Czym jest grupa społeczna?

Człowiek najczęściej doświadcza swej społecznej natury, gdy znajduje się w grupie, np. uczestnicząc w spotkaniu towarzyskim, stojąc w kolejce, będąc na koncercie czy na zakupach. Na pytanie: „Czym jest grupa?” naukowcy podają różne odpowiedzi. Najczęściej jest ona definiowana jako zbiorowość składająca się z co najmniej trzech osób współpracujących ze sobą w celu zaspokajania zaistniałych potrzeb. Niektórzy autorzy wyróżniają grupy społecznegrupa społecznagrupy społeczne i niespołecznegrupa niespołecznaniespołeczne.

Członkowie grupy zajmują w jej strukturze określone pozycje społeczne zależne od funkcji, jaką wobec niej pełnią. Odgrywają także pewne role społeczne, czyli zachowują się w sposób, jakiego grupa oczekuje od ludzi pełniących określoną funkcję. Role te są zróżnicowane nie tylko ze względu na specyfikę zajęć, ale także na status, czyli prestiż danej roli w grupie i poza nią. Istnieją także normy grupowe, czyli reguły określające właściwe i niewłaściwe zachowania w grupie. Przyczyniają się do osiągania przez nią założonych celów, decydują o jej trwaniu oraz są tworzywem społecznej rzeczywistości i określają relacje grupy z jej otoczeniem społecznym. Wszyscy jej członkowie pozostają z sobą w interakcji. W małych grupach mają one charakter kontaktów bezpośrednich każdego z każdym, a w dużych grupach członkowie nie są w stanie kontaktować się ze wszystkimi, wykorzystują więc do tego np. struktury organizacyjne lub środki masowego przekazu.

Struktura grupy społecznej

Struktura grupowa tworzy się stosunkowo szybko w procesie wzajemnych interakcji i może być formalna lub nieformalna. W większości grup istnieją obie te formy, a w wielu przypadkach pokrywają się one z sobą. Przewodniczący klasy szkolnej może jednocześnie być przywódcą nieformalnym, ponieważ jest najlepszy w klasie w określonej dziedzinie. Jeśli nieformalnie przewodzi w niej ktoś inny, wtedy klasa słucha najczęściej jego poleceń, co może prowadzić do konfliktów, obniża skuteczność funkcjonowania grupy oraz ogranicza możliwość oddziaływania na nią przez wyższe władze (wychowawcę, dyrekcję).

Wpływ grupy na jej członków może być różnorodny. Grupa może wpływać na ich zdrowie psychiczne (np. jednostki izolowane w grupie mogą mieć różne problemy psychologiczne), przekazywać wartości, postawy i normy (więc uczestniczyć w socjalizacji), uczyć zachowań niepożądanych społecznie (takich jak picie alkoholu czy palenie papierosów) oraz wpływać na aspiracje w zakresie edukacji (np. uczniowie kierują się zdaniem kolegów przy wyborze szkoły).

Przywództwo w grupie

Wyróżniamy następujące style przywództwa:

Wpływ społeczny

Wpływem społecznym nazywamy zmianę zachowania, powodowaną prawdziwym lub wyobrażonym naciskiem ze strony innych. Wyróżniamy trzy główne kategorie wpływu.

Konformizm

Konformizm to dostosowywanie przez ludzi swoich postaw, przekonań i zachowań do norm społecznych przyjętych w grupie. Proces ten zazwyczaj jest spontaniczny i mimowolny. Konformista to człowiek, który zgadza się całkowicie z grupą i jest jej wiernym członkiem.

R1RUIr9u9mqoF1

Grafika przedstawia dwie prostokątne karty. Na pierwszej z nich widnieje jedna, długa, pionowa, czarna kreska. Na drugiej z nich trzy pionowe kreski różnej długości, podpisanie literami a, b, c.

W roku 1955 Solomon Asch przeprowadził pewien eksperyment. Poprosił on badanych, aby spośród trzech różniących się długością odcinków wybrali ten, który równy jest czwartej linii przedstawionej na oddzielnej planszy. Zadanie to należało do bardzo prostych i liczba błędów wynosiła mniej niż 1% w normalnych warunkach. W warunkach eksperymentalnych osoby badane miały wykonać to zadanie w obecności innych, rzekomo również badanych osób. W rzeczywistości byli nimi pomocnicy eksperymentatora, którzy celowo wypowiadali błędne oceny przed osobą badaną, czyniąc to w sposób jednomyślny. W rezultacie okazało się, że trzy czwarte badanych osób przynajmniej raz zgodziło się z błędną oceną innych, przejawiając konformizm. W sumie w ponad jednej trzeciej wszystkich prób odnotowano zachowania konformistyczne.

