Przeczytaj
Rodzaje systemów politycznych
System parlamentarno‑gabinetowy
Przez parlamentarno‑gabinetową formę państwa rozumie się:
Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce(…) zespół zasad polityczno‑ustrojowych, określających wzajemny stosunek między trzema naczelnymi organami władzy państwowej: parlamentem, głową państwa – którą jest prezydent albo monarcha – i rządem, w taki sposób, że rząd powołany przez głowę państwa musi posiadać zaufanie parlamentu.
Źródło: Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, red. Bogumił Szmulika, Marek Żmigrodzki, Lublin 2002, s. 88.
W parlamentarno‑gabinetowym reżimie politycznym władza (egzekutywa) pochodzi od parlamentu, a gabinet jest przed nim odpowiedzialny za podejmowane decyzje.
Charakterystyczne cechy reżimu parlamentarno‑gabinetowego to m.in.:
istnienie parlamentu wyłonionego w drodze powszechnych i rywalizacyjnych wyborów;
decydujący wpływ układu sił politycznych w parlamencie na proces tworzenia gabinetu (premier musi mieć poparcie większości parlamentarnej umożliwiającej mu prowadzenie polityki – tzw. wotum zaufaniawotum zaufania dla nowej ekipy; premierem zostaje zazwyczaj lider partii politycznej, która dysponuje największą liczbą mandatów w parlamencie);
odpowiedzialność ponoszona przez gabinet przed parlamentem (instytucja wotum zaufania);
funkcje reprezentacyjne i ceremonialne oraz organizacyjne (np. zarządzanie wyborów) głowy państwa (która nie jest odpowiedzialna politycznie);
odpowiedzialność konstytucyjna ponoszona przez głowę państwa oraz członków rządu.
Ten typ reżimu politycznego dominuje w Europie, a pierwowzorem dla kontynentalnych rozstrzygnięć stały się rozwiązania i doświadczenia brytyjskie (tzw. model westminsterski).
Parlamentaryzm oznacza więc system rządów, w którym parlament odgrywa rolę ustawodawcy, rozstrzyga o budżecie i ma uprawnienia w zakresie kontroli rządu.
System prezydencki
Podstawowa idea, która legła u podstaw prezydencjonalizmu, dotyczy oparcia stosunków między władzą ustawodawczą a wykonawczą na zasadzie organizacji i funkcjonowania separacji władz.
System prezydencki charakteryzuje się m.in. tym, że:
w odrębnych wyborach zostaje powołany prezydent oraz legislatywa;
istnieje zakaz łączenia funkcji deputowanego i członka gabinetu;
prezydent powołuje ministrów kierujących poszczególnymi resortami (którzy ponoszą przed nim odpowiedzialność polityczną).
Prezydent pełni jednocześnie funkcje głowy państwa i szefa gabinetu. Nie posiada inicjatywy ustawodawczej i może jedynie sugerować podjęcie przez parlament określonych działań legislacyjnych. Prezydent nie jest również odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, choć można zastosować wobec niego formę odpowiedzialności konstytucyjnej. Prezydentowi nie przysługuje także prawo rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji.
Można więc powiedzieć, że przez prezydencką formę państwa rozumie się:
Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce(…) zespół zasad prawno‑ustrojowych, opartych na idei podziału władzypodziału władzy, określających w szczególny sposób relacje między parlamentem, prezydentem, będącym jednocześnie szefem rządu, głową państwa, realizatorami polityki prezydenta oraz sądami, sprawującymi wymiar sprawiedliwości i kontrolę konstytucyjności aktów prawnych.
Źródło: Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, red. Bogumił Szmulika, Marek Żmigrodzki, Lublin 2002, s. 88.
System rządów zgromadzenia
Do systemu rządów zgromadzenia w Europie Zachodniej możemy zaliczyć Szwajcarię. Występuje tutaj nadrzędność parlamentu nad egzekutywą.
-
System rządów zgromadzenia wiąże się z koncentracją w rękach parlamentu funkcji państwowych oraz tych jego kompetencji, które nie zostały wyraźnie przyznane innym organom.
-
Charakterystyczną cechą rządów zgromadzenia jest też eliminacja instytucji ograniczających władzę parlamentu (np. brak kontroli konstytucyjności czy brak instytucji weta).
-
Kolejną cechą wyróżniającą ten system rządów jest rozbudowany katalog uprawnień parlamentu w stosunku do innych wykonawczych organów państwa, tworzących pion służby publicznej.
-
Charakterystycznymi cechami systemu rządów zgromadzenia są przede wszystkim kolegialny charakter gabinetu oraz brak obsady stanowisk w rządzie, co niewątpliwie jest przedmiotem rywalizacji międzypartyjnej.
-
Egzekutywa szwajcarska składa się z 7 osób wybieranych przez obie izby parlamentu na okres czterech lat. Wszystkie miejsca w rządzie rozdzielane są wedle tzw. formuły magicznej (Zauberformel) pomiędzy cztery partie.
-
Charakterystyczną cechą reżimu politycznego Szwajcarii jest wynikająca z kolegialnego charakteru egzekutywa oraz słaba pozycja polityczna szefa rządu.
-
W systemach rządów zgromadzenia nie występuje zjawisko personalizacji władzy wykonawczej. Prezydent Szwajcarii (będący równocześnie premierem) jest wybierany spośród Rady Związkowej (rządu) na jeden rok.
-
Kolejna cecha to brak możliwości rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji czy brak wotum zaufania (nieufności) udzielonego przez parlament rządowi.
-
Reżim szwajcarski określany jest jako forma mieszana, która charakteryzuje się skrzyżowaniem dwóch cech: wybieralności egzekutywy przez parlament oraz jej niezależności od zaufania parlamentu.
-
Istota systemu politycznego Szwajcarii i obecność w nim instytucji demokracji bezpośredniej znacznie ogranicza kompromis wypracowany przez elity. Swoisty układ instytucjonalny oraz mechanizm decyzyjny sprawiają, że Szwajcaria jest unikatowym przypadkiem we współczesnym świecie.
Słownik
koncepcja przedstawiona w rozwiniętej formie przez Johna Locke'a oraz Karola Monteskiusza; postuluje podział władzy na trzy ośrodki (w wersji Monteskiusza - władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą) oraz wzajemną równowagę między nimi; obecnie jest to jedna z podstawowych zasad systemu demokratycznego
bezpośrednie głosowanie obywateli, którzy decydują w ważnej kwestii publicznej; pytania referendum są najczęściej skonstruowane na zasadzie odpowiedzi: tak, nie
podstawowa struktura państwa, w ramach której toczy się życie polityczne; pojęcie systemu politycznego może występować w trzech ujęciach: instytucjonalnym (ogół instytucji państwa, m.in. organy władzy, partie polityczne, za pomocą których podejmowane są decyzje polityczne); behawioralnym (zespół zasad i norm, które są charakterystyczne dla danego społeczeństwa); cybernetycznym (proces przepływu informacji między instytucjami społecznymi a organami władzy)
wycofanie przez legislatywę poparcia dla rządu, którego skutkiem może być dymisja
wyrażone przez legislatywę poparcie dla rządu
praktyka obsadzania stanowisk w szwajcarskim rządzie, uwzględniająca interesy głównych partii oraz kantonów; obowiązuje niezależnie od wyniku wyborów