Św. Tomasz z Akwinu

RRpQKkuzhq5eQ1

Obraz przedstawia scenę rodzajową. W centralnym punkcie siedzi święty Tomasz. Ma nad głową aureolę. Jest w czarnym habicie. Trzyma w rękach otwartą księgę. Jego nieproporcjonalnie duża postać świadczy o dominacji nad wszystkimi zebranymi. Pod jego stopami widać postać mężczyzny. To stary człowiek. Jest mały. Leży na brzuchu. Obok świętego Tomasza stoi dwóch brodatych starców. Ten po prawej stronie świętego to Arystoteles. Ten po lewej stronie świętego to Platon.

Św. Tomasz z Akwinu (ok. 1225—1274) był włoskim teologiem i filozofem, członkiem zakonu dominikańskiego. Studiował w Neapolu, Paryżu, a także Kolonii, gdzie poznał Alberta Wielkiego, który stał się dla niego mistrzem w filozofii. Swe życie poświęcił pracy naukowej i pedagogicznej: wykładał m.in. na Uniwersytecie Paryskim. Jego wielką zasługą było utworzenie arystotelizmu chrześcijańskiego, nowego systemu będącego syntezą filozofii Arystotelesa i chrześcijaństwa. System ten, zwany również tomizmemtomizmtomizmem, oznaczał przełom w chrześcijańskiej filozofii, która do XIII w. kształtowała się pod wpływem Platońskiego idealizmu. Tomizm, choć początkowo wzbudzał wiele kontrowersji, od połowy XIV w. był wielokrotnie zalecany przez papieży, sam Tomasz zaś został uznany za doktora Kościoła.Doktor Kościoładoktora Kościoła.

Pisma AkwinatyAkwinataAkwinaty są bardzo liczne, odznaczają się niezwykłą logiką wywodu i przejrzystością języka. Najważniejsze z nich, stanowiące podsumowanie ówczesnego stanu wiedzy z wybranych dziedzin, to: komentarz do Sentencji Piotra Lombarda, Summa filozoficzna, czyli Summa contra gentiles, i Summa teologii, najkompletniejsze i zarazem najwybitniejsze dzieło Tomasza.

Wiedza i wiara

Tomasz zdecydowanie oddzielił wiedzę od wiary, uznając, że są to dwie różne dziedziny. Jedna jest kwestią rozumu, druga – objawienia, jako że zawiera prawdy niepoznawalne, których nie sposób dowieść (np. tajemnica Trójcy św. czy grzechu pierworodnego). Filozofia konstruuje swe twierdzenia na zasadach rozumu i może służyć teologii jedynie jako przygotowanie do wiary. Trzeba przy tym zaznaczyć, że obszar zagadnień wchodzących w skład filozofii był rozległy: rozumem, według Tomasza, można pojąć nie tylko rzeczywistość materialną, ale też i Boga.

„Drogi” do Boga

Bóg jest przyczyną, ośrodkiem i ostatecznym celem całej rzeczywistości – pogląd ten dominował w myśli średniowiecza i zadecydował o jej teocentrycznym charakterze. Choć Tomasz i Augustyn wyznawali tego samego Boga, a stworzone przez nich systemy były teocentryczne, sposoby, którymi dowodzili istnienia Stwórcy, znacznie się między sobą różniły. Augustyn, wierny tradycji platońskiej, uważał, że Bóg jest w oczywisty sposób obecny w duszy ludzkiej, a Jego istnienie można uzasadnić tym, że człowiek ma udział w prawdach wiecznych. Jego dowodzenie opierało się na założeniu, że umysł ma dostęp do wiedzy bez pośrednictwa zmysłów.