Ten eksperyment pozwala na zarysowanie jednej z odpowiedzi na pytanie o to, dlaczego ludzie decydują się na zachowania konformistyczne.

Otóż ludzie dostosowują swe zachowanie do zachowania innych z dwóch powodów:

• chcą mieć trafny obraz świata, zasięgnąć informacji i na podstawie wiedzy pochodzącej od innych podejmować decyzje;

• chcą być lubiani i akceptowani przez innych.

W psychologii mówi się więc o dwóch rodzajach wpływu społecznego: wpływie informacyjnym oraz normatywnym.

RjZeVcV2FPtmg

Zdjęcie przedstawia ulicę i narożną secesyjną kamienicę z szyldami Louis Vuitton. Przed wejściem do sklepu stoi długa kolejka ludzi.

Informacyjny wpływ społeczny

Ten typ wpływu prowadzi do zachowań konformistycznych, ponieważ postrzegamy innych jako źródło informacji zawierające wskazówki dla naszego zachowania. Dostosowujemy więc nasze zachowanie do wzoru zaobserwowanego u innych w przekonaniu, że cudza interpretacja sytuacji niejasnej jest poprawna. Będąc na wytwornym przyjęciu w nieznanym kraju, obserwujemy zachowania innych, aby nie popełnić gafy, a wybierając strój na ważną uroczystość, chcemy wiedzieć, jak ubiorą się nasi znajomi. Ten rodzaj wpływu może doprowadzić do prywatnej akceptacji, czyli osobistego przekonania, iż to, co robią i mówią inni, jest słuszne. Bywa jednak, że jesteśmy skłonni dostosować swe zachowanie do większości, w duchu „myśląc swoje”. Wtedy mamy do czynienia z publicznym konformizmem, bez konieczności wiary w to, co mówimy i robimy. Jak wskazują badania, ludzie podporządkowują się informacyjnemu wpływowi społecznemu, gdy:

1. sytuacja jest niejasna – nie jesteśmy pewni, jak należy się zachować, więc wykorzystujemy innych jako źródło informacji;

2. sytuacja jest kryzysowa – nie ma czasu, aby przemyśleć swoje zachowanie, a musimy działać natychmiast;

3. inne osoby są ekspertami i ich zachowanie oceniamy jako trafne i bardziej wartościowe w niejasnej sytuacji.

Tak, tym bardziej że zachowanie innych ludzi może czasami być źródłem błędów. Warto każdą sytuację rozważyć, kierując się własną wiedzą i rozsądkiem, a znając mechanizmy społecznego wpływu, ocenić, czy w danej sytuacji postawa konformistyczna będzie działała na naszą korzyść.

R9UrnTMo7C9sh

Zdjęcie przedstawia blat stolika w restauracji. Na talerzu leży ugotowany homar.

Normatywny wpływ społeczny

Istotą normatywnego wpływu społecznego jest spełnianie oczekiwań innych ludzi w celu zdobycia ich sympatii i akceptacji. Podporządkowujemy się wówczas normom grupy dotyczącym akceptowanych przekonań i działań. Ludzie niespełniający tych norm – określani przez grupę jako dewianci – są karani i odrzucani przez członków grupy. Nie chcemy być tak postrzegani, gdyż potrzebujemy od otoczenia wsparcia, oznak sympatii i szacunku.

Ludzie nie chcą zachować się dziwacznie albo wyjść na głupców w oczach innych, pragną natomiast społecznej aprobaty.

Jednym z najsilniejszych motywów ludzkiego zachowania jest budowa więzi społecznych i utrzymanie wysokiej pozycji społecznej. Często też tak silnie uwewnętrzniamy normy grupowe, że podporządkowujemy się im bez zastanowienia i działamy bezrefleksyjnie, np. wedle zasady wzajemności – otrzymując coś od kogoś, jesteśmy zobowiązani mu się odwdzięczyć.

R16shBy4F5lHe

Zdjęcie przedstawia grupę ludzi, wśród których znajduje dwójka punków. Kobieta ma postawione na sztorc, długie, czerwone włosy. Mężczyzna krótkie, także postawione na sztorc włosy.

