Ujęcie partii politycznych w ramy prawne

Ujęcie partii politycznychpartia politycznapartii politycznych w ramy prawne nastąpiło dopiero w XX wieku. Wcześniejsze wzmianki w powszechnie obowiązujących aktach w odniesieniu do partii politycznych miały charakter odosobniony, a ustawodawca wprowadzał jedynie zakaz działalności stronnictw, tłumacząc taki stan szkodliwością działania organizacji, które miały dzielić opinię publiczną oraz wprowadzały zamieszanie w życiu publicznym. Wolność tworzenia partii politycznych obecnie deklarują ustawy zasadnicze, np. RFN, Hiszpanii, Portugalii, Włoch czy Polski. Ustawa zasadnicza RFN w art. 21 deklaruje, iż zakładanie partii jest wolne. Podobnie Konstytucja Hiszpanii w art. 6 głosi, iż ich tworzenie i działalność są wolne w ramach konstytucji i ustawy, Konstytucja Portugalii w art. 47 wolność zrzeszania sięzrzeszeniezrzeszania się obejmuje prawo do tworzenia i przynależności do stronnictw i partii politycznych oraz Konstytucja Republiki Włoskiej w art. 49 wszyscy obywatele mają prawo swobodnego zrzeszania się w partie. Pluralizm polityczny znalazł się również w artykule 11 Konstytucji RP.

Instytucjonalizacja w Polsce

W Polsce początki prawnej instytucjonalizacji sięgają drugiej połowy XIX wieku. Pierwsze regulacje dotyczące stowarzyszeń, związków zawodowych i partii powstały w prawie zaborców. W zaborze austriackim była to ustawa z 15 listopada 1867 r. O prawie stowarzyszeń (Dz.U. państwa austriackiego Nr 134), w zaborze pruskim kwestię regulowała ustawa z 19 kwietnia 1908 r. o stowarzyszeniach (Dz.U. Rzeszy Niemieckiej, s. 151), w zaborze rosyjskim do najważniejszych aktów określających stan prawny stronnictw należał ukaz z 4/17 marca 1906 r. Przepisy tymczasowe o stowarzyszeniach i związkach (Zwód Prawa Cesarstwa Rosyjskiego, t. I, cz. I., red. 1906 r.) – wcześniejsze regulacje odnosiły się do zakazu działania tego typu regulacji.

R10CGyAglMuno

Zdjęcie przedstawia sześciu mężczyzn w garniturach. Czterech z nich siedzi za stołem, dwóch stoi. Mężczyźni ubrani są w garnitury.

II RP nie wprowadziła znamiennych uregulowań w tym zakresie, najważniejszym aktem tego okresu jest Rozporządzenie Prezydenta RP z 27 października 1932 r. Prawo o stowarzyszeniach.

W 1944 r. Prawo o stowarzyszeniach z 1932 r. uznane zostało za niemające zastosowania wobec sześciu partii reprezentowanych w KRN. Do partii nie objętych prawem należały: Polska Partia Socjalistyczna, Polskie Stronnictwo Ludowe, Polska Partia Robotnicza, Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne, Stronnictwo Pracy. Podstawą tej decyzji były ustalenia rozmów moskiewskich poprzedzających utworzenie 28 VI 1945 r. Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z udziałem tych partii. Prezydium KRN złożyło oświadczenie o niecelowości tworzenia dalszych stronnictw. W ten sposób demokratyczny system partyjny przestał istnieć na wiele lat. Takie unormowanie stało się faktem za sprawą okólnika Ministra Administracji Publicznej z 24 stycznia 1946 r. (Dz.Urz. MAP nr 1). Kwestia prawna partii stanowiących podstawę polityczną w KRN aż do 1976 r. regulowana była aktami normatywnymi o charakterze szczegółowym, nierzadko niskiej rangi.

Nowelizacja konstytucji z 10 lutego 1976 r. wprowadzała art. 3 – zapis, który z jednej strony przyznawał partii komunistycznej (PZPR) rolę kierowniczą (w art. 3 określano ją jako rolę przewodnią), z drugiej zaś, stwierdzając fakt istnienia ugrupowań sojuszniczych (satelickich) w postaci ZSL i SD, odmawiał zarazem tym partiom samodzielności i przekreślał jednocześnie zasadę równości. Przepis ten przesądził o tym, iż istotę wzajemnych stosunków PZPR z ZSL i SD ma cechować współdziałanie, a jednocześnie wyznaczał PZPR dominującą pozycję i rolę w ustroju politycznym państwa. Uznanie prawa opozycji politycznej do legalnego działania, nowa ustawa o stowarzyszeniach, demokratyzacja zasad wybierania ciał przedstawicielskich to główne elementy obrad Okrągłego Stołu.

