwiając mu wykonywanie swobodnych ruchów i łagodząc wstrząsy oraz zapobiegając stykaniu się zarodka z owodnią.

U ssaków owodnia pęka krótko przed porodem – wówczas płyn owodniowy wypływa na zewnątrz (jest to tzw. odchodzenie wód).

U owadów owodnią nazywa się wewnętrzną błonę zarodkową otaczającą rozwijający się zarodek.

Omocznia to najpóźniej kształtująca się błona płodowa owodniowców (gadów, ptaków i ssaków), powstająca jako uwypuklenie ściany przewodu pokarmowego między owodnią a kosmówką. Po zrośnięciu z kosmówką omocznia staje się kosmówką omoczniową.

W jajach gadów i ptaków omocznia jest silnie unaczyniona i stanowi magazyn zbędnych produktów przemiany materii. Po zespoleniu z kosmówką pełni funkcję oddechową, pobierając tlen i wydalając dwutlenek węgla przez porowatą skorupę jaja.

U ssaków staje się głównym elementem pępowiny, integrując krążenie płodu z krążeniem łożyskowym i dostarczając płodowi tlen oraz substancje odżywcze, a usuwając dwutlenek węgla i produkty przemiany materii. U ssaków łożyskowychłożyskowce (Placentalia)ssaków łożyskowych omocznia wykazuje różny stopień rozwoju w zależności od tego, jak jest rozwinięte łożysko jako narząd usuwający produkty przemiany materii – np. u świni omocznia jest ważnym narządem płodowym, a u człowieka szczątkowym.

RPO1WN1F4IJEp

Ilustracja przedstawia ludzki zarodek. Ma dużą głowę - widoczne są oczy, usta, nos, krótkie kończyny. Z dolnej części brzucha prowadzi przewód do łożyska.

Kosmówka otacza zarodek i pozostałe błony płodowe – to najbardziej zewnętrzna błona płodowa zarodka owodniowców, która powstaje z części zewnętrznej pierwotnego fałdu ściany ciała zarodka.

Na powierzchni kosmówki tworzą się liczne (u ssaków rozgałęzione i silnie unaczynione) fałdy, zwane kosmkami, pokryte warstwą komórek – trofoblastemtrofoblast trofoblastem. Na dużej przestrzeni kosmówka zrasta się z omocznią, tworząc kosmówkę omoczniową, która pośredniczy w odżywianiu zarodka oraz wymianie gazowej. Kosmówka może też być zrośnięta z woreczkiem żółtkowym.

U gadów i ptaków kosmówka styka się z wewnętrzną ścianką skorupki jaja. U ssaków styka się bezpośrednio z błoną śluzową macicy, wchodząc w skład łożyska. Część kosmówki, przekształcająca się w łożysko u człowieka, jest pokryta kosmkami i tworzy tzw. kosmówkę kosmatą. Pozostała część to kosmówka gładka.

R15tSJo9dm2dx

Ilustracja przedstawia ludzki płód z łożyskiem. Ludzki płód jest bardzo blisko czerwonej okrągłej struktury.

Rw31HE0aIbxfk1

Ilustracja przedstawia pękniętą na pół skorupkę jajka. Pomiędzy skorupkami jest owalne jajko z przezroczystym białkiem i pomarańczowożółtym żółtkiem, w którym rozwija się kurczę. W żółtku są czerwone żyłki. Przez białko przechodzi dłuższe, szerokie naczynie krwionośne.

Błona ta wchodzi w bezpośredni kontakt z endodermą tarczki zarodkowej. U gadów i ptaków zawiera żółtko. Pełni funkcję odżywczą oraz – do czasu rozwoju sieci naczyń omoczni – jest narządem oddechowym i krwiotwórczym zarodka. U ssaków jest rodzajem narządu szczątkowego bez żółtka – zawiera płyn surowiczy, a na powierzchni woreczka żółtkowego powstają pierwsze krwinki i naczynia krwionośne. We wczesnym okresie rozwoju zarodkowego pośredniczy w pobieraniu substancji odżywczych ze światła macicy, a po wytworzeniu się łożyska stopniowo zanika. W formie pierwotnej woreczek żółtkowy występuje u niektórych ryb i płazów, pośrednicząc u nich w pochłanianiu żółtka.

Po zakończeniu rozwoju embrionalnego u gadów i ptaków błony płodowe odpadają od zarodka. U ssaków zostają wydalone przy porodzie jako popłódpopłód popłód.

Rkp7HgDIftGAM

Ilustracja przedstawia łożysko. Trzymają go ludzkie dłonie. Łożysko ma kształt dysku. Jest ciemnobrązowe, krwiste. W środkowej części widoczny przewód pępowiny.

Słownik