Kara w polskim prawodawstwie

Według najogólniejszej definicji kara to sankcja, forma zadośćuczynienia za wyrządzenie krzywdy drugiej osobie. Rodzaj i wysokość wymierzanej dolegliwości uzależnione są od popełnionego czynu zabronionego. Uwzględnia się również okoliczności popełnienia czynu, kim jego sprawca jest i jakie były jego motywacje.

W literaturze można spotkać pojęcie kary w najróżniejszych kontekstach i znaczeniach, w zależności od tego, z jakiego punktu widzenia – socjologicznego, psychologicznego, filozoficznego, pedagogicznego czy prawnego – będziemy ją rozpatrywać. Również na gruncie prawa polskiego pojęcie kary jest wieloznaczne – zależy od gałęzi prawa, według której ją analizujemy. W niniejszych rozważaniach interesować nas będzie kara wymierzana na gruncie prawa karnego, czyli kara kryminalna.

W tym znaczeniu kara to:

Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll Polskie prawo karne. Część ogólna

(...) osobista dolegliwość zadana sprawcy przestępstwa, będąca reakcją na popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie przestępstwa, wymierzona przez konstytucyjnie uprawniony do tego organ państwa.”

cytat1 Źródło: Włodzimierz Wróbel, Andrzej Zoll, Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2010, s. 412.

Cechy charakterystyczne tak rozumianej kary to:

  • uregulowanie w prawie karnym;

  • bycie najostrzejszym środkiem przymusu państwowegoprzymus państwowyprzymusu państwowego stosowanym w walce z przestępstwami;

  • wymierzanie w imieniu państwa przez sądy;

  • ściśle osobisty charakter.

Kary i środki karne w polskim prawie określone zostały w dwóch aktach prawnych – Kodeksie karnym i Kodeksie wykroczeńwykroczeniewykroczeń.

Kary i środki karne z Kodeksu karnego mogą być orzekane zarówno samodzielnie, jak i łącznie.

R15CFPayIGuYi1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]Pięć kar przewidzianych w Kodeksie karnym[/]Elementy należące do kategorii [bold]Pięć kar przewidzianych w Kodeksie karnym[/]Nazwa kategorii: grzywnaNazwa kategorii: ograniczenie wolnościNazwa kategorii: pozbawienie wolnościNazwa kategorii: 25 lat pozbawienia wolnościNazwa kategorii: dożywotnie pozbawienie wolnościKoniec elementów należących do kategorii [bold]Pięć kar przewidzianych w Kodeksie karnym[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Celem środków karnych jest przede wszystkim przeciwdziałanie przestępczości i jej skutkom, uzupełniają one działanie kar zasadniczych.

Środki karne

Do środków karnych należą:

  • pozbawienie praw publicznych;

  • zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej;

  • zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi;

  • obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach;

  • zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu;

  • zakaz wstępu na imprezę masową;

  • zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestniczenia w grach hazardowych;

  • nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym;

  • zakaz prowadzenia pojazdów; przepadek;

  • obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę;

  • nawiązka;

  • świadczenie pieniężne;

  • podanie wyroku do publicznej wiadomości.

RonQM1Xn1F7xz1
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: [bold]Kary przewidziane w Kodeksie wykroczeń[/]Elementy należące do kategorii [bold]Kary przewidziane w Kodeksie wykroczeń[/]Nazwa kategorii: aresztNazwa kategorii: ograniczenie wolnościNazwa kategorii: grzywnaNazwa kategorii: naganaKoniec elementów należących do kategorii [bold]Kary przewidziane w Kodeksie wykroczeń[/]
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wśród środków karnych, jakie można wymierzać na podstawie Kodeksu wykroczeń, znajdziemy natomiast:

  • zakaz prowadzenia pojazdów;

  • nawiązkę;

  • obowiązek naprawienia szkody;

  • podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób.

Polskie prawo karne przewiduje również system środków probacyjnych związanych z poddaniem sprawcy próbie, obejmujący: warunkowe umorzenie postępowania, warunkowe zawieszenie wykonania kary oraz warunkowe przedterminowe zwolnienie. To również są środki karne, przy czym dwa pierwsze mają charakter samoistny – jako forma reakcji na przestępstwo,przestępstwoprzestępstwo, trzeci zaś jest w istocie korektą kary w toku jej wykonania, tyle że opartą na mechanizmie probacyjnym. Dzięki ich wprowadzeniu znacznie wzbogacono i uelastyczniono system reakcji prawnokarnej na przestępstwo.

Funkcje kary

RxbSFS4NEEydH
izolacyjna Oddzielenie od społeczeństwa sprawcy czynu zabronionego w celu poprawy bezpieczeństwa., represyjna Wyrządzenie sprawcy czynu zabronionego dolegliwości adekwatnej do popełnionego czynu., prewencyjna Zniechęcenie do popełniania czynów zabronionych ze względu na możliwe negatywne konsekwencje., profilaktyczna Uniemożliwienie sprawcy czynu zabronionego dalszego ich popełniania., kompensacyjna Zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości., resocjalizacyjna Umożliwienie sprawcy czynu zabronionego ponownego przyswojenia obowiązujących norm społecznych, by potrafił po odbyciu kary poprawnie funkcjonować w społeczeństwie.

Słownik

czyn zabroniony
czyn zabroniony

zachowanie wypełniające ustawowe znamiona typu czynu zabronionego, czyli odpowiadające opisowi zachowania określonego w ustawie karnej

przestępstwo
przestępstwo

czyn zabroniony uznany za zasadniczo społecznie szkodliwy lub społecznie niebezpieczny, konkretnie zdefiniowany i zagrożony karą na mocy Kodeksu karnego

przymus państwowy
przymus państwowy

wymuszanie posłuszeństwa jednostek ludzkich i grup społecznych wobec władzy publicznej

recydywa
recydywa

powrót do przestępstwa

wykroczenie
wykroczenie

czyn społecznie szkodliwy (nawet w stopniu znikomym), zabroniony przez Kodeks wykroczeń