Przeczytaj
Więcej na temat Arystotelesa przeczytasz w materiałach:
„Śladami wielkich filozofów – wpływ i znaczenie systemów filozoficznych Platona i Arystotelesa”„Śladami wielkich filozofów – wpływ i znaczenie systemów filozoficznych Platona i Arystotelesa”;
„Arystoteles: filozof–naukowiec na tle innych filozofów”„Arystoteles: filozof–naukowiec na tle innych filozofów”;
„Arystoteles. Część druga: metafizyka i logika”„Arystoteles. Część druga: metafizyka i logika”;
„Złoty środek do szczęścia – etyka Arystotelesa”„Złoty środek do szczęścia – etyka Arystotelesa”;
„Arystoteles. Część trzecia: wpływ i recepcja”„Arystoteles. Część trzecia: wpływ i recepcja”.
Biografia
Arystotelesa słusznie zalicza się do najbardziej znanych uczniów Platona. Przez kilkanaście stuleci uchodził za wielki autorytet nie tylko w filozofii, ale także w wielu dziedzinach wiedzy.
Licencja: domena publiczna
Urodził się w 384 r. p.n.e. w Stagirze, mieście położonym w północnej Grecji, na Półwyspie Trackim. W 367 r. p.n.e. Arystoteles przeniósł się do Aten i w wieku 17 lat wstąpił do Akademii Platońskiej. Przebywał w niej kolejnych 20 lat, z biegiem czasu stając się wybitnym uczniem, potem badaczem i nauczycielem. Początkowo znajdował się pod silnym wpływem Platona i jego nauki, ale z czasem usamodzielnił się intelektualnie., 2. Zdjęcie przedstawia fragment mozaiki. Widnieje na niej mężczyzna w starożytnej zbroi, jadący na karym koniu.Aleksander na Bucefale podczas bitwy pod Issos (333 r. p.n.e.). Fragment tzw. mozaiki Aleksandra z Domu Fauna w Pompejach.
Licencja: domena publiczna
Po śmierci Platona opuścił Akademię i udał się do Assos w Azji Mniejszej, na zaproszenie tamtejszego władcy, Hermiasza. Potem przeniósł się na krótko do Mitylene na wyspie Lesbos, a w roku 342 p.n.e. Filip Macedoński zaproponował mu funkcję nauczyciela Aleksandra, później zwanego Wielkim, liczącego wtedy 15 lub 16 lat. Arystoteles przyjął propozycję, zaznajamiając przyszłego króla głównie z literaturą, historią i geografią. Edukacja została zakończona, gdy Aleksander w 366 r. p.n.e. wstąpił na macedoński tron. Dalsze losy wychowanka wskazują na to, że niezbyt brał sobie do serca nauki swojego nauczyciela., 3. Fresk przedstawia grupę mężczyzn w tunikach. Mężczyźni są w różnym wieku. Niektórzy stoją, inni siedzą. Wszyscy są pochłonięci rozmową. Fresk przedstawiający Szkołę Arystotelesa autorstwa Gustava Adolpha Spangenberga
Licencja: domena publiczna
Arystoteles, przekonawszy się, że jego uczeń nie spełni pokładanych w nim nadziei na to, by stać się pokojowym władcą wszystkich państw helleńskich, powrócił do Aten i bez reszty oddał się pracy naukowej. Nieopodal świątyni Apollina Likejosa założył szkołę, nazwaną Likejon (od miejsca jej powstania). Szkoła była swego rodzaju instytutem badań naukowych, poświęconych zagadnieniom humanistycznym i przyrodoznawczym, których celem było zebranie możliwie całościowej wiedzy o świecie. Badania prowadziły wyspecjalizowane zespoły naukowców. Do dyspozycji mieli oni sale wykładowe, bibliotekę, zbiory materiałów i pomocy naukowych. Likejon nazywano też niekiedy Peripatos, a nauczycieli i uczniów perypatetykami, być może dlatego, że mieli oni w zwyczaju słuchać wykładów i pobierać nauki w trakcie spacerów (greckie peripatein znaczy bowiem "przechadzać się")., 4. Obraz przedstawia starszego mężczyznę w ciemnym stroju i kapeluszu. Mężczyzna stoi przed popiersiem zrobionym z marmuru. To popiersie starszego, brodatego mężczyzny. Rembrandt, Arystoteles z popiersiem Homera., 1653.
