Poetycka zmiana warty – o polemice Nowej Fali z poezją lat 60.

Lata 60. XX w. w Polsce to okres tzw. małej stabilizacji, którego określenie zostało zaczerpnięte z tytułu jednego z dramatów Tadeusza Różewicza. Od 1956 roku I sekretarzem PZPR był Władysław Gomułka. Po okresie strachu, terroru, aresztowań i niepokoju w kraju nastąpiło odejście od form kontroli społeczeństwa typowych dla stalinizmu. Zmniejszono indoktrynację społeczeństwa, wokół „Polityki”„Polityka”„Polityki” powoli rozwijały się środowiska opiniotwórcze, nie pozwolono jednak na niezależne organizacje i media. Dzieła wciąż były poddawane cenzurze. Sklepy były źle zaopatrzone, brakowało mieszkań. Najbardziej pożądaną wartością była właśnie stabilizacja i spokój. W takim kontekście społeczno‑politycznym powstała Orientacja Poetycka Hybrydy. Do najważniejszych przedstawicieli grupy należeli Zbigniew Jerzyna i Krzysztof Gąsiorowski. Samoświadomość Hybryd wynikała z odcięcia się od wojenno‑kombatanckich obciążeń. Poeci chcieli, by ich poezja po 100 latach opisu tragedii narodowych zrezygnowała z opisywania problemów społecznych i politycznych. Mimo odejścia od poetyki socrealizmusocrealizmsocrealizmu twórcy ci afirmowali rzeczywistość. Ich poezja cechowała się kunsztownością i aforystycznościąaforystycznośćaforystycznością.

RBIX3mm0WNYBE

Ilustracja przedstawia dwa portrety. Po lewej: zdjęcie przedstawiające starszego mężczyznę. Ma okrągłą twarz. Jego włosy są cienkie, siwe, gładko zaczesane na prawą stronę. Postać ma zmarszczone czoło, dość gęste brwi i wydatny nos. Jego oczy są zwężone w uśmiechu, otoczone siatką zmarszczek. Ma krótko ostrzyżone wąsy. Ubrany jest w marynarkę i koszulę. Opiera prawy policzek o dłoń. Po prawej: rysunek przedstawiający dojrzałego mężczyznę. Ma owalną twarz. Jego włosy są gęste, zaczesane na prawą stronę. Postać ma zmarszczone czoło, dość gęste i ciemne brwi i wydatny nos. Jego oczy są duże, opuchnięte. Ma krótko ostrzyżone wąsy.

W historii literatury grupę Hybrydy najczęściej wspomina się jako punkt wyjścia do mówienia o nowofalowcach. Stanisław Barańczak, omawiając podmioty i bohaterów lirycznych młodej poezji lat 60. XX wieku, pisze o kategorii Homo Definiens, charakteryzując poezję Orientacji Hybrydy:

Poezja Hybryd jest twórczością skonwencjonalizowaną na płaszczyźnie języka. To jeden z ważnych zarzutów, który pokolenie ‘68 postawiło przed młodszymi kolegami po piórze. O ile Jerzyna czy Gąsiorowski opowiadali się za uniwersaliami, słowami‑powszechnikami (określenie Barańczaka z Etyki i poetyki), o tyle Barańczak, Krynicki, Zagajewski, Kornhauser postulowali słowo konkretne. Poezja miała się odnosić do życia - tego szarego, trudnego, dziejącego się w konkretnym czasie, w określonych warunkach społecznych i politycznych. Język poetycki miał być narzędziem porozumienia, dlatego w poezji pokolenia ‘68 pojawia się żywioł mowy potocznej, nieoficjalnej i prywatnej. Twórca ma mówić własnym głosem, choć może posługiwać się cudzym słowem jako punktem wyjścia polemiki z obranym dyskursem.

Właśnie wśród takich ideowych sporów między pokoleniem Hybryd i Nowej Fali powstawała książka Świat nieprzedstawiony Juliana Kornhausera i Adama Zagajewskiego. Na okładce pierwszego wydania książki pojawia się następująca charakterystyka: „Świat nie przedstawiony jest próbą oceny sytuacji we współczesnej literaturze polskiej. Ocena ta ma charakter polemiczny, z którego zdają sobie sprawę autorzy książki należący do młodego pokolenia twórców. Chodzi im nie tylko o literaturę, lecz także o świadomość kulturalną”. Za najważniejszą wartość tej książki można uznać - za Barańczakiem - holistyczną wizję kultury i jej roli we współczesności.

O autorach

Julian Kornhauser urodził się w 1946 roku w Gliwicach. Jest poetą, eseistą, prozaikiem, tłumaczem i naukowcem. Po studiach na krakowskiej serbistyce i kroatystyce został zatrudniony w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego i rozpoczął pracę nad doktoratem. Debiutował w 1967 roku na łamach czasopisma „Poezja”. W latach 1968‑1975 był członkiem nowofalowej grupy „Teraz”. Jego tomik Zabójstwo był jednym z pierwszych wydawnictw podziemnych. W 1975 roku był sygnatariuszem Listu 59 - protestu intelektualistów przeciwko zmianom w konstytucji. Jego twórczość została wówczas objęta zakazem druku. Służba Bezpieczeństwa utrudniała jego kolejne awanse na uczelni - tytuł profesora uzyskał dopiero w 1996 roku. Po ogłoszeniu stanu wojennego był internowany. W 2008 roku z powodów zdrowotnych Julian Kornhauser wycofał się z życia publicznego i zawodowego.

R1KpdxU78uTZm1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Jest niemal łysy. Ma gęste, siwe brwi i wydatny nos. Ma krótko ostrzyżoną brodę i wąsy. Ubrany jest w marynarkę i koszulę.

Adam Zagajewski urodził się w 1945 roku we Lwowie. Poeta, eseista, prozaik. Studiował filozofię i psychologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po studiach wykładał filozofię na Akademii Górniczo‑Hutniczej w Krakowie. Był członkiem grupy „Teraz”. Po ogłoszeniu Listu 59, którego był sygnatariuszem, został objęty zakazem druku. Od 1982 roku przez dwadzieścia lat przebywał na emigracji we Francji. Często mówi się o nim jako o polskim kandydacie do Nagrody Nobla. Zmarł 21 marca 2021 roku w Krakowie.

Słownik