Partie polityczne w Polsce po okresie PRL

Wraz z rodzącą się w Polsce demokracją elity polityczne skierowały uwagę na problem partii politycznych i uregulowania ich stanu prawnego. 28 lipca 1990 roku, po licznych debatach, uchwalono pierwszą w historii III Rzeczypospolitej Polskiej ustawę o partiach politycznych.

Ustawa powstała wskutek kompromisu politycznego oraz obaw byłych opozycjonistów. Uważa się, iż uchwalona ustawa sprostała oczekiwaniom w kwestii ustalenia swobodnych ram prawnych dla restytucjirestytucjarestytucji partii – odtworzenia życia partyjnego. Na ustawę złożyło się tylko 8 artykułów, dzięki czemu miała ona charakter ogólny, co służyło nieraz różnym interpretacjom.

Partie niezarejestrowane, mimo braku możliwości uzyskania osobowości prawnej, były organizacjami legalnymi, pozbawionymi jednak niektórych korzyści, np. możliwości otwarcia konta bankowego, zawarcia na własny rachunek umowy najmu lokali itp., co wpływało negatywnie na ich działalność. Wiele z nich działało lokalnie, nie miało charakteru ogólnopaństwowego. Były one odpowiedzią na funkcjonujący w okresie PRL system partii hegemonicznej, która regulowała działalność i program partii satelickich i nie dopuszczała funkcjonowania opozycji.

W celu uzyskania osobowości prawnej, na podstawie ustawy o partiach politycznych, partia taka musiała być zgłoszona do ewidencjiewidencjaewidencji prowadzonej przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. Zgłoszenie – właściwe pod względem formalnym – wystarczało do uzyskania osobowości prawnej. Wydanie poświadczenia zgłoszenia miało jedynie charakter dowodowy, przy czym sąd nie miał podstaw, aby odmówić wydania takiego dokumentu.

W ustawie nie przewidziano trybu postępowania sądu po otrzymaniu zgłoszenia, niejasny okazał się także sposób prowadzenia ewidencji. Ustawodawca nie uznał za stosowne sam uregulować tych kwestii – ale i nie przekazał delegacji dla ich uregulowania rządowi czy ministrowi sprawiedliwości. Po okresie obowiązywania ustawy okazało się, iż w ewidencji Sądu Wojewódzkiego w Warszawie znalazła się znaczna liczba partii, w tym partii słabych oraz organizacji partyjnych, które okazały się fikcyjne. Wymagania formalno‑prawne, które partie powinny spełniać, aby uzyskać rejestrację, ustawa określała w dość wąskim zakresie i nie były one trudne do spełnienia.

W myśl art. 4 ust. 2 zgłoszenie powinno zawierać nazwę i siedzibę partii oraz sposób wyłaniania organu upoważnionego do reprezentowania partii przy czynnościach prawnych. Zgłoszenie mogło zawierać także wzór symbolu partii, który wraz z jej nazwą pozostawał pod ochroną prawną przewidzianą dla dóbr osobistych (art. 3).

Wśród dokumentów zgłoszeniowych powinny się znaleźć również imiona, nazwiska i adresy oraz podpisy co najmniej 15 osób mających pełną zdolność do czynności prawnych. Zgłoszenia dokonywały osobiście trzy osoby spośród wymienionych, przyjmując odpowiedzialność za prawdziwość informacji w nim zawartych (art. 4 ust. 3). Art. 4 stwarzał sporo problemów. Nie ma wątpliwości, że partia uzyskiwała, w myśl ustawy z 28 lipca 1990 roku, osobowość prawną wraz z chwilą zgłoszenia do ewidencji z mocy samego prawa.

R1aN3lwLArPOA

Zdjęcie przedstawia Janusza Rewińskiego w towarzystwie kobiety i mężczyzny. Aktor ma założony podkoszulek z napisem Polska Partia Przyjaciół Piwa. Wszystkie trzy osoby piją piwo.

Na 74. posiedzeniu sejmu, 29 lutego 1996 roku, przedstawiono dwa projekty ustawy o partiach politycznych.

Ostatecznie, po wielu dyskusjach, 27 czerwca 1997 roku Sejm II kadencji uchwalił nową ustawę o partiach politycznych (Dz.U. nr 98, poz. 604). Uważa się, iż ustawa z 1997 r. jest aktem kompleksowo regulującym podstawy tworzenia, funkcjonowania i likwidacji partii politycznych.

Wskaźniki instytucjonalizacji

Instytucjonalizacja partii politycznych prowadzi do zmian w jej strukturach – przedmiotem analizy może być np. zmiana lidera lub przewodniczącego partii. Dla oceny stabilizacji życia politycznego istotna jest reakcja partii na ten proces.

Słownik