Licencja: domena publiczna
Arystoteles był kierownikiem szkoły aż do roku 323 p.n.e., czyli do nagłej śmierci Aleksandra Wielkiego, kiedy to w Atenach zapanowały nastroje antymacedońskie. Filozof, posądzany o sympatie promacedońskie, a w końcu oskarżony podobnie jak Anaksagoras i Sokrates o bezbożność, musiał opuścić Ateny. Przeniósł się do Chalkis na wyspie Eubei i tam zmarł po kilku miesiącach w 322 r. p.n.e., w wieku 63 lat.
Najważniejsze dzieła
Arystoteles pozostawił po sobie wiele pism, jednak nie wszystkie zachowały się do naszych czasów. Dzieła literacko wykończone i wydane za życia filozofa, prezentujące w znacznej mierze poglądy w duchu platonizmu, przechowały się we fragmentach (dialogi Eudemos i Zachęta do filozofii — gr. Protreptikos). Drugą grupę pism stanowią różnego rodzaju materiały naukowe z zakresu biologii i historii oraz wyciągi z innych filozofii. Natomiast prawdopodobnie przetrwały wszystkie pisma będące zapisami wykładów filozofa w Likejonie, często bowiem sprawiają wrażenie niedopracowanych. Stanowią one tzw. Corpus Aristotelicum, który został uporządkowany i skatalogowany przez Andronikosa z Rodos. Tradycyjnie przyjmuje się podział na siedem grup:
1. pisma logiczne, którym potem nadano nazwę Organon (Narzędzie); przynależą do nich następujące traktaty:
Kategorie,
O wyrażaniu myśli (inna nazwa: Hermeneutyka),
Analityki pierwsze,
Analityki wtóre,
Topiki,
O dowodach sofistycznych;
2. pisma z zakresu fizyki:
Fizyka,
O świecie,
O niebie,
Meteorologia,
O powstawaniu i ginięciu;
3. pisma biologiczne:
O rodzeniu się zwierząt,
O ruchu zwierząt,
Zoologia,
O życiu i śmierci;
4. pisma psychologiczne:
O duszy,
O śnie i czuwaniu;
5. pisma dotyczące tzw. pierwszej filozofii, umieszczone przez Andronikosa z Rodos po fizyce i dlatego nazwane metafizyką (gr. ta meta ta physika — po fizyce):
złożona z różnych fragmentów Metafizyka;
6. pisma dotyczące tzw. filozofii praktycznej, etyki, polityki, ekonomii, teorii państwa i prawa:
Etyka nikomachejska,
Etyka eudemejska,
uchodząca za nieautentyczną Etyka wielka,
Polityka,
Ustrój polityczny Aten;
7. pisma z dziedziny retoryki i poetyki:
Retoryka,
Poetyka.
Nie wszystkie dzieła Arystotelesa były pismami filozoficznymi. Podobnie jak Platon, Arystoteles oddawał się sztuce literackiej (czego przykładem jest Poetyka, Retoryka, pisma biologiczne i psychologiczne).
Analogicznie do Platona Arystoteles twierdził, że filozofowanie zaczyna się od zdumienia. Arystoteles podkreślał, że nie da się odkrywać świata bez zadawania kolejnych pytań. Stąd umiłowanie obydwu filozofów do odkrywania różnych poziomów rzeczywistości w wielu dziedzinach. Obaj twierdzili, że to zadziwienie światem jest warunkiem przyjęcia postawy, jaką filozof zajmuje wobec tego, co go otacza. Polega ona na ciągłej gotowości do kwestionowania tego, co zostało wyuczone i uznane za słuszne, oczywiste czy naturalne.
Krytyka myśli Platona
Arystoteles podjął krytykę Platona, będąc jeszcze jego studentem. Kontynuował ją, stojąc już na czele swojej, rywalizującej z Akademią, szkoły filozoficznej. Zapis tej krytyki znajduje się w Metafizyce. Osobiste doświadczenia przekonały Arystotelesa co do błędności teorii anamnezyanamnezy Platona, która polegała na odkrywaniu idealnego świata w trakcie przypominania. Stagiryta twierdził, że ludzie nie posiadają takiej ukrytej pamięci, a ich wiedza pochodzi z doświadczenia. Przywoływał fakt, że sofiści przekonywali niedoświadczonych słuchaczy niemal do każdej teorii. Arystoteles nauczał, że lepiej jest założyć, że umysł człowieka zapełnia się wiedzą w wyniku codziennych doświadczeń życiowych. Twierdził też, że należy uporządkować myśli i wykazać, które z nich są adekwatne do rzeczywistości. W tym celu postanowił stworzyć naukę o sposobach rozumowania – logikę.
