Osobniki tego samego lub różnych gatunków, korzystające z tych samych zasobów środowiska, konkurująkonkurencjakonkurują o nie między sobą.

Rośliny konkurują o światło, wodę i sole mineralne, a zwierzęta o pokarm, partnera i miejsce do rozrodu.

Wyróżnia się:

• konkurencję wewnątrzgatunkową – współzawodnictwo pomiędzy osobnikami tego samego gatunku;

• konkurencję międzygatunkową – współzawodnictwo pomiędzy osobnikami różnych gatunków.

Konkurencja międzygatunkowa jest oddziaływaniem antagonistycznymoddziaływanie antagonistyczneoddziaływaniem antagonistycznym. Ma miejsce wtedy, gdy osobniki różnych gatunków korzystają z takich samych zasobów środowiska, a zasoby te występują w ograniczonej ilości.

Zasobami środowiska są:

• czynniki abiotyczneczynniki abiotyczneczynniki abiotyczne, np. wilgotność, temperatura, nasłonecznienie, tlen;

• czynniki biotyczneczynniki biotyczneczynniki biotyczne, np. rośliny, zwierzęta, bakterie, grzyby.

W przypadku zwierząt zasobem może być pokarm lub miejsce do życia, a w przypadku roślin – światło lub zwierzęta zapylające kwiaty.

Konkurencja międzygatunkowa może też doprowadzić do ograniczenia niszy ekologicznejnisza ekologicznaniszy ekologicznej jednego z konkurujących gatunków lub całkowitego konkurencyjnego wyparcia jednego z konkurentów.

Gatunki o zbliżonych wymagań życiowych i korzystające z tych samych zasobów środowiska mają zbliżone nisze ekologiczne, które mogą się w dużym stopniu pokrywać. Rozpoczyna się między osobnikami tych gatunków rywalizacja o przetrwanie – konkurencja międzygatunkowa.

Konkurencyjne wypieranie gatunków jest skutkiem konkurencji międzygatunkowej.

Konkurencja powoduje, że podobne biologicznie gatunki rzadko zajmują identyczne nisze. Ograniczają się wzajemnie w taki sposób, aby każdy z nich korzystał z jakiegoś szczególnego rodzaju pokarmu i zachowywał się tak, aby zyskać przewagę nad konkurentem. Gatunek konkurencyjnie słabszy zmuszony jest ustąpić.

Zasada konkurencyjnego wyparcia została opracowana przez rosyjskiego biologa Gieorgija Gausego w 1934 r.

Zajmowanie tej samej niszy ekologicznej, zdaniem Gausego, prowadzi nieuchronnie do wyparcia słabszego gatunku.

Wyparcie gatunku wiewiórki rudej (Sciurus vulgaris) przez wiewiórkę szarą (Sciurus carolinensis) jest przykładem wyparcia gatunku rodzimego w wyniku introdukcjiintrodukcjaintrodukcji.

Sprowadzenie do Wielkiej Brytanii wiewiórki szarej, która występuje powszechnie w Ameryce Północnej, spowodowało wyparcie rodzimego gatunku wiewiórki rudej. Przyczyną było zajmowanie tych samych nisz ekologicznych.

Monokulturowe hodowle dwóch różnych gatunków pantofelków (Paramecium aurelia) i (Paramecium caudatum) pokazują wzrost liczebności pierwotniaków w obu hodowlach.

Jednoczesna hodowla mieszana dwóch różnych gatunków pantofelków, których nisze ekologiczne pokrywają się, doprowadza do wyparcia gatunku (Paramecium caudatum), który przegrywa w rywalizacji o niszę ekologiczną z (Paramecium aurelia).

Istotę konkurencji międzygatunkowej u pantofelków ukazują poniższe wykresy.

Gatunek inwazyjnygatunek inwazyjnyGatunek inwazyjny pojawia się na danym terenie wskutek:

• migracjimigracjamigracji;

• przypadkowego lub celowego działania człowieka.

W krótkim czasie kolonizuje nowy dla siebie obszar i dość szybko przystosowuje się do nowych warunków środowiskowych. Jego ekspansja jest na tyle duża, że wypiera on rodzime gatunki. Dochodzi do konkurencyjnego wypierania gatunków.

Naturalnym obszarem występowania rdestowca japońskiego (Reynoutria japonica) jest Azja Wschodnia. W Polsce duże i zwarte łany rdestowca japońskiego obniżają różnorodność biologiczną siedlisk naturalnych np. ekosystemów łęgowych.

Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) naturalnie występuje w centralnej i wschodniej części Kaukazu. W Polsce negatywne oddziaływanie na gatunki rodzime następuje głównie przez zacienienie i masowy rozwój siewek.

Kabomba karolińska (Cabomba caroliniana) naturalnie występuje w Ameryce Północnej i Ameryce Południowej. Rodzima flora w rzekach i jeziorach Polski przegrywa konkurencję w przypadku inwazji kabomby karolińskiej. Pojawiające się zwarte „podwodne łąki” kobomby karolińskiej zacieniają dno i konkurują z  gatunkami żyjącymi głębiej o światło i pozostałe zasoby środowiska niezbędne do życia.

Rak pręgowany (Orconectes limosus) naturalnie występuje w północno‑wschodniej część Stanów Zjednoczonych i w południowo‑wschodniej Kanadzie. To bardzo inwazyjny gatunek, szczególnie zagraża populacjom rodzimego w Polsce raka szlachetnego (Astacus astacus).

Żółw czerwonolicy (Trachemys scripta elegans) występuje naturalnie w Ameryce Północnej i Ameryce Południowej. Wypuszczony z hodowli do środowiska naturalnego, konkuruje w Polsce z rodzimym gatunkiem żółwia błotnego (Emys orbicularis). Jest dla niego dużym zagrożeniem.

Słownik