Warto się w tym miejscu zastanowić, co z nonkonformizmem? Przecież taką postawę także obserwujemy w rzeczywistości społecznej. W eksperymencie Ascha w ponad dwóch trzecich prób badani nie poddali się naciskowi innych. Można to zachowanie nazwać niezależnym. Osoby nonkonformistyczne częściowo tracą aprobatę społeczną, ale zyskują poczucie własnej wyjątkowości i własnej wartości – jako kogoś lepszego niż większość. Można też wyrażać opinie nieco tylko odmienne niż większość, ale w kierunku akceptowanym przez grupę. Wiele ważnych przedsięwzięć społecznych rozpoczyna się przecież od pojedynczych osób lub mniejszości przełamujących ustalone normy i kanony. Bez aktów nonkonformizmu nie byłoby wielu odkrywczych idei w świecie nauki, sztuki i techniki.

Posłuszeństwo

Posłuszeństwo to spełnianie poleceń autorytetu.

Spektakularne badania nad posłuszeństwem przeprowadził w latach 60. Stanley Milgram. W zaaranżowanej przez niego sytuacji eksperymentalnej badani mieli rzekomo uczyć innych ludzi skojarzeń między różnymi słowami. Do zadań „ucznia” należało nauczenie się par słów, zadaniem „nauczyciela” było odpytywanie „ucznia”. Jeśli udzielił odpowiedzi błędnej, „nauczyciel” miał go karać wstrząsami elektrycznymi, posługując się specjalnym aparatem z trzydziestoma przyciskami zwiększającymi natężenie prądu co 15 V – od 15 do 450 V. Przy przełącznikach znajdowały się napisy informujące o sile szoku: od „słaby wstrząs” do „niebezpieczeństwo – poważny wstrząs”. Pilnujący „nauczyciela” badacz w białym kitlu nakazywał mu zacząć od najmniejszego szoku po pierwszym błędzie popełnionym przez „ucznia” i wzmacniać siłę wstrząsu po kolejnych błędach. W miarę wzrostu siły szoków „uczeń” zaczynał okazywać oznaki bólu, a przy 300 V krzyczał, żeby go wypuścić, że nie może już dalej odpowiadać. Przy 330 V przestawał udzielać odpowiedzi. Gdy „nauczyciel” zadający ból zaczynał się wahać, badacz z naciskiem powtarzał: „To absolutnie konieczne, żebyś kontynuował” albo „Nie masz wyboru, musisz kontynuować”.

Było to aż 65% osób! Bez nakazów autorytetu połowa badanych kończyła na 75 V, a poza 150 V wychodziło tylko mniej niż 10%. Należy w tym miejscu wyjawić, iż „uczniowie” byli współpracownikami eksperymentatora i grali jedynie swoją rolę. Osoby badane – „nauczyciele” – byli jednak przekonani, że naprawdę wymierzają „uczniom” karę. Procedura ta u części badanych osób wywołała silne napięcie nerwowe objawiające się poceniem, drżeniem i jąkaniem. Często też oznaką napięcia był nerwowy śmiech, który u części osób przekształcił się w niepowstrzymany napad.

Uzyskane przez Milgrama dane zbulwersowały społeczność psychologów i opinię publiczną. Nikt się nie spodziewał, że posłuszeństwo zdrowych psychicznie osób może sięgać aż tak daleko. Wyniki te wywołały dyskusję nad granicami posłuszeństwa oraz nad granicami etycznie dozwolonej manipulacjimanipulacjamanipulacji eksperymentalnej.

Milgram udowodnił, że aby czynić zło, nie trzeba być złym. Dlaczego tak wiele osób uległo życzeniom eksperymentatora do tego stopnia, że zadawali ból innym ludziom? Powodowała to siła autorytetu, a cechami sytuacyjnymi nasilającymi uległość były: wielkość autorytetu, stopień nadzorowania przezeń wypełniania poleceń i brak sygnałów cierpienia ofiary. Posłuszeństwo maleje wskutek obserwowania innych nieuległych osób, gdy występuje sprzeczność między poleceniami różnych autorytetów, a także gdy człowiek nie może się wyrzec odpowiedzialności za los ofiary. Ponadto znamionami autorytetu są tytuły i odpowiednie ubranie.

Posłuszeństwo może być więc rozpatrywane jako specyficzny rodzaj uległości. Ulegamy jednak nie tylko autorytetom, ale także osobom zupełnie nieznajomym. Kluczem do wywołania naszej uległości jest posługiwanie się przez osoby wpływające na nas znajomością taktyk manipulacji. Wyodrębniono wiele skutecznych technik namawiania ludzi, pozwalających zwiększyć prawdopodobieństwo, iż prośba zostanie wysłuchana.

RlSnRrP8Bb0Tn

Zdjęcie przedstawia fragment sylwetki człowieka w białym fartuchu. To mężczyzna trzymający w założonych dłoniach stetoskop.

Słownik