Arystoteles szczególnie krytykował teorię idei, podważając od fundamentów całą metafizykę Platona. Nie próbował odrzucić istnienia rzeczywistości ponadzmysłowej i starał się dowieść, że gdyby taka rzeczywistość nie istniała, nie byłoby możliwości mówienia o metafizyce. Uznał jednak, że nie widzi zasadności istnienia idei jako doskonałych wzorców rzeczy materialnych. Podał w wątpliwość także najwyższą ideę Dobra, która dla Platona była zasadą wszelkiej rzeczywistości.
Arystoteles wydzielił trzy działy filozofii teoretycznej: metafizykę, matematykę i fizykę. Metafizykę uznał za najważniejszą z nich i najbardziej szlachetną. Zatem, podobnie jak Platon, dowodził istnienia rzeczywistości ponadzmysłowej, lecz rozumiał ją zupełnie inaczej niż jego mistrz.
Stagiryta oparł swój system filozoficzny na założeniu, że każdy byt materialny, w tym także zwierzęta i ludzie, powstaje wskutek entelechiientelechii, czyli połączenia dwóch podstawowych przyczyn: materialnej, która stanowi składnik substancjisubstancji – materięmaterię, oraz formalnej, która nadaje budulcowi strukturę i istotęistotę – formęformę. OntologiaOntologia Arystotelesa badała i omawiała poszczególne właściwości bytu.
Idee Platona stanowią wyraźną granicę między Platońską a Arystotelesowską ontologiąontologią. Idea jest związana z tym, co jawi się umysłowi, wskazując na rzeczywistość ponadzmysłową. Platon był przekonany o niemożności poznania przedmiotów zmysłowych bez poznania idei. Pojęciom, których używamy, odpowiadają co prawda przedmioty rzeczywiste, lecz istnieją one dzięki temu, że posiadają swoje idee, do których się odnoszą. W jego filozofii materia odgrywała drugorzędną rolę.
Arystoteles twierdził, żę formą żywych organizmów i tym, co odróżnia je od innych bytów, jest dusza, będąca aktemaktem. Człowiek jest złożeniem materii, czyli ciała, oraz formy, czyli duszy. Arystoteles w traktacie De anima stwierdził:
O duszyZ tego jasno wynika, że dusza nie może odłączyć się od ciała, ani – przynajmniej – niektóre jej części, jeśli je posiada; akt bowiem niektórych części jest aktem ich samych. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, by niektóre części [duszy mogły się odłączyć od ciała].
Źródło: Arystoteles, O duszy, Warszawa 1988.
Platon uważał duszę za esencję osoby, cząstkę, która decyduje o naszym zachowaniu. Uważał ją za bezcielesnego mieszkańca ludzkiego ciała. Stwierdzał nawet, że człowiek jest to dusza uwięziona w ciele
. Według Arystotelesa dusza nie mogłaby istnieć samodzielnie. Dusza bez ciała nie miałaby materialnej podstawy istnienia. Zaś ciało bez duszy nie mogłoby zawierać natury i istoty człowieka.
Słownik
(łac. actus – czyn; gr. enérgeia, od gr. en-ergós – zajęty pracą) pojęcie metafizyki odnoszące się do pojęcia ruchu i przez analogię określające to, co jest związane z ruchem: dokonane, doskonałe, spełnione, jak również to, co jest celem lub źródłem ruchu; według Arystotelesa akt jest utożsamiany z istnieniem
(gr. anamnesis – przypominanie) sposób poznawania rzeczy przez przypominanie sobie o niej niezależnie od doświadczenia zmysłowego
(gr. entélechia – działanie) w metafizyce oznacza formę wewnątrz bytu, która jako akt kształtuje celowo materię, będącą możnością (potencją); w człowieku entelechia jest tożsama z duszą ożywiającą ciało
(łac. forma – kształt, model) aktywny czynnik kształtujący materię w daną rzecz
(łac. essentia – istota rzeczy, treść) to, co powoduje, że byt jest tym, czym jest; natura właściwa jakiejś rzeczy
(łac. mater – matka) czysta potencjalność, składnik substancji kształtowany przez formę
(gr. on óntos – będący, byt, óntos on – rzeczywiście będący, istniejący; lógos – słowo, nauka, teoria) dziedzina filozofii zajmująca się teorią bytu w jego naturze powszechnej; termin niekiedy używany zamiennie z terminem metafizyka; Arystoteles posługiwał się terminem „filozofia pierwsza” na oznaczenie nauki, badającej pierwsze zasady wszystkiego, co istnieje
(łac. substantia – istota) byt samodzielny; to, co istnieje samo przez się, a nie jest atrybutem innej rzeczy