Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑lime

Połączenia międzykomórkowe w tkankach zwierzęcych

U zwierząt kontakt między komórkami zapewniają pojedyncze białka błonowe lub wyspecjalizowane struktury zwane połączeniami międzykomórkowymi. Twory te występują w błonach komórkowych sąsiadujących ze sobą komórek. W organizmach zwierzęcych wyróżnia się trzy podstawowe typy połączeń międzykomórkowych: połączenia zamykające (ścisłe), połączenia zwierające (przylegania) oraz połączenia jonowo‑metaboliczne (szczelinowe).

Chociaż większość wymienionych połączeń występuje między komórkami wielu tkanek, najwyższy stopień rozwoju osiągnęły one w tkance nabłonkowej.

bg‑lime

Charakterystyka typów połączeń międzykomórkowych w tkankach zwierzęcych

Połączenia zamykające (typu occludence)

Połączenia zamykające są obecne na bocznych powierzchniach komórek, w pobliżu ich szczytu, i występują w miejscach, w których zachodzi intensywny proces wchłaniania związków małocząsteczkowych. Typowym miejscem występowania tego typu połączeń jest nabłonek jelitowy, w którym połączenia typu occludence zapobiegają przenikaniu substancji pokarmowych i płynów ze światła jelita do przestrzeni międzykomórkowej, a ponadto umożliwiają komórkom nabłonkowym selektywne wchłanianie określonych związków chemicznych.

R1IL6DEpYlmIz
Budowa połączenia zamykającego.
Źródło: Open Stax, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.
Połączenia zwierające (typu adherence)

Połączenia zwierające występują pomiędzy komórkami, które podlegają dużym naprężeniom (np. komórki naskórka i mięśnia sercowego). Ten typ połączeń zapewnia ścisłą, mechaniczną łączność między dwoma komórkami i wykazuje niezwykłą odporność na rozerwanie. Ze względu na różnice w budowie połączeń typu adherence, wyróżniono następujące ich podtypy:

- obwódki zwierające, występujące najczęściej w komórkach nabłonkowych, w postaci pierścienia zlokalizowanego poniżej połączeń zamykających;
- plamki zwierające (desmosomydesmosomdesmosomy), które są punktowymi połączeniami obecnymi szczególnie licznie między komórkami nabłonkowymi oraz komórkami mięśnia sercowego;
- hemidesmosomyhemidesmosomhemidesmosomy, które – podobnie jak desmosomy – są połączeniami punktowymi, z tym że występują między błoną komórkową komórek nabłonka i błoną podstawnąbłona podstawnabłoną podstawną, a nie – jak to ma miejsce w przypadku desmosomów – pomiędzy dwoma komórkami; ten podtyp połączeń międzykomórkowych występuje głównie w nabłonkach, w miejscu kontaktu komórek nabłonkowych z błoną podstawną.

RD4XYGFzuo3gG
Budowa połączenia zwierającego.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Połączenia szczelinowe (typu nexus)

Połączenia szczelinowe (komunikacyjne jonowo‑metaboliczne) umożliwiają wzajemną komunikację między komórkami i są najliczniejszym typem połączeń, występującym niemalże we wszystkich typach tkanek zwierzęcych. W połączeniach szczelinowych, w obrębie błon komórkowych sąsiadujących komórek, występują struktury zwane koneksonamikoneksonkoneksonami. Każdy konekson zbudowany jest z sześciu podjednostek, utworzonych przez białko o nazwie koneksynakoneksynakoneksyna. Koneksony dwóch sąsiadujących komórek łączą się ze sobą, tworząc kanał. Połączenia szczelinowe umożliwiają wymianę związków małocząsteczkowych oraz jonów pomiędzy tworzącymi połączenie komórkami.

R1aLqYWountxk
Budowa połączenia szczelinowego.
Źródło: Open Stax, licencja: CC BY-NC-SA 4.0.
bg‑lime

Nanorurki jako nowy typ połączenia międzykomórkowego występującego u zwierząt

Na początku bieżącego stulecia pojawiły się pierwsze doniesienia sugerujące, że komórki zwierzęce mogą się ze sobą komunikować także za pośrednictwem cienkich, błonowych rurek, zwanych tunelowymi nanorurkami (TNT). Błona nanorurek ma kontakt z błonami obu połączonych komórek i przypomina budową występujące u roślin plazmodesmyplazmodesmyplazmodesmy. Obecne pomiędzy komórkami nanorurki, zwane też czasem mostkami błonowymi, stanowią szlak komunikacyjny, w obrębie którego przebiegają zarówno procesy fizjologiczne, jak i procesy o charakterze patologicznym (np. szerzenie się infekcji wirusowych).

Słownik

błona podstawna
błona podstawna

warstwa substancji międzykomórkowej oddzielająca tkankę łączną od innych tkanek

desmosom
desmosom

typ połączenia zwierającego, które warunkuje ścisłe przyleganie do siebie komórek na zasadzie zatrzasków lub rzepów

filamenty cytokeratynowe
filamenty cytokeratynowe

element filamentów pośrednich zbudowane z keratyny; występują m.in. w nabłonku

filamenty pośrednie
filamenty pośrednie

składniki cytoszkieletu zbudowane z różnych białek, w nabłonku głównie z keratyn; zapewniają wytrzymałość mechaniczną połączeń międzykomórkowych

hemidesmosom
hemidesmosom

typ połączenia zwierającego występujący między błoną komórkową komórek nabłonkowych a błoną podstawną

integryna
integryna

receptor transbłonowy komórek zwierzęcych; umożliwia m.in. agregację i migrację komórek

kadheryna
kadheryna

białko rozpoznające i tworzące połączenia, które ułatwiają komórkom tego samego rodzaju przyleganie do siebie

komórki beta wysp Langerhansa
komórki beta wysp Langerhansa

komórki endokrynne odpowiadające za wydzielanie insuliny

konekson
konekson

półkanał zbudowany z sześciu podjednostek białkowych (koneksyn), uczestniczący w tworzeniu połączeń międzykomórkowych typu nexus

koneksyna
koneksyna

białko transbłonowe tworzące w błonie komórkowej półkanał zwany koneksonem

plazmodesmy
plazmodesmy

cylindryczne kanały przechodzące przez ścianę komórkową, które umożliwiają bezpośrednią wymianę substancji (wody, cukrów, jonów i małocząsteczkowych związków sygnałowych) pomiędzy komórkami roślinnymi

wyspy Langerhansa
wyspy Langerhansa

zgrupowania komórek beta tworzące skupienia (wyspy) w miąższu trzustki