System polityczny Wielkiej Brytanii

R1B9W6Axvqq3x1
Flaga UK
Źródło: domena publiczna.

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest dziedziczną monarchią konstytucyjnąmonarchia konstytucyjnamonarchią konstytucyjną. To państwo unitarne o szerokiej autonomii części składowych. Nie ma pisanej konstytucji, tzn. jednego aktu normatywnego o charakterze nadrzędnym w stosunku do innych aktów, który określałby podstawowe zasady i instytucje ustrojowe państwa. Konstytucję brytyjską tworzy całokształt norm o różnej randze konstytucyjnej, odnoszących się do podstaw politycznego ustroju państwa. Na system źródeł prawa konstytucyjnego składa się więc:

Rdf1GLzn0YH7n
Zwyczajowe prawo konstytucyjne (common law) Jest częścią niemającego charakteru pisanego powszechnego prawa zwyczajowego. W związku z szybkim rozwojem ustawodawstwa traci ono swoją pierwotnie dominującą pozycję. Efektem jego obowiązywania są takie instytucje polityczne, jak: parlamenty, ceremonialna już dzisiaj Tajna Rada, prerogatywy królewskie, zasada zwierzchnictwa parlamentu czy zasada, że „król nie może czynić źle”. Zaliczyć do tego jeszcze można zasadę politycznej i konstytucyjnej nieodpowiedzialności głowy państwa., Orzecznictwo sądowe Czyli postanowienia sądów powszechnych, które odnoszą się do zakresu uprawnień wynikających z prerogatyw królewskich. Sądy określają (za pomocą instytucji desuetudo oraz zasady zbędności wykonywania prerogatyw wobec ustawowego upoważniania do działania) na podstawie własnej interpretacji prawa zwyczajowego i pisanego obecny zakres prerogatyw., Konwenanse konstytucyjne To utarty i powszechnie uznany sposób zachowania się w określonej sytuacji, uznawany za prawną regułę działania. Ich charakterystyczną cechą jest to, że kształtują się w drodze pewnego zwyczaju, wynikającego z precedensów konstytucyjnych, czyli jednorazowych rozstrzygnięć związanych ze stosowaniem konstytucji. Stwierdzenie ich istnienia nie następuje przed sądem, lecz w postępowaniu przed innymi organami. Do najważniejszych z nich, określających zasady brytyjskiego systemu parlamentarno-gabinetowego, należą m.in.: obowiązek rezygnacji rządu, który stracił zaufanie Izby Gmin, kolegialna odpowiedzialność gabinetu przed Izbą Gmin za ogólną politykę i działalność poszczególnych resortów administracji czy powierzenie funkcji i misji tworzenia rządu przez monarchę liderowi partii posiadającej większość mandatów w Izbie Gmin. Urząd premiera obejmuje lider partii, która wygrała wybory do Izby Gmin. Premier musi zasiadać w Izbie Gmin. Odpowiedzialność przed parlamentem ponosi nie tylko Gabinet, ale cały rząd., Prawo pisane To akty prawa pochodzące i przyjęte przez parlament zgodnie z obowiązującą procedurą i podpisane przez głowę państwa, a także ustawodawstwo europejskie. Współcześnie odgrywają one rolę dominującą. Wiele z tych aktów prawa pisanego ma dzisiaj jedynie walor historyczny, jednak ze względu na funkcję, jaką pełniły w kształtowaniu się świadomości politycznej narodu i ustroju państwa, są godne przypomnienia. Aktem historycznym jest zapewne Wielka Karta Swobód z 1215 r., traktowana jako zbiór fundamentalnych zasad prawa powszechnego. Aktualne do dzisiaj są postanowienia Habeas Corpus Act z 1679 r., które zakazują aresztowania bez nakazu sądowego i gwarantują postawienie w stan oskarżenia przed właściwym sądem czy Deklaracji praw z 1689 r. i Ustawy o następstwie tronu z 1701 r. W 1967 roku wprowadzono do systemu organów nową instytucję — Parlamentarnego Komisarza ds. Administracji — rzecznika naruszonych przez administrację praw i interesów obywateli (ombudsman).

Części składowe Wielkiej Brytanii

W skład Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej wchodzą cztery historyczno‑geograficzne regiony: AngliaAngliaAnglia, WaliaWaliaWalia, SzkocjaSzkocjaSzkocja oraz Irlandia PółnocnaIrlandiaIrlandia Północna. Choć jest to co do zasady kraj unitarny, w drugiej połowie lat 90. XX wieku został przeprowadzony proces dewolucji – pewne kompetencje władz centralnych zostały przekazane na szczebel poszczególnych regionów. Od 1999 roku funkcjonuje Parlament Szkocki (HolyroodHolyroodHolyrood) oraz Zgromadzenie Narodowe dla Walii. Każda z tych instytucji otrzymała prawo decydowania w kwestiach dotyczących edukacji, ochrony zdrowia i środowiska naturalnego.

Podstawą ładu politycznego w Irlandii Północnej jest z kolei porozumienie wielkopiątkowe – zawarta w 1998 roku umowa między katolikami a protestantami, kończąca konflikt w tej prowincji Zjednoczonego Królestwa. Na jego podstawie Irlandia Północna otrzymała daleko idącą autonomię (z własnym Zgromadzeniem oraz rządem, w których reprezentowane są dwie zwaśnione społeczności Ulsterukonflikt w Ulsterzezwaśnione społeczności Ulsteru).

Anglia
Walia
Szkocja
Irlandia

Słownik

desuetudo
desuetudo

(łac. odwyknienie, odzwyczajenie); reguła według której długotrwałe niestosowanie normy prawnej powoduje utratę jej ważności

Holyrood
Holyrood

zwyczajowa nazwa szkockich władz autonomicznych, pochodząca od nazwy dzielnicy Edynburga, w której znajduje się siedziba szkockiego parlamentu

konflikt w Ulsterze
konflikt w Ulsterze

spór między dwoma społecznościami mieszkającymi w Irlandii Północnej – republikanami (domagającymi się odłączenia Ulsteru od Zjednoczonego Królestwa i zjednoczenia z Republiką Irlandzką) a unionistami (opowiadającymi się za pozostaniem prowincji w Zjednoczonym Królestwie)

monarchia konstytucyjna
monarchia konstytucyjna

ustrój państwa, w którym monarcha sprawuje władzę na podstawie konstytucji, będąc związanym jej przepisami

zwyczajowe prawo konstytucyjne
zwyczajowe prawo konstytucyjne

część niepisanego powszechnego prawa zwyczajowego; efektem jego obowiązywania w Wielkiej Brytanii są takie instytucje polityczne, jak: parlamenty, ceremonialna Tajna Rada, prerogatywy królewskie, zasada zwierzchnictwa parlamentu czy zasada, że król nie może czynić źle; zaliczyć do tego jeszcze można zasadę politycznej i konstytucyjnej nieodpowiedzialności głowy państwa