Gospodarka odpadami to zespół działań zmierzający do maksymalnego odzysku surowców wtórnych lub energii z odpadów oraz zmniejszenia ilości odpadów składowanych w środowisku. Gospodarowanie odpadami to ich zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie, a także nadzór nad tymi wszystkimi etapami i nad miejscami, w których odpady się znajdują.

Kiedy sortowanie i przetwarzanie nie jest możliwe w pobliżu miejsca wytworzenia odpadów, to powinny być zbierane w miejscu ich gromadzenia jednostkowego, a następnie transportowane, bezpośrednio lub po przeładunku na stacji przeładunkowej, do specjalistycznej instalacji do sortowania, odzysku materiałów lub unieszkodliwiania odpadów.

Działania polegające na wykorzystaniu odpadów, prowadzące do odzyskania z nich substancji, materiałów lub energii:

• odzysk surowca wtórnego – recykling,

• odzysk energetyczny – spalanie.

Postacie recyklingu

Przykładami odpadów poprzemysłowych, które mogą być wykorzystywane jako surowce wtórne są:

• odpady organiczne – poddaje się zgazowaniu i uzyskuje paliwo (metan),

• pyły i żużle – stosowane są jako wypełniacze do produkcji wyrobów betonowych i innych materiałów budowlanych,

• makulatura – przerabiana na papier,

• odpady z tworzyw sztucznych i gumy po rozdrobnieniu poddaje się piroliziepirolizapirolizie (rozkład termiczny) i otrzymuje się węglowodory tj.:

  • polietylen do produkcji artykułów gospodarstwa domowego,

  • polipropylen do produkcji wykładzin i tapicerek,

  • polichlorek winylu do produkcji rur i wykładzin podłogowych,

  • polistyren do produkcji styropianu,

• odpady szklane – przetapiane w hucie szkła,

• złom metalowy – przerabiany na pełnowartościowe surowce,

• odpady organiczne – poddaje się zgazowaniu i uzyskuje paliwo (metan).

Spalanie

Nie dla wszystkich tworzyw recykling jest uzasadnioną ekologicznie i ekonomicznie metodą odzysku. Opłacalność zastosowania recyklingu będzie niewielka, np. przy niskiej jakości odpadów z selektywnej zbiórki (odpady niejednorodne, zanieczyszczone), przy braku odpowiedniej technologii dla konkretnego odpadu czy braku zapotrzebowania rynku na określony surowiec wtórny. W takich przypadkach dużo lepszym zastosowaniem odpadów jest uzyskanie z nich energii w procesie spalania w wysokich temperaturach (rzędu ~1000°C). Dochodzi wtedy do przekształcania materii w energię cieplną lub elektryczną. Odzysk energii zachodzi poprzez:

• ukierunkowane spalanie w spalarniach, w celu uzyskania energii, ciepła i gorącej pary,

• przetwarzanie odpadów w paliwo alternatywnepaliwa alternatywnepaliwo alternatywne i jego spalanie oraz poprzez współspalanie przemysłowe, np. w cementowniach lub elektrociepłowniach.

R19nfjka1Jcuk

Zdjęcie przedstawia zakład pracy w trakcie budowy. Na pierwszym planie jest budynek. Po lewej stronie stoi wysoki komin.

Trzeba pamiętać o tym, że aby odzysk energii z odpadów odbywał się zgodnie z prawem, nie może przyczyniać się do zanieczyszczenia środowiska i spowodowania zagrożenia dla ludzkiego zdrowia. Wszystkie instalacje odzyskiwania energii z odpadów muszą spełniać surowe wymagania środowiskowe, mają być wydajne i bezpieczne.

Odpady zostają poddane procesom przekształcenia biologicznego, fizycznego lub chemicznego, aby móc je doprowadzić do takiej postaci, w której nie będą stwarzać zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi oraz środowiska. Do procesów unieszkodliwiania odpadów zalicza się m.in.:

• składowanie,

• spalanie,

• kompostowanie.

Składowanie odpadów

Składowanie odpadów na wysypiskach jest najstarszą i do dzisiaj najbardziej rozpowszechnioną metodą unieszkodliwiania odpadów stałych. Gromadzi się tam odpady o znanych właściwościach, których nie wykorzystano gospodarczo lub nie unieszkodliwiono w inny sposób, a sam proces polega na ich deponowaniu w wyznaczonym miejscu o odpowiedniej wielkości oraz parametrach geologicznych i wodno‑gruntowych.

Na składowiskach można gromadzić odpady, których rodzaj określa instrukcja prowadzenia danego obiektu. Wymogi prawa zobowiązują, aby odpady na składowiskach były gromadzone w sposób selektywny po wcześniejszym odzyskaniu odpadów nadających się do innej formy zagospodarowania.

Ze względu na rodzaj składowanych odpadów wyróżnia się:

• składowiska odpadów niebeziecznych,

• składowiska odpadów obojętnych,

• składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne.

RgcN5CuVmb4hC

Zdjęcie przedstawia wysypisko śmieci. W górnej części wysypiska piętrzą się różnorodne odpady.

Ciekawostka

Procesy zachodzące w warunkach beztlenowych, które z łatwością tworzą się w wyniku przykrywania odpadów kolejnymi warstwami śmieci lub ziemi, prowadzą do powstania biogazu – mieszaniny metanu i dwutlenku węgla.