Tomasz zaś, w przeciwieństwie do Augustyna, wyszedł z założenia, że istnienie Boga jest nieoczywiste i zdecydowanie wymaga dowodu. Umysłowi ludzkiemu nie jest bezpośrednio znana ani istota Boga, ani – jak twierdził Augustyn – wieczne prawdy i idee. Człowiek też nie może poznać rzeczy poprzez ich wieczne prawzory, bo wzorów tych nie zna. Podobnie jak Arystoteles, utrzymywał, że ludzkiemu doświaczeniu dane są tylko konkretne, jednostkowe rzeczy. One więc muszą służyć za punkt wyjścia wszelkiego poznania, zwłaszcza że poznanie wyższe, umysłowe następuje tylko poprzez zmysły. Krocząc zdroworozsądkową drogą perypatetykówperypatetykperypatetyków, zaczynał więc od obserwacji rzeczywistości i na podstawie wyciągniętych wniosków docierał do Absolutu.

Swoje dowody na istnienie Boga Tomasz nazwał „drogami”, bo dzięki nim człowiek na mocy wysiłku własnego rozumu może dojść do poznania prawd wiary. Dowody na istnienie Boga Tomasza są racjonalnymi argumentami, których celem jest uzasadnienie tezy o istnieniu Boga zupełnie niezależnie od nadprzyrodzonego objawienia. Wspólna zasada przeprowadzonego w „drogach” rozumowania opiera się na założeniu, że ciąg przyczyn działających w świecie nie może postępować w nieskończoność i że musi istnieć jakaś przyczyna pierwsza. Dowody Tomasza są dowodami kosmologicznymi, co oznacza, że wychodzą z pewnych stwierdzeń na temat świata jako przesłanek i na tej podstawie prowadzą do konkluzji orzekającej o istnieniu Boga.

Ciekawostka

RzM9YudMztTqZ1

Obraz przedstawia portret mężczyzny. Widoczny jest jego prawy profil. Mężczyzna ma wysokie czoło. Jego włosy są długie, sięgają ramion. Są zaczesane ku górze. Mężczyzna ma w rękach niewielką książkę. Czyta. Jest okryty peleryną.

Na długo jeszcze przed św. Tomaszem dowodzenia istnienia Boga podjął się uczony zakonnik św. Anzelm z Canterbury (1033–1109). Jego dowód został nazwany (w XVIII w.) argumentem ontologicznymontologicznyontologicznym. Inaczej niż Arystoteles, później zaś św. Tomasz, Anzelm wyszedł nie od analizy rzeczywistości, której doświadczamy zmysłami, ale od analizy tego, co znajdujemy w naszym umyśle. Zwrócił uwagę, że pośród różnych pojęć istnieje w nim również pojęcie istoty najdoskonalszej, o której mówił: „coś, ponad co nie da się pomyśleć nic doskonalszego”. Filozof jednocześnie uznał, że realne istnienie jest jedną z doskonałości każdej rzeczy, jeżeli więc Istota Najdoskonalsza należałaby tylko do sfery pojęć, nie posiadałaby wówczas istotnego przymiotu. W ten sposób otrzymalibyśmy logiczną sprzeczność: Istotę Najdoskonalszą bez jakiejś doskonałości. Wniosek z takiego rozumowania może więc być jeden: Istota Najdoskonalsza musi istnieć, w przeciwnym razie nie byłaby najdoskonalsza.

Dowód kosmologiczny Anzelma polegał na poszukiwania racji istnienia świata, lecz został skrytykowany przez św. Tomasza, który uważał, że Anzelm dokonał nieuzasadnionego przejścia od pojęcia Boga do twierdzenia o Jego realnym istnieniu. Według Tomasza, istnienie Boga umożliwia istnienie rzeczy przygodnych. Bóg również jest pierwszą przyczyną i uzasadnieniem panującego w świecie porządku.

Dla zainteresowanych

Dowody te zostały poddane krytyce przez Immanuela Kanta, który twierdził, że istnienie Boga nie może być przedstawiane jako kategoria logiczna. Kant twierdził, że jest to pojęcie absolutne, którego nie da się dowieść ani zdefiniować, lecz pozostaje niezwykle ważne dla całości systemu wiedzy filozoficznej.

Słownik