Cezary Wąs Przestrzenie różnicy. Modernizm, postmodernizm i dekonstruktywizm w architekturze (próba definicji)

[Architekci postmodernistyczni - przyp. autorki lekcji] domagali się kształtowania architektury jako struktury narracyjnej, czy osiąganiu przez wygląd dzieł wartości metaforycznych, symbolicznych lub poetyckich. W zrealizowanych dziełach przekaz treści miewał charakter niekiedy bardzo jednoznaczny, czego przykładem może być chociażby restauracja rybna w japońskim mieście Kobe, projektu Franka Gehry’ego, która przybrała kształt ogromnej ryby. Tego rodzaju architektoniczne fantazje rezygnowały z właściwej modernistom powagi i elitaryzmu, a stawały się przejawem charakterystycznego dla postmodernistów odwoływania się do gustów zwykłych ludzi. Możliwości architektury postmodernistycznej nie wyczerpywały się na posługiwaniu się prostymi skojarzeniami. Niekiedy odwołania dotyczyły symboli religijnych [...], wzorców architektury dawnej [...] czy regionalnej [...].

archit Źródło: Cezary Wąs, Przestrzenie różnicy. Modernizm, postmodernizm i dekonstruktywizm w architekturze (próba definicji), „Quart” 2008, nr 4 (10), s. 91–93.

Andrzej Szahaj Co to jest postmodernizm?

[Postmodernistyczna sztuka – przyp. autorki lekcji] rezygnuje z terroru oryginalności i pożądania tego, co nowe, na rzecz swobodnej gry z tradycją, dowolnego mieszania stylów, korzystania pełnymi garściami ze wszystkich wypracowanych dotąd chwytów i technik artystycznych. Podmiotowość artysty przestaje być dla niej podstawowym źródłem twórczości, żywi się ona bowiem samą sobą, nie bojąc się „kanibalizacji wszystkich stylówjamesonkanibalizacji wszystkich stylów” i „radykalnego eklektyzmujencksradykalnego eklektyzmu”. Zrywając z linearną wizją rozwoju traktuje całą swą przeszłość jako wciąż żywą i godną wzięcia pod uwagę. Ignoruje oskarżenia o epigoństwoepigoństwoepigoństwo i wtórność jako typowe dla modernizmu, przywołując dodatkowo konieczność ironii jako filtru, przez który patrzy się na przeszłość i tradycję. [...] pojęcie ironicznej gry nie wolnej od elementów komizmu najlepiej oddaje charakter sztuki postmodernistycznej. I nie jest to jakiś nowy styl, który zostanie w przyszłości zastąpiony innym, to raczej znak wyczerpania się modelu sztuki jako linearnego następstwa stylów, jako ciągłego poszukiwania tego, co absolutnie nowe. Sztuka postmodernistyczna jest wyrazem przekonania, iż model jej uprawiania, zakładający istnienie wciąż nieodkrytych idei artystycznych, technik i chwytów, odszedł w przeszłość. [...]
Sztuka postmodernistyczna rezygnuje z typowych dla sztuki modernistycznej ambicji: poszukiwania prawdy, pomocy w emancypacji jakichś grup społecznych, kreowania jakichś nowych (postępowych) światopoglądów. W tym sensie nie chce już konkurować z nauką czy filozofią. Stara się raczej z nimi flirtować, często żartobliwie, tak jak flirtuje z kulturą masową i kiczem. Wydaje się, iż stara się ona „sprzedać” na dwóch płaszczyznach jednocześnie: na płaszczyźnie wyrafinowanej, erudycyjnej gry z tradycją, której pełne rozszyfrowanie wymaga uruchomienia przez odbiorcę rozległej kompetencji estetycznej, filozoficznej, historycznej, a czasem nawet – naukowej; na płaszczyźnie zmysłowej przyjemności estetycznej, odwołującej się do radości obcowania z opowieścią, intrygą, melodią czy malowidłem. Dlatego też sztuka ta jest programowo wprost nieczysta stylistycznie, eklektyczna, podwójnie kodowana [...]

szahaj Źródło: Andrzej Szahaj, Co to jest postmodernizm?, „Ethos” 1996, nr 33-34, s. 70–72.

Jean-François Lyotard Postmodernizm dla dzieci. Korespondencja 1982–1985

Ponowoczesność byłaby tym, co w ramach nowoczesności przywołuje coś niedającego się przedstawić w samym przedstawianiu; tym, co odżegnuje się od znajdywania pocieszenia w stosownych formach, od konsensukonsensuskonsensu smaku, który pozwalałby doznawać wspólnie tęsknoty za tym, co niemożliwe; tym, co poszukuje nowych form przedstawiania nie po to, by się nimi bawić, lecz by dać lepiej odczuć, że istnieje coś nie dającego się przedstawić. Postmodernistyczny artysta, pisarz, jest w sytuacji filozofa: tekst, który pisze, dzieło, które realizuje, nie są w zasadzie podporządkowane już ustalonym regułom i nie mogą być oceniane za pomocą sądu stosującego do tego tekstu czy dzieła znane kategorie. Owe reguły i kategorie są tym, czego dzieło czy tekst poszukują. Artysta i pisarz pracują więc bez reguł i po to, żeby ustanowić reguły tego, co dopiero będzie zrobione. Właśnie dlatego dzieło i tekst mają właściwości wydarzenia i właśnie dlatego przychodzą zbyt późno dla ich autora albo - co wychodzi na jedno - ich realizacja zaczyna się zawsze za wcześnie. Ponowoczesność należałoby rozumieć na wzór paradoksuparadoksparadoksu czasu przyszłego (post) uprzedniego (modo) futur antérieurfutur antérieurfutur antérieur.

