bg‑pink

Oocyt – żeńska komórka płciowa

Żeńską komórką płciową jest oocytoocytoocyt. Powstaje on w jajniku w czasie oogenezyoogenezaoogenezyoogoniumoogoniumoogonium i przechodzi podziały mejotycznemejozapodziały mejotyczne – jako oocyt I rzędu w trakcie pierwszego podziału mejozy i oocyt II rzędu w czasie drugiego podziału. Ostatecznie w wyniku mejozy powstają: jedna duża haploidalna komórka jajowa i trzy małe (haploidalne) ciałka kierunkoweciałka kierunkoweciałka kierunkowe, które zanikają. Drugi podział mejotyczny zostaje dokończony dopiero po zapłodnieniu komórki jajowej.

R1d3TVlkwUrXX1
Ilustracja przedstawia budowę oocytu II rzędu. To kulista struktura otoczona wieńcem promienistym (drobnymi komórkami). Pod wieńcem znajduje się osłonka przejrzysta - cienka warstwa galaretowatej substancji. Pod osłonką jest błona komórkowa. Na granicy osłonki i błony na ilustracji znajduje się pojedyncza komórka, identyczna z występującymi w wieńcu promienistym. We wnętrzu oocytu w jądrze są chromosomy. W oocycie są także substancje zapasowe.
Budowa oocytu II rzędu.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W trakcie powstawania oocytu II rzędu zachodzą liczne zmiany w obrębie warstwy korowej jajnika. Jego zewnętrzną warstwę wypełniają pęcherzyki jajnikowepęcherzyk jajnikowypęcherzyki jajnikowe. Mają one wielkość wiśni i znajdują się w różnych okresach rozwojowych. Tworzą je komórki pęcherzykowe ułożone w wielowarstwową błonę otaczającą dojrzewające jajo. Każdy pęcherzyk zawiera jedną niedojrzałą komórkę jajową. Komórki pęcherzykowe produkują ciecz wypełniającą stopniowo wnętrze dojrzewającego pęcherzyka. W płynie tym obecny jest hormon estronestronestron, który odpowiada za rozrost błony śluzowej i przekrwienie ściany macicy.

bg‑pink

Proces powstawania komórki jajowej

RhSM8p1WBeHlS1
Ilustracja przedstawia jajnik, we wnętrzu którego znajdują się pęcherzyki jajnikowej. Początkowo są małe i niedojrzałe - mają kształt zbliżony do owalnego. Następnie pęcherzyk powiększa swoją objętość i dojrzewa. W jego wnętrzu znajduje się oocyt I rzędu. Oocyt w fazie zatrzymania profazy pierwszego podziału mejotycznego na etapie diplotenu. We wnętrzu pęcherzyka znajduje się jama wypełniona płynem. W końcu z pęcherzyka uwalnia się oocyt II rzędu - wznowienie i dokończenie I podziału mejotycznego. Podział oocytu II rzędu zostaje zahamowany w stadium metafazy II (drugiego podziału dojrzewania). Oocyt II rzędu trafia do jajowodu. Po uwolnieniu oocytu II rzędu z pęcherzyka jajnikowego powstaje ciałko żółte (pozostałość pęcherzyka się kurczy, ma żółtą obwódkę), które z czasem zanika.
Jajnik składa się z dwóch części: wewnętrznej oraz zewnętrznej. Lepiej rozwinięta jest część zewnętrzna – korowa i to w niej znajdują się pęcherzyki jajnikowe w różnych stadiach rozwoju. Jeszcze przed narodzinami powstają pierwotne komórki płciowe – oogonia. Pod koniec okresu płodowego rozpoczynają one podział mejotyczny, który zostaje zatrzymany na etapie diplotenu pierwszego podziału mejotycznego. W tym stanie komórka (oocyt I rzędu) może pozostać aż do ostatniej owulacji. Dokończenie I podziału mejotycznego ma miejsce tuż przed każdą owulacją. Podczas cyklu jajnikowego oocyt I rzędu kontynuuje swój podział mejotyczny, czego efektem jest powstanie oocytu II rzędu. Tym razem podział mejotyczny zostaje zahamowany na etapie metafazy II. Oocyt II rzędu zostaje uwolniony do jajowodu w czasie owulacji, a podział mejotyczny będzie kontynuowany tylko w przypadku, gdy dojdzie do zapłodnienia. Po owulacji pęcherzyk jajnikowy zmienia się w ciałko żółte. Po jego zaniku dojrzewa kolejny pęcherzyk.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑pink

Cykl miesiączkowy

W układzie rozrodczym kobiety dochodzi do cyklicznych zmian hormonalnych, morfologicznych oraz fizjologicznych, mających na celu przygotowanie organizmu do zapłodnienia i ciąży. Zespół tych zmian, powtarzający się u większości kobiet co 28 dni (jednak prawidłowy cykl menstruacyjny może trwać od 21 do 35 dni), nosi nazwę cyklu menstruacyjnegocykl menstruacyjny (miesiączkowy, maciczny)cyklu menstruacyjnego (miesiączkowego).

bg‑pink

Cykl miesiączkowy – zmiany w jajniku

Pęcherzyk jajnikowy, otoczony wielowarstwową błoną i wypełniony płynem, w którym zawieszona jest dojrzewająca komórka jajowa (oocyt II rzędu na etapie metafazy II), nosi nazwę pęcherzyka Graafa.

Pęcherzyk dojrzewa w ciągu 14 dni i powoli przesuwa się ku powierzchni jajnika, tworząc w nim charakterystyczne uwypuklenie.

Dojrzewanie pęcherzyka Graafa zapoczątkowane jest uwalnianiem gonadoliberyny (GnRH) z podwzgórza. Hormon ten pobudza przedni płat przysadki do wydzielania hormonu folikulotropowegofolitropina, hormon folikulinizujący (FSH)hormonu folikulotropowego (FSH) i hormonu luteinizującegohormon luteinizujący, lutropina (LH)hormonu luteinizującego (LH). Oba hormony pobudzają pęcherzyk do wzrostu, którego komórki dodatkowo powodują niewielki wzrost poziomu estradioluestradiolestradiolu. Wzrost poziomu estradiolu wpływa na gwałtowny wyrzut LH, czego następstwem jest zakończenie dojrzewania pęcherzyka.

Pod wpływem ciśnienia, jakie na ściany pęcherzyka wywiera gromadzący się w nim płyn, następuje rozerwanie wielowarstwowej błony. Z pękniętego pęcherzyka do jamy otrzewnej wydostaje się ciecz, a wraz z nią oocyt II rzędu. Strzępki lejka jajowodu wychwytują uwolnioną komórkę jajową, a ruchy rzęsek nabłonka wyścielającego światło jajowodu oraz skurcze ścian jego mięśniówki przesuwają ją w kierunku macicy. Wędrówka komórki przez jajowód trwa od 3 do 4 dni.

R1Mx2jed7R8qK
Schematyczny wygląd ludzkiej komórki jajowej. Komórka ma kulisty kształt. W środku komórki znajduje się jądro haploidalne. Zawiera 23 chromosomy – po jednej kopii każdego chromosomu. Blisko jądra położony jest aparat Golgiego. Składa się ze stosu spłaszczonych cystern. W komórce są także pałeczkowate mitochondria. W mitochondrium produkowane jest ATP. Zawiera DNA mitochondrialne, przekazywane potomstwu. Poza komórką znajdują się liczne, drobne kuliste formy - to komórki folikularne. Wydzielają estrogeny i progesteron. Odżywiają komórkę jajową oraz zapobiegają polispermii.
Schematyczny wygląd ludzkiej komórki jajowej.
Źródło: KDS444, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wydalanie komórki jajowej (oocytu II rzędu) z pękniętego pęcherzyka Graafa nosi nazwę owulacjiowulacjaowulacji (jajeczkowania).

