Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Każda zasada pisowni ma na celu utrzymanie porządku w posługiwaniu się językiem w piśmie. Mogłoby się wydawać, że jest wprost przeciwnie, zwłaszcza gdy obowiązujące zasady pisowni wchodzą ze sobą w konflikt. Dzieje się tak np. wtedy, kiedy zasada fonetyczna, nakazująca pisać tak, jak mówi się i słyszy, nie zgadza się z zasadą historyczną, nakazującą rozróżnianie znaków uó mimo że dawna różnica w wymowie dwu głosek oznaczanych tymi znakami zanikła. Dla przykładu: chociaż wyrazy zapisane murmór wymawiasz identycznie: [mur], to ich różny zapis, wynikający w pierwszym przypadku z zasady fonetycznej, w drugim – z zasady historycznej, wskazuje na różne znaczenia.

Jednocześnie zasady pisowni mogą się przenikać lub uzupełniać. Tak jest w przypadku zasady historycznej i morfologicznejmorfologiamorfologicznej. Zapis: mór nie tylko odwołuje się do historii języka, lecz także służy uwydatnieniu struktury wyrazu i uzgodnieniu jej z formami fleksyjnymi i wyrazami pochodnymi. Porównaj formy:

mur : muru, murem, (o) murze, murować, murarz, murarski

mór: moru, morem, (o) morze, morzyć, morowy

W formach fleksyjnych pierwszego wyrazu i jemu pochodnych występuje wyłącznie u, w formach drugiego ó wymienia się z o (mówimy, że o alternuje z ó). Zapis: ó podkreśla tę wymianę (alternacjęalternacjaalternację). Zwróć uwagę na temat, czyli cząstkę wyrazu, która powtarza się w różnych formach: dla wyrazu mur ta cząstka to mur-, dla mór jest to mor-. Gdyby zastosować do drugiego wyrazu zasadę fonetyczną, pojawiłby się rozdźwięk między pisownią tego wyrazu a innymi formami opartymi na tym samym temacie (mur : moru, morem itd.)

Trudno czasem stwierdzić, z jaką zasadą mamy do czynienia, zwłaszcza gdy dochodzi do sprzężenia dwu lub więcej zasad, jak w powyższym przykładzie. Jednak zasadę morfologiczną pisowni polskiej można zdefiniować w ten sposób:

bg‑azure

Zasada morfologiczna pisowni polskiej służy zachowaniu przejrzystości budowy morfologicznej wyrazu niezależnie od sposobu, w jaki ten wyraz wymawiamy.

Morfologia wyrazu to nic innego jak jego budowa. Wyraz zbudowany jest z cząstek nazywanych morfemami, czyli najbardziej podstawowych pod względem znaczenia elementów. Każdy morfem pełni określoną funkcję. Np. forma głębszego jest zbudowana z następujących morfemów:

Co to oznacza dla morfologicznej zasady pisowni polskiej?

Jeśli forma głębszego jest zbudowana jak wyżej opisano, to aby zachować w piśmie klarowność związków tej formy z innymi formami tego samego wyrazu lub z wyrazami należącymi do tej samej rodziny wyrazów co on (głęboki, głębokość, głębia, głębiej), zapisujemy ten wyraz: głębszego, nie: głępszego, choć drugi zapis bardziej odpowiada rzeczywistej wymowie z ubezdźwięcznieniem [b] przed [š]: [guempšego].

głęb-

morfem główny (rdzeń), por. głęb-oki, głęb-okość

-sz-

morfem słowotwórczy stopnia wyższego przymiotnika, por. lep-sz-y, wyż-sz-y

-ego

morfem fleksyjny dopełniacza liczby pojedynczej przymiotnika rodzaju męskiego i nijakiego, por. biał-ego, niebieski-ego

Słownik

alternacja
alternacja

(łac. alternare – odmieniać) – oboczność głoskowa, wymiana głosek etymologicznie pokrewnych (por. morze : morski)

morfologia
morfologia

(gr. morphe – kształt, forma + lógos – słowo, nauka) – dział gramatyki dotyczący budowy i odmiany wyrazów