Gaz składowiskowy może być wykorzystany do:

• produkcji energii elektrycznej, która może być wykorzystana w obrębie miejsca wytworzenia lub na sprzedaż,

• bezpośredniej produkcji ciepła,

• wytwarzania paliwa pędnego (po uszlachetnieniu gazu wysypiskowego).

RmjEFz05qiXHq

Ilustracja przedstawia mechanizm wykorzystania gazu wysypiskowego, przetwarzanego na energię elektryczną i cieplną. W górnej części schematu w postaci pagórka zaznaczono składowisko. Są w nim umieszczone kolektory zbiorcze oraz studnie odgazowujące. Poza składowiskiem, po lewej stronie ilustracji, jest kontener. To stacja regulacyjna, do której dostają się gazy z kolektorów. Pod stacją regulacyjną znajduje się stacja zbiorcza gazu. Następnie na schemacie znajduje się pochodnia. Gazy dostają się do agregatów prądotwórczych. Wykorzystywane są do produkcji ciepła i elektryczności.

Kompostowanie

Kompostowanie jest naturalną metodą unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów organicznych. Składa się z dwóch głównych procesów – mineralizacji w warunkach tlenowych oraz humifikacji. W efekcie powstaje stabilna substancja próchnicza, która może być stosowana jako nawóz organiczny.

Surowcami do przygotowania kompostu mogą być:

• substancje organiczne wydzielone z odpadów komunalnych,

• organiczne odpady kuchenne,

• odpady z pielęgnacji terenów zielonych,

• odpady z targowisk (resztki warzyw i owoców),

• osady z oczyszczalni ścieków,

• niektóre odpady z przemysłu rolnego i przetwórstwa drewna (słoma, wióry, kora itp.),

• popiół drzewny, torf, nawozy mineralne, gnojówka i obornik.

R1aOn6vGbGWaH

Zdjęcie przedstawia trzy komory kompostownika stojące w ogrodzie. Dwie są zbite z desek, trzecia komora jest zrobiona z metalowej siatki. W kompostownikach widać ziemię na dnie oraz organiczne odpady w górnej warstwie wraz z liśćmi roślin, które wyrosły na organicznym podłożu.

RKwCbeNHdF3Fa1

Ilustracja przedstawia trójkąt. Na żółtym tle znajduje się następujący znak: symbol przypomina koniczynę zbudowaną z trzech niedomkniętych w górnej części okręgów. W środku koniczyny znajduje się okrąg. Jest poprzerywany okręgami koniczyny.

Odpady niebezpiecznie pochodzą głównie z przemysłu, ale znajdziemy je także w odpadach komunalnych, rolniczych, w transporcie, służbie zdrowia czy w laboratoriach badawczych. Odpady zaliczamy do niebezpiecznych, kiedy wykazują określone, niepożądane cechy, jak np. łatwopalność, wybuchowość, toksyczność, korozyjność, wysoką aktywność chemiczną, promieniotwórczość czy wydzielanie toksycznych gazów. W takim przypadku, procedury unieszkodliwiania mają na celu poddanie odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych, w celu doprowadzenia ich do stanu nie stwarzającego zagrożenia dla organizmów żywych i środowiska naturalnego.

Najczęściej stosowane metody unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych:

• fizykochemiczne – procesy rozdzielania i zestalania fazowego – odpady wiązane są w formy obojętne dla środowiska,

• składowanie – odpady, które nie mogły zostać poddane innym metodom unieszkodliwiania oraz pozostałości po kompostowaniu i spalaniu odpadów,

• biologiczne – kompostowanie odpadów organicznych,

• termiczne – spalanie odpadów.

W Unii Europejskiej, w tym w Polsce, przed wprowadzeniem niebezpiecznego produktu do obrotu konieczne jest oznakowanie opakowania za pomocą piktogramów. Obecność takich oznaczeń na produktach odpadowych zobowiązuje użytkowników do postępowania z nimi w specjalny sposób. Nie wolno umieszczać ich z innymi odpadami, a jedynie w pojemnikach do tego przeznaczonych lub oddawać do wyznaczonych miejsc zbiórki, np. PSZOK‑u (Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych). Utylizacja chemicznych odpadów niebezpiecznych prowadzona jest przez specjalistyczne przedsiębiorstwa, w warunkach pozwalających na ich bezpiecznie unieszkodliwienie.

Monitoring odpadów powinien stanowić podstawę zarządzania gospodarką odpadami na wszystkich szczeblach, rozpoczynając od gminy, a na zarządzaniu gospodarką odpadami w kraju kończąc. Głównym celem jest posiadanie aktualnych informacji o odpadach oraz śledzenie trendów ich zmian, co jest niezbędne dla opracowywania prognoz, które pozwalają na korygowanie procesu gospodarowania odpadami.

Głównymi zadaniami monitoringu gospodarki odpadami są:

• ocena ilościowa i jakościowa odpadów (od wytworzenia do zagospodarowania),

• ocena wpływu odpadów na środowisko naturalne,

• informowanie o zagrożeniach wywołanych przez odpady na środowisko,

• kontrola gospodarowania odpadami.

Monitorowaniem odpadów zajmuje się z:

• na szczeblu krajowym – Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ),

• na szczeblu regionalnym – Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska (WIOŚ).

Słownik

Bibliografia

Ambrożewicz P., Zasady systemu zagospodarowania odpadami. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1999.