Uwolniona komórka jajowa, o średnicy ok. 0,2 mm, jest największą komórką organizmu. Otaczają ją dwie osłonki: cienka osłonka przejrzysta oraz wielowarstwowy wieniec promienisty. Po ok. 8 do 18 godz. od owulacji otaczające jajo osłonki degenerują i komórka jajowa traci zdolność do zapłodnienia.

Gdy komórka jajowa w górnej części jajowodu ulegnie połączeniu z plemnikiem, czyli zapłodnieniu, powstaje zygota. Po licznych podziałach mitotycznych zygoty powstaje zarodek. Jest on dalej transportowany przez jajowód do macicy w celu implantacji (zagnieżdżenia się na jej wewnętrznej powierzchni). Gdy nie dochodzi do zapłodnienia w bańce jajowodu, wówczas komórka żeńska wraz krwią i złuszczoną błoną śluzową macicy wydalana jest poza ustrój.

Pęknięty pęcherzyk Graafa wypełnia się krwią pochodzącą z pękniętych naczyń krwionośnych, a komórki pęcherzykowe wypełniają się żółtym barwnikiem. Tak powstały twór nosi nazwę ciałka żółtegociałko żółteciałka żółtego – produkując progesteron, przygotowuje ono błonę śluzową macicy do przyjęcia i zagnieżdżenia się zarodka.

Dalsze losy ciałka żółtego zależą od tego, czy komórka jajowa ulegnie zapłodnieniu. Gdy dochodzi do zapłodnienia, powstaje ciałko żółte ciążowe, którego czynność wydzielnicza jest niezbędna do prawidłowego przebiegu i rozwoju ciąży, ponieważ wydziela progesteron umożliwiający zagnieżdżenie się zarodka i jego rozwój. W przypadku gdy komórka jajowa nie połączy się z plemnikiem, ciałko żółte, zwane teraz ciałkiem miesiączkowym, stopniowo przekształca się w ciałko białawe, traci zdolności wydzielnicze i zanika. Spowodowane jest to hamującym oddziaływaniem progesteronu i estradiolu na wydzielanie LH i FSH. Niskie stężenie tych gonadotropin powoduje degenerację ciałka żółtego, tym samym hamując wydzielanie progesteronu i estradiolu. Konsekwencją tego jest ponowne wydzielanie FSH i stymulowanie pęcherzyków do wzrostu.

Prawidłowy cykl menstruacyjny, obejmujący zmiany w jajnikach i błonie śluzowej macicy oraz zmiany hormonalne w organizmie kobiety, trwa ok. 28 dni i można go podzielić na kilka etapów – zostały one opisane poniżej.

