Biografia

Poglądy

Podstawą filozofii Hegla jest powszechny dynamizm. Ów dynamizm może wychwycić tylko rozum, dlatego idea, pojęcie jako dynamiczne konstrukty rozumu poprzedzają i warunkują istnienie świata zewnętrznego. Innymi słowy, dynamika myślenia jest odzwierciedleniem dynamiki świata, zatem prawa rządzące myśleniem są również prawami rzeczywistości. Prawa myślenia to zasady logiczne, z zasadą sprzeczności na czele. Tym samym prawo sprzeczności warunkuje wszelkie myślenie, a Hegel wiąże je z dynamiką, z procesem wiecznej zmiany. Zasada sprzeczności ujmująca dynamizm wiecznej zmiany wykazuje dialektycznądialektykadialektyczną naturę, to znaczy jest przechodzeniem od tezy i jej antytezy do ich syntezy, która staje się kolejną tezą, która ma swoją antytezę itd.

Dialektyczne ujęcie rzeczywistości prowadzi do określenia poszczególnych faz rozwoju, progresji, które odzwierciedlają stały postęp prowadzący do określonego celu ostatecznego. Filozofia Hegla jest więc ze swej natury totalna, to znaczy próbuje ująć całość – wszystko, co jest (istnieje) – i opisuje totalny porządek rzeczywistości w teleologicznym wymiarze. Dialektyka rzeczywistości odzwierciedla racjonalny porządek, który jest niczym innym, jak reprezentacją różnych postaci DuchaduchDucha (Geist). Odkrywanie owych postaci Ducha i podążanie do jego pełnego ujęcia jest zadaniem filozofii i nauki. Działanie to prowadzi do samowyzwolenia człowieka, dlatego jedną z podstawowych kategorii filozofii Hegla jest wolność. Myśl Hegla jest przesiąknięta ideą wolności i stałego postępu człowieka w drodze do „samego siebie”, czyli w drodze do Ducha. W dynamicznym procesie dialektycznie ujętej rzeczywistości Hegel wyróżnia trzy etapy rozwoju Ducha. Owe trzy etapy tworzą razem system wiedzy, który w pełni ujawnia prawdę świata: Prawda jest całością. Całością zaś jest tylko taka istota, która dzięki swemu rozwojowi dochodzi do swojego ostatecznego zakończenia.

System filozofii Hegla składa się zatem z trzech części.

• LogikalogikaLogika jako nauka o bycie jako idei całkowicie wyabstrahowanej. Nauka ta umożliwia określenie formalnych warunków prawdy i bytu, zatem stanowi pierwszy etap poznawania Ducha.

• Filozofia przyrody jest uchwyceniem bytu w jego związku z czymś innym. Duch przedstawia się tu w innobycie, to znaczy przejawia się w dynamicznej zmianie związanej ze światem przyrody. Hegel w ramach filozofii przyrody wyróżnił działy: mechanikę, organikę i fizykę.

• Filozofia ducha, to ostateczny i najwyższy przejaw Ducha samego. Duch uwalnia się ze swej formalnej struktury (jak w logice), oraz ze związku z czymś innym (jak w filozofii przyrody). Rozum wychwytuje Ducha samego w sobie, dlatego jest to ostatni etap wiedzy i poznania.

Nauka o Duchu, czyli filozofia ducha jest w koncepcji Hegla najwyższym stadium wiedzy i poznania. Duch rozpoznawany subiektywnie określa początkowe stadium człowieka, który pierwotnie odkrywa ducha w sobie, jako własną świadomość, która uwikłana jest w relację z zewnętrznym światem. Człowiek jako podmiot przeciwstawia się w relacji poznawczej poznawanemu przedmiotowi, ale dzięki dialektycznemu procesowi rozumowania uświadamia sobie własną indywidualność, co pozwala jednostkowej duszy człowieka wznieść się na wyższy poziom, to znaczy przekroczyć własną subiektywność. Owo przekraczanie duchowej subiektywności prowadzi w stronę Ducha obiektywnego. Jego eksplikacją jest tworzenie prawa. Dlatego obiektywny Duch to filozofia prawa, która według Hegla jest realizacją tezy, że to co rozumne jest rzeczywiste, a to co rzeczywiste jest rozumne. Tym samym prawo jako struktura rozumna jest odpowiednikiem rzeczywistości i jej obiektywnym obrazem.

