Powstawanie gleby jest procesem długotrwałym, trwającym w warunkach naturalnych nawet tysiące lat. Dopiero po tym czasie następuje ukształtowanie dojrzałego, w pełni rozwiniętego profilu glebyprofil glebyprofilu gleby złożonego z poziomo układających się warstw, czyli poziomów genetycznych. Uproszczone przedstawienie poziomów glebowych znajdujących się w większości profili to tzw. schematyczny model profilu glebowegomodel profilu glebowegomodel profilu glebowego.

Poziom glebowy to warstwa mineralna lub organiczno‑mineralna znajdująca się w obrębie profilu glebowego, w przybliżeniu równoległa do powierzchni gleby, odróżniająca się od poziomów sąsiednich barwą, konsystencją, uziarnieniem, składem chemicznym, ilością i jakością materii organicznej i innymi właściwościami ukształtowanymi w warunkach naturalnych głównie przez procesy glebotwórcze. Układ, barwa i inne właściwości poszczególnych poziomów informują więc bezpośrednio o wpływie czynników glebotwórczych i procesach zachodzących w glebie.

Indeks dolny Źródło: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Definicje i symbole poziomów glebowych, UP.Poznan.pl. Indeks dolny koniec_{Źródło: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Definicje i symbole poziomów glebowych, UP.Poznan.pl.}

Identyfikacja poziomów i warstw glebowych

Każdy typ glebtyp glebytyp gleb charakteryzuje się specyficznym układem poziomów tworzących profil glebowy, związanych ściśle z procesem glebotwórczym. Zasady wydzielania poziomów glebowych oraz nadawanie im nazw i symboli są różne i zależą od zasad danej szkoły gleboznawczej. Wyodrębniono kilka ogólnych zasad, co pozwoliło na ujednolicenie przez Międzynarodowe Towarzystwo Gleboznawcze i FAO kryteriów wyróżniania poziomów oraz ich oznakowania z wykorzystaniem różnych kombinacji symboli, takich jak:

• duże litery alfabetu łacińskiego – stosowane do oznaczania poziomów głównych i warstw,

• małe litery alfabetu łacińskiego – stosowane są jako przyrostki liter dużych, oznaczające specyficzne charakterystyki poziomów głównych i warstw,

• cyfry arabskie – stosowane jako przyrostki wskazujące pionowe zróżnicowane w obrębie poziomów głównych i warstw, a także jako przedrostki oznaczające nieciągłości litologiczne materiałów macierzystych.

W 2011 roku Polskie Towarzystwo Gleboznawcze opracowało nową systematykę gleb Polski nawiązującą do międzynarodowej klasyfikacji WRB (World Reference Base for Soil Resources). Zmienia ona podejście m.in. do klasyfikacji gleb, ich nazewnictwa a także wyróżniania poziomów glebowych, zwłaszcza tzw. poziomów diagnostycznychpoziom diagnostycznypoziomów diagnostycznych. Mimo że od opracowania nowej systematyki minęło już kilka lat, w wielu materiałach, mapach glebowych, podręcznikach szkolnych stosowane są podziały i nazewnictwo z poprzedniej klasyfikacji z 1989 roku. Zastosowano je także w niniejszym e‑materiale.

Poszczególne poziomy są oznaczane dużymi literami alfabetu: O, A, E, B, G, M, P, C, D, R. Ich objaśnienie znajdziesz w tabeli zawierającej charakterystykę poziomów glebowych.