Rk9AgrSdmEqSf
Złuszczenie się błony śluzowej macicy wraz z pękniętymi zakończeniami naczyń krwionośnych, tzw. krwawienie, menstruacja (1-5 dzień) Cykl rozpoczyna pierwszy dzień krwawienia. O wystąpieniu menstruacji decyduje gwałtowne zmniejszenia się stężenia we krwi progesteronu. Obkurczone naczynia krwionośne macicy, powodują miejscowe powstanie martwicy i złuszczenie warstwy komórek śluzowych . Razem ze fragmentami śluzówki z macicy usunięta zostaje również niezapłodniona komórka jajowa. W tym samym czasie pod wpływem hormonu folikulotropowego (FSH) przedniego płata przysadki mózgowej w jajniku rozpoczyna się rozwój jednego z wielu pęcherzyków jajnikowych i wydzielanie estrogenów., Faza folikularna (przedowulacyjna, dojrzewania pęcherzyka Graafa) trwająca średnio 14-17 dni (6-13 dzień) W tej fazie ma miejsce regeneracja śluzówki macicy: rozrost, rozpulchnienie i ponowne ukrwienie). Procesy te są stymulowane głównie przez wzrost we krwi poziomu estrogenów i progesteronu W tym samym czasie w jajniku trwa dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego. Na kilka dni przed owulacją wzrasta stężenie hormonu luteinizującego (LH)., Owulacja (jajeczkowanie), występująca w czasie jednej doby (14 dzień) W tym okresie cyklu pęcherzyk osiąga największą objętość i pęka. Kluczową rolę odgrywa tu hormon luteinizujący (LH).O owulacji świadczy szereg czynników, takich jak: zmiana charakteru śluzu szyjki macicy, podwyższenie temperatury ciała (od owulacji wzrasta o około 0,5% podczas mierzenia rano) oraz wzrost stężenia progesteronu we krwi. Jednocześnie zaczyna spadać stężenie estrogenów., Faza lutealna (rozrost śluzówki macicy), trwająca 13-14 dni (15-28 dzień) Po owulacji pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte, które wydziela progesteron i estradiol (stąd szczyt stężenia progesteronu w tej fazie i drugi mniejszy szczyt wydzielania estrogenów). Progesteron hamuje wydzielanie LH. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, to po około 10 dniach od owulacji, ciałko żółte degeneruje a poziom progesteronu gwałtownie spada. W tej fazie macica cały czas przygotowywała się do przyjęcia i zagnieżdżenia zapłodnionego jaja. Jednak jeśli do tego nie doszło i spada stężenie progesteronu, nadmiernie rozbudowana błona śluzowa musi się złuszczyć. Dochodzi do ponownego krwawienia i powtórzenia cyklu.
bg‑pink

Cykl miesięczny – zmiany w macicy

W każdym cyklu menstruacyjnym zachodzą regularnie różne procesy. Do dwóch podstawowych zaliczamy owulację, czyli uwolnienie komórki jajowej zdolnej do zapłodnienia (najczęściej naprzemiennie: raz w jednym, raz w drugim jajniku), oraz przygotowanie błony śluzowej macicy do ewentualnego zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej.

Gdy nie dochodzi do zapłodnienia i zagnieżdżenia komórki jajowej, wówczas błona śluzowa macicy ulega złuszczeniu i wydaleniu w postaci krwawienia miesiączkowego, zwanego menstruacją lub miesiączką.

Jeśli dojdzie do zapłodnienia, cykl menstruacyjny zostaje przerwany pod wpływem gonadotropiny kosmówkowejgonadotropina kosmówkowagonadotropiny kosmówkowej, wytwarzanej przez powstający zarodek. Hormon ten podtrzymuje aktywność ciałka żółtego, które nieprzerwanie produkuje progesteron, nie dopuszczając do kolejnego jajeczkowania.

Cykle menstruacyjne występują w okresie dojrzałości płciowej, a ustają w okresie przekwitania – między 45. a 50. rokiem życia.

Słownik

ciałka kierunkowe
ciałka kierunkowe

komórki powstające w pierwszym i drugim podziale mejotycznym oocytu; ostatecznie w wyniku obu podziałów powstają komórka jajowa i trzy ciałka kierunkowe, które ulegają degeneracji i nie odgrywają roli w normalnym rozwoju zarodka

ciałko żółte
ciałko żółte

przekształcony po owulacji pęcherzyk jajnikowy, który wydziela hormon progesteron

cykl menstruacyjny (miesiączkowy, maciczny)
cykl menstruacyjny (miesiączkowy, maciczny)

powtarzające się w organizmie kobiety cykliczne zmiany poziomu hormonów oraz stanu jajnika i błony śluzowej macicy

endometrium
endometrium

błona śluzowa macicy

estradiol
estradiol

steroidowy hormon płciowy żeński; najbardziej aktywny spośród naturalnych estrogenów, wytwarzany głównie w jajnikach i pęcherzyku Graafa, a także – w znacznie mniejszych ilościach – w łożysku i korze nadnerczy