dladzieci Źródło: Jean-François Lyotard, Postmodernizm dla dzieci. Korespondencja 1982–1985, tłum. J. Migasiński, Warszawa 1998, s. 23–25.

Maciej Świerkocki Echa postmodernizmu

[...] pytanie o to, czy kończy się już czas postmodernizmu, pozostaje zasadne. Odpowiedź na nie byłaby uzasadniona od jakiejś ogólnie przyjętej, a zasadnej definicji zjawiska postmodernizmem zwanego. Tymczasem jedna taka definicja wciąż w gruncie rzeczy nie istnieje, choć co do głównych cech postmodernistyczności zapanowała pewna zgoda. Nie zmienia to faktu, że dysponujemy głównie definicjami cząstkowymi albo ogromnie rozbudowanymi, ogólnymi, nieprecyzyjnymi [...], jak definicja [...] Lyotarda, głosząca, że postmodernizm to stan kultury po przemianach, jakie dokonały się w nauce, literaturze i sztuce, poczynając od przełomu dziewiętnastego i dwudziestego wieku. Jednakże nawet to dość mgliste określenie pozwala przypuszczać, że postmodernizm nie jest jeden, a istnieje w co najmniej trzech postaciach – filozoficznej (gdzie bywa zwany poststrukturalizmempoststrukturalizmpoststrukturalizmem), artystycznej i kulturowej – czy szerzej, cywilizacyjnej – oddziałującej globalnie na zjawiska społeczne. Kluczową odmianą postmodernizmu wydaje się właśnie odmiana trzecia, związana z rozwojem środków masowego przekazu, sieci informacyjnych, fizyki atomowej i subatomowej oraz z przemianami politycznymi i gospodarczymi. Przyjmując, że te przemiany w łonie postmodernizmu zaczęły dokonywać się najwcześniej, można traktować je jako antycypację takich zjawisk w sztuce, jak rozwój antyobiektywistycznejantyobiektywistycznyantyobiektywistycznej powieści, zanik hierarchicznej relacji między dziełem a tekstem czy teorią artysty bądź narodziny dekonstrukcjidekonstrukcja, dekonstrukcjonizmdekonstrukcji i antyhumanizmu w filozofii. Sztuka niejednokrotnie poprzedzała dawniej odkrycia naukowe – w przypadku postmodernizmu mielibyśmy do czynienia z sytuacją odwrotną. W tym sensie coraz jaśniej widać, że dzieła postmodernizmu nie są zawsze antyrealistyczne, jak chcą niektórzy krytycy. Przeciwnie, są raczej hiperrealistyczne, jak w przypadku sztuki mediów (video, sztuka komputerowa), lub też po arystotelesowsku twórczo odzwierciedlają rzeczywistość. Ona to bowiem ulega przemianom na skutek przeobrażeń cywilizacyjnych; ulega także przeobrażeniom nasza percepcja świata.
Postmodernizm we wszystkich swych postaciach kwestionuje [...] idee postępu, uniwersalizmu, systemowości i prawdziwości. Wielu uczonych współczesnych uważa, że rewolucja naukowa i przemysłowa oraz związane z nimi ideały oświeceniowe wytworzyły głęboko zakorzenione a błędne mniemanie co do metody naukowej jako jedynie słusznego podejścia do wiedzy i poznania. [...] Współczesna nauka doprowadziła tymczasem do zasadniczej zmiany poglądów na naturę rzeczywistości i jej niezależności od badawczego aparatu nauki. [...] Uczeni zajmują się przybliżonymi opisami rzeczywistości a nie prawdą. Takie pojęcia, jak absolutny czas i absolutna przestrzeń, podstawowa substancja materialna, ściśle przyczynowy charakter zjawisk fizycznych czy obiektywny opis przyrody nie znajdują zastosowania we współczesnej fizyce [...]. Być może kres postmodernizmowi [...] położy kolejna przemiana paradygmatu nauki czy po prostu jakieś odkrycie badawcze, mogące wpłynąć na sposób widzenia wszechświata i nasze rozumienie jego natury. Na razie jednak postmodernizm kulturowy ma się całkiem nieźle [...].

echa Źródło: Maciej Świerkocki, Echa postmodernizmu, Łódź 2010, s. 11–13.