We wszystkich typach gleb porośniętych trwałą roślinnością na powierzchni zalega poziom organiczny (O) zawierający świeżą lub częściowo rozłożoną materię organiczną. Pod nim występuje poziom próchniczny (A), przyjmujący barwę od czarnej, ciemnoszarej do brunatnej, którego grubość może się wahać od kilku do kilkudziesięciu centymetrów. Układ i cechy poziomów leżących poniżej zależą bezpośrednio od typu procesu glebotwórczego. W warunkach intensywnego przesiąkania wód opadowych, zwłaszcza zakwaszonych, wykształca się jasnoszary, czasem wręcz biały poziom wymywania (E), zwany też eluwialnym, z którego następuje usuwanie związków chemicznych (m.in. związków żelaza, glinu, manganu, wapnia, magnezu i innych), drobnych ziaren mineralnych, substancji próchnicznych i substancji ilastych. Pod nim zalega rdzawobrunatny, niekiedy z plamami i zaciekami poziom wzbogacenia (B), zwany też poziomem wmywania albo iluwialnym, w którym gromadzone są substancje wymyte z górnych poziomów lub uwolnione w wyniku wietrzenia chemicznego minerałów. W warunkach silnego zawilgocenia gleby tworzy się charakterystyczny zielonkawoniebieski poziom glejowy (G), w którym występują intensywne procesy redukcji. W glebach organicznych w tym miejscu wyróżnia się dodatkowo poziom murszowy (M) oraz poziom bagienny (P), o różnym stopniu rozkładu szczątków organicznych. Leżąca w dolnej części profilu glebowego zwietrzelina skalna, niepodlegająca procesom glebotwórczym, tworzy poziom skały macierzystej (C), po którym w glebach organicznych występuje nielite podłoże mineralne (D). Zalegająca w podłożu lita lub spękana skała zwięzła tworzy poziom skały podściełającej (R).

Indeks dolny Oprac. na podstawie: Systematyka gleb Polskich, wydanie czwarte, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989. Indeks dolny koniec_{Oprac. na podstawie: Systematyka gleb Polskich, wydanie czwarte, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.}

Opisując profil glebowy, przyporządkowuje się odpowiedni symbol do zidentyfikowanego poziomu glebowego, co pozwala na ustalenie i zapisanie ich sekwencji. Na przykład dla gleby bielicowej będzie miała ona następująca postać: 
O‑A-E‑B-C.

RPtV9w6TbXRCW

Na zdjęciu znajduje się profil gleby z opisem warstw. Od góry znajduje się poziom trawy oznaczony literą O - poziom organiczny. Pod nim warstwa ciemnobrązowa, oznaczona literą A - poziom próchniczy. Niżej znajduje się biaława warstwa oznaczona literą E - poziom wymywania (eluwialny). Następnie brązowo-ruda warstwa oznaczona literą B - poziom wzbogacania (wmywania, iluwialny). Najniższa, najszersza warstwa jasnobrązowa to oznaczony literą C poziom skały macierzystej.

Rh9l1On8m1kny

Ilustracja przedstawia przekrój blokowy gleby. Od góry oznaczono literami poszczególne warstwy. Im głębsza warstwa tym szersza. Pierwsza warstwa O od głębokości 0 do 2 cali. Warstwa A od 2 do 10 cali. Warstwa B od 10 do 30 cali. Warstwa C od 30 do 48 cali.

RBHYHCGy52mFE

Zdjęcie przedstawia profil glebowy. Ziemia jest zbita, wilgotnawa. Ma barwę czarną w górnej warstwie i brązową w dolnej. W dole, wzdłuż profilu gleby umieszczono miarę.

R19pzFG644jCR

Na zdjęciu znajduje się przekrój gleby. Jest chropowata. Pierwsza warstwa jasnobrązowa, druga warstwa ciemnoszaro-brązowa, pod nią znajduje się warstwa kamieni. Na dnie wykopu jest szara sypka ziemia. W dole, wzdłuż profilu gleby umieszczono miarę.

ReLjvojGbZ7hQ

Na zdjęciu znajduje się profil glebowy. Zaznaczono na nim dwie warstwy - górna, w kolorze ciemnobrązowym, oznaczona jako A oraz dolna, ciemnobrązowa, ale wypełniona białymi okruchami skalnymi, oznaczona jako C.