estron
estron

steroidowy hormon płciowy żeński (o działaniu podobnym do estradiolu); wydzielany przez pęcherzyk Graafa; stosowany w lecznictwie

folitropina, hormon folikulinizujący (FSH)
folitropina, hormon folikulinizujący (FSH)

glikoproteina należąca do gonadotropin; jest wytwarzana przez przedni płat przysadki; działa wspólnie z hormonem luteinizującym; pobudza rozwój i dojrzewanie pęcherzyków Graafa w cyklu menstruacyjnym oraz wytwarzanie estrogenów, które hamują sekrecję folitropiny przez przysadkę

gonadoliberyna
gonadoliberyna

hormon wydzielany w podwzgórzu; pobudza wydzielanie hormonów gonadotropowych (gonadotropin) przysadki – folitropiny (FSH) i hormonu luteinizującego (LH); jako lek stosowana w leczeniu niepłodności pochodzenia przysadkowego i w diagnostyce układu przysadkowo‑gonadowego

gonadotropina kosmówkowa
gonadotropina kosmówkowa

hormon produkowany przez łożysko po implantacji; umożliwia utrzymanie ciałka żółtego na początku ciąży – dzięki temu w pierwszym trymestrze ciąży ciałko żółte wytwarza niezbędny do utrzymania ciąży progesteron

hormon luteinizujący, lutropina (LH)
hormon luteinizujący, lutropina (LH)

hormon gonadotropowy, wydzielany przez przedni płat przysadki; reguluje produkcję hormonów przez gruczoły płciowe: u osobników męskich stymuluje produkcję testosteronu przez komórki śródmiąższowe jąder, u żeńskich – pobudza jajeczkowanie i wydzielanie progesteronu w pęcherzykach Graafa

mejoza
mejoza

podział redukcyjny jądra komórkowego, prowadzący do wytworzenia haploidalnych komórek płciowych, czyli gamet

menopauza
menopauza

okres w życiu kobiety po klimakterium, gdy wskutek zaniku czynności jajników całkowicie ustaje miesiączkowanie

oocyt
oocyt

stadium różnicowania się komórki jajowej; w trakcie oogenezy wzrastające oogonia przekształcają się w oocyty I rzędu; wskutek pierwszego podziału mejotycznego oocytu I rzędu powstają oocyt II rzędu i pierwsze ciałko kierunkowe; u ssaków owulacji podlega oocyt II rzędu, a drugi podział mejotyczny zostaje dokończony dopiero po zapłodnieniu

oogeneza
oogeneza

proces tworzenia i różnicowania żeńskich komórek rozrodczych – jaj; u człowieka zachodzi w jajniku

oogonium
oogonium

komórka z żeńskiej linii płciowej, wyróżnicowana z gonocytów i dzieląca się mitotycznie; po ostatecznej mitozie oogonia przekształcają się w oocyty I rzędu, które rozpoczynają I podział mejotyczny – przed urodzeniem się dziewczynki podział ten zostaje zatrzymany na etapie profazy I

owulacja
owulacja

inaczej jajeczkowanie; uwolnienie oocytu II rzędu z pęcherzyka jajnikowego

pęcherzyk jajnikowy
pęcherzyk jajnikowy

wytwarzany w jajniku pęcherzyk, w którym dojrzewa komórka jajowa

polispermia
polispermia

wniknięcie do komórki jajowej więcej niż jednego plemnika podczas zapłodnienia; polispermia prowadzi do powstania poliploidalnych, nieprawidłowych zarodków, które obumierają we wczesnych stadiach rozwoju

progesteron
progesteron

steroidowy żeński hormon płciowy wytwarzany przez ciałko żółte, łożysko i – w niewielkich ilościach – pęcherzyk Graafa; umożliwia implantację zapłodnionego jaja w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży; w okresie ciąży przygotowuje gruczoły sutkowe do laktacji; w lecznictwie stosowany zapobiegawczo w poronieniach, zatruciu ciążowym, zaburzeniach miesiączkowania