Przeczytaj
Przyczyny sporów światopoglądowych
Światopoglądem nazywamy ogół wartości i opinii, wyznawanych przez jednostkę lub społeczeństwo. Jest on źródłem postawpostaw oraz zachowań, a także współkształtuje osobowość, czyli wyuczony sposób odnoszenia się do świata społecznego. Charakter światopoglądu jest pochodną różnych czynników – indywidualnych predyspozycji, socjalizacjisocjalizacji, otoczenia społecznego czy doświadczenia. Ponieważ zestawy tych uwarunkowań różnią się od siebie, ludzie wyznają różne wartości i mają rozmaite opinie. Nawet uniwersalne wartości często popadają w konflikt, toteż praktycznie nie jest możliwe wyeliminowanie światopoglądowego pluralizmu.
Zastanów się, czy potrafisz podać przykład konfliktu wartości.
Takie różnice prowadzą do sporów światopoglądowych. Na ich charakter oraz głębokość wpływają różne czynniki. Światopogląd odgrywa przykładowo ogromną rolę w kształtowaniu tożsamości społecznej człowieka. Ma także związek ze społecznością, której jednostka jest członkiem. Wyznając określone wartości, człowiek ma poczucie przynależności do pewnej grupy. Pozwala mu to na jednoznaczne przeprowadzenie granicy między „my” a „oni”.
Socjologia. Analiza społeczeństwaDla naszej tożsamości społecznej istotny jest tylko jeden czynnik psychologiczny: poczucie wyrażane zaimkiem osobowym „my”. Składa się na nie przekonanie o przynależności faktycznej do jakiejś zbiorowości (nawet gdy w pewnych przypadkach nie odpowiada mu realne uczestnictwo, a tylko wyobrażona relacja do „grupy odniesienia”), a także silna więź emocjonalna z innymi członkami „mojej” zbiorowości, o charakterze więzi moralnej: zaufanie, lojalność, solidarność i wzajemność wobec jej członków.
Spory światopoglądowe, np. na tle religijnym lub ideologicznym, mają więc związek z potrzebą przynależności. Wyrażają biologicznie uwarunkowaną skłonność człowieka do dzielenia ludzi na swoich i obcych.
Zastanów się, czy potrafisz podać przykład sporu światopoglądowego, mającego związek z potrzebą przynależności.
Czynnikiem, który ma wpływ na głębokość takich sporów, jest także sposób komunikowania się ludzi, którzy prezentują różne wartości. Jeśli osoby pozostające w sporze światopoglądowym żyją razem i wchodzą regularnie w interakcjeinterakcje niezwiązane z tymi różnicami – w szkole, w pracy, w przestrzeni publicznej – konflikty religijne lub ideologiczne zazwyczaj nie mają tendencji do eskalacji. Przyjazna komunikacja może wręcz pozwolić na lepsze zrozumienie stanowisk, bardziej kompromisowe podejście lub nawet wzajemne przekonywanie do swoich racji.
Inaczej się dzieje, gdy ludzie wyznający różne światopoglądy są od siebie względnie odizolowani. Jeśli członków danej grupy łączą wspólne idee, a jednocześnie są oni zamknięci na osoby spoza swojego kręgu, łatwo mogą pojawić się tendencje do radykalizacji zachowań. Osoby o innym światopoglądzie, nieobecne w danym środowisku, mogą zacząć być traktowane jako czynnik obcy, niebezpieczny i zagrażający grupie. W takich okolicznościach kształtują się sekty oraz organizacje ekstremistyczne. Konflikt światopoglądowy z udziałem członków takich formacji może przybrać postać jawnej wrogości.
Podobne zjawisko zachodzi nieraz w internecie. Media społecznościowe umożliwiają organizowanie się ludziom o podobnych zapatrywaniach, co prowadzi niekiedy do formowania się zamkniętych przestrzeni (tzw. echo chamberecho chamber), w których głos zabierają wyłącznie osoby o takich samych poglądach. Przekonania uczestników takich społeczności nie są poddawane krytycznemu osądowi, ale prawie zawsze są wzmacniane przez stanowiska osób podobnych.
Podziały światopoglądowe w społeczeństwie mogą być również celowo wzmacniane, a nawet kreowane, przez rywalizujących o władzę przywódców politycznych. Spory ideologiczne wiążą się bowiem z dużym zaangażowaniem emocjonalnym ich uczestników, co może ułatwiać mobilizację polityczną. Pełni gniewu wobec rzeczników wrogich opcji światopoglądowych i żyjący w poczuciu zagrożenia obywatele skłonni są podążać za wskazaniami swoich liderów.
Zastanów się, czy potrafisz podać przykład takich działań polityków.
Skutki sporów światopoglądowych
Spory światopoglądowe same w sobie nie są zjawiskiem szkodliwym. Przeciwnie, w społeczeństwie demokratycznym różnorodność stanowisk w ważnych kwestiach oraz żywe dyskusje między ich rzecznikami stanowią gwarancję pluralizmu. Dążenia do jednomyślności cechują z reguły reżimy niedemokratyczne, które, zwalczając spory światopoglądowe, ograniczają wolność obywateli.
Zastanów się, czy potrafisz wyjaśnić, dlaczego pluralizm społeczny jest ważny w państwie demokratycznym.
Emocjonujące dyskusje mogą dodatkowo wnosić do debaty publicznej nowe idee i argumenty, a także odgrywać rolę edukacyjną. Pozwalają także członkom wspólnoty politycznej na lepsze zrozumienie swoich postaw, co sprzyja kształtowaniu się świadomej opinii publicznej.
Bunt elitInformacja, zazwyczaj postrzegana jako warunek wstępny dyskusji, daje się łatwiej pojąć jako jej produkt uboczny. Kiedy już wdamy się w debatę, która całkowicie skupia i pochłania naszą uwagę, od razu stajemy się gorliwymi poszukiwaczami odpowiednich informacji. W innym przypadku przyjmujemy informacje w sposób bierny, jeśli w ogóle.
Dyskusje takie wymagają jednak pewnego poziomu porozumienia, zaufania i szacunku. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy sporom światopoglądowym towarzyszy zgoda co do podstawowych wartości i zasad współżycia. Brak takiego porozumienia sprawia, że konflikty ideologiczne lub religijne łatwo prowadzą do głębokich i trwałych podziałów społecznych, trwałej polaryzacjipolaryzacji, zachowań plemiennych, a niekiedy nawet do wybuchu przemocy.
Słownik
(życie w bańce, kabina pogłosowa); sytuacja, w której przekonania ludzi są wzmacniane w toku wzajemnej komunikacji, na skutek obecności w niej wyłącznie osób o takich samych poglądach
wzajemne oddziaływanie na siebie różnych osób
zjawisko różnicowania się postaw społecznych, prowadzące do powstania dwóch zbiorowości o przeciwstawnych stanowiskach
stan umysłu jednostki wobec określonych wartości społecznych
proces uspołecznienia człowieka, polegający na przyswajaniu przez niego norm i wartości społecznych
ogół wartości i opinii wyznawanych przez jednostkę