RosYSmronCQrx

Na zdjęciu jest profil gleby. Gleba ma kolor brązowy, z odcieniami sinymi, metalicznymi. Jest dość wilgotna, kleista. W wykopie umieszczono żółtą miarę.

RQIpYiu1IbHr4

Na zdjęciu znajduje się fragment profilu gleby. jest ona ciemnobrązowa, grudkowata.

RVK7toCnLCgph

Na zdjęciu jest profil gleby. Widoczne są odróżniające się od siebie warstwy - pierwsza, wierzchnia, pokryta trawą. Druga, pod nią, czarnawa, następnie ciemnobrązowa. Pod nią jasnobrązowa z okruchami skalnymi, ale mało licznymi. Jeszcze niżej gleba jest ciemniejsza, brązowa, z większymi kawałkami skał. W wykopie stoi listwa miernicza malowana w pasy biało-czerwone.

R1Vcwaj3MsS44

Na zdjęciu znajduje się profil gleby. Widoczny jest szeroki pas warstwy próchniczej, w kolorze mocno czarnym, o fakturze gliniastej. Pod nią znajduje się głęboka warstwa jasnobrązowa, o uziarnieniu piaskowym. W wykopie znajduje się miara

ROAZrWhgmeOsO

Na zdjęciu znajduje się profil gleby. Pierwsza z widocznych warstw jest ciemnoszara, spiaszczona, druga jest jasnobrązowa, wręcz kremowa, również spiaszczona. W trzeciej warstwie widać formy przypominające białe i rdzawe zacieki.

Oprócz przedstawionych w tabeli głównych poziomów glebowych wyróżnia się również:

• poziomy mieszane o grubości powyżej 5 cm, w których cechy przyległych poziomów są wyraźne i istnieje między nimi ciągłość, np. w postaci wcinających się w poziom dolny języków poziomu górnego; w tym przypadku do oznaczenia poziomów za pomocą symboli stosuje się tzw. zapis łamany: A/E, E/B, B/C itp.,

• poziomy przejściowe, w których równocześnie są widoczne cechy struktury dwóch sąsiednich poziomów głównych, a przejście następuje stopniowo; oznacza się je dużymi literami właściwymi dla sąsiednich poziomów głównych, np. AE, BC, gdzie pierwsza litera oznacza poziom dominujący,

• podpoziomy,

• nieciągłości litologiczne i litologiczno‑pedogeniczne,

• cechy towarzyszące.

Istotnym elementem opisu profilu gleb mineralnych jest rodzaj przejścia między poziomami. Pozwala on bowiem uzyskać informacje o przebiegu procesu glebotwórczego i jego uwarunkowaniach. Przykładowo występowanie granicy między poziomami w postaci falistych zacieków informuje o intensywnym przemywaniu profilu glebowego i powiązanym z tym wynoszeniem składników mineralnych w głąb. 

Ciekawostka

Nie zawsze poziom próchniczny występuje na powierzchni gleby. Czasem pojawia się on na pewnej głębokości. Ma to miejsce w tzw. glebach kopalnych (paleosolach), w których z różnych przyczyn poziom próchniczny został zasypany materiałem mineralnym, na którym mogła wykształcić się nowa gleba. Sytuacja taka ma miejsce np. w przypadku uaktywnienia się erozji, powstania obrywów i osuwisk, występowania procesów wulkanicznych czy katastrofalnych powodzi i innych procesów zachodzących współcześnie lub w przeszłości.

RBsZDATr2jeMH

Na zdjęciu znajduje się profil gleby. Od góry pokryty jest suchą trawą. Pod trawą znajdują się warstwy o sporym uziarnieniu, wyglądające na suche. Są jasnobrązowe, z kilkoma pasmami ciemniejszymi. W prawym dolnym rogu zdjęcia znajduje się czyjaś ręka, z zegarkiem na nadgarstku. Ręka wskazuje palcem na środek profilu glebowego.

Słownik