Duch obiektywny przejawiający się w prawie ma trzy postaci: formalnego prawa, moralności i etyki. Według Hegla, etyka jest pełnym utożsamieniem tego, co subiektywne, z tym, co obiektywne, zatem kształtuje formy życia społecznego, od rodziny, poprzez społeczeństwo, aż do państwa. Wszystko to ujmuje się w dynamicznym procesie historycznym, który prowadzi do stopniowego wyłaniania wolności. Obiektywna forma Ducha w swojej najwyższej postaci realizuje się w życiu społecznym. Zatem człowiek osiąga wolność poprzez społeczeństwo, czyli udział we wspólnocie. Życie wedle norm etycznych jest syntezą wewnętrznej moralności i zewnętrznego przestrzegania prawa, a więc legalności. Idąc dalej tym tropem: państwo jest reprezentacją tej syntezy i ma prawno‑moralne podstawy. Hegel stworzył zatem abstrakcyjną koncepcję państwa opartego na dynamicznie ujętym odkrywaniu Ducha dziejów, czyli pewnego porządku światowego. Koncepcja ta nastawiona była krytycznie wobec modnych w jego czasach koncepcjach państwa opartych na umowie społecznej o republikańskich korzeniach.

Wyraża się on w sztuce, w religii, oraz z filozofii. Przez sztukę, czyli najwyższą formę działania, wyraża się zmysłowy absolut, który pozwala człowiekowi na bezpośrednie uchwycenie piękna. Piękno jest pośrednikiem między tym co czysto zmysłowe i czysto rozumowe. Jego działanie wznosi człowieka na wyższy poziom kontemplacji rzeczywistości i samego Ducha. Drugą formą działania wymienioną przez Hegla jest religia, w której wyraża się czyste doświadczenie najwyższego dobra przybierającego postać transcendentnego Boga. Za najwyższą postać religii uważa Hegel chrześcijaństwo i łączy z ostatnią formą Ducha absolutnego, to znaczy z czystą filozofią, ujawniającą absolutną prawdę przesłania religijnego, czyli dążącą do poznania samego Boga. Człowiek osiąga najwyższy stopień Ducha tam, gdzie poznaje Boga i poprzez Niego poznaje samego siebie, zatem osiąga absolutną samoświadomość.

Doktryna polityczna

Nawiązania

Filozofia Hegla zdobyła wielką popularność w pierwszej połowie XIX w. Wśród odwołujących się do niego zwolenników pojawiły się dwa nurty.

W oparciu o myśl Hegla swe poglądy rozwijali także Karol Marks i Fryderyk Engels, interpretując je w duchu skrajnie materialistycznym i ateistycznym. Wykorzystując dialektykę Hegla, Marks i Engels przekształcili ją w kategorię odczytania porządku światowego. Połączenie tego z jeszcze innymi elementami filozofii Hegla (np. kategorią alienacji i rolą historii) doprowadziło ich do stworzenia podstaw koncepcji naukowego socjalizmu.

R1NzuQJqR8puZ

Zdjęcie przedstawia pomnik dwóch mężczyzn. Mężczyzna po lewej ma bujne włosy po bokach oraz gęstą brodę z wąsami. Ubrany jest w garnitur. Mężczyzna po prawej ma włosy zaczesane na bok, pociągłą twarz oraz gęstą brodę z wąsami. Ubrany jest w garnitur i płaszcz. W tle znajduje się kościół z kopułą, na szczycie której znajduje się krzyż.

Należy jeszcze wspomnieć, że na przełomie XIX i XX w. można zaobserwować pewien renesans filozofii Hegla, szczególnie pod postacią tak zwanego „nowoheglizmu”. Jego najważniejszymi przedstawicielami byli Benedetto Croce, Giovanni Gentile (jeden z ideologów włoskiego ruchu faszystowskiego), oraz brytyjscy idealiści Francis Herbert Bradley, czy John McTaggart.

Słownik