Przeczytaj
Odkrycie Ameryki
Portret pędzla Ridolfa Ghirlandaia, ok. 1525 rok.
W 1476 r. u zachodnich wybrzeży Portugalii okręty francuskie zatopiły kilka flamandzkich statków. Wśród uratowanych marynarzy był 25‑letni genueńczyk Krzysztof Kolumb. Wkrótce potem zamieszkał on w Lizbonie, gdzie wraz z bratem utrzymywał się z rysowania map. W 1484 r., cztery lata przed dotarciem Bartolomeu Diasa do Przylądka Dobrej Nadziei, Kolumb zaproponował Janowi II, królowi Portugalii, że poprowadzi wyprawę do Indii, wyruszając w kierunku zachodnim. Opierając się na relacji Marca Pola o rozległości Azji w kierunku wschodnim, Kolumb wyliczył, że położony najbliżej Europy kraniec tego kontynentu powinien znajdować się w odległości ok. 2,5 tys. milmil na zachód. Jego propozycja została jednak odrzucona przez komisję ekspertów, którzy nie wątpili, że Ziemia ma kulisty kształt, ale dowodzili (zresztą całkiem słusznie), że pomysłodawca źle oszacował odległość Azji od Europy. Portugalczycy nie przyjęli propozycji Kolumba również z powodu jego wygórowanych żądań. Ambitny genueńczyk opuścił więc Portugalię, by poszukać wsparcia dla swych planów w Hiszpanii. W kwietniu 1492 r. podpisał umowę z koroną hiszpańską, Ferdynandem II Aragońskim oraz jego żoną Izabelą I Katolicką, i już w sierpniu tego samego roku wyruszył na czele flotylliflotylli złożonej z trzech statków: „Santa Maríi” oraz „Pinty” i „Niñi”.
12 października 1492 r. statki przybiły do wybrzeża wyspy, którą Kolumb nazwał San Salvador (hiszp. Zbawiciel). Wkrótce potem odkryto kolejne wyspy i nadano im nazwy Hispaniola (dziś Haiti) oraz Juana (dziś Kuba). Powracając do Europy, Kolumb wykonał wzorcową volta da marvolta da mar, płynąc na północ do 35° szerokości północnej, gdzie trafił na wiatr prowadzący prosto na drugą stronę Atlantyku. W ten sposób odkrył najdoskonalszy szlak transatlantyckitransatlantycki, uczęszczany przez żaglowce przez następne 400 lat. Jego relację z podróży i odkrycia Indii – Kolumb był bowiem przekonany, że odkrył właśnie zachodnią drogę do nich – opublikowano w 1493 roku.
Na podstawie mapy określ, która wyprawa objęła swym zasięgiem największe terytorium.
W latach 1493–1504 podjął on jeszcze trzy podróże za ocean, w czasie których odkryto m.in. Jamajkę i Trynidad oraz zainicjowano osadnictwo na nowych ziemiach. Brak wyczekiwanych skarbów Indii oraz nieumiejętne sprawowanie urzędu wicekróla przez Kolumba spowodowały, że popadł on w niełaskę na dworze i wkrótce, w 1506 r., zmarł w zapomnieniu.
Nazwij przyrządy, z jakimi został przedstawiony Kolumb. Wyjaśnij, do czego one służą.
Ekspansja zamorska Hiszpanii
W latach 1498–1504 po nowo odkrytych wodach podróżował już inny żeglarz, Włoch Amerigo Vespucci. Wyprawa do 50° szerokości geograficznej południowej w latach 1501–1502 dała mu pewność, że badane tereny to nie Indie, lecz nowy, nieznany dotąd Europejczykom kontynent. Pochodząca od jego imienia nazwa Ameryka została użyta po raz pierwszy przez niemieckiego kartografakartografa Martina Waldseemüllera w 1507 roku. Sześć lat później Hiszpanie zajęli Florydę, w 1521 r. – Nikaraguę, w 1524 r. – Honduras.
Odkrycia Kolumba i jego naśladowców żeglujących pod banderą Hiszpanii groziły wybuchem konfliktu między królestwami iberyjskimi o panowanie nad zamorskimi terytoriami. Aby tego uniknąć, w 1494 r. zawarto traktat w Tordesillas, na mocy którego rozdzielono strefy wpływów obu państw: ich granicę wyznaczała południkowa linia, biegnąca w odległości 1200 mil morskich (ponad 2200 km) na zachód od Wysp Zielonego Przylądka. Tereny położone na zachód od niej należały odtąd do korony hiszpańskiej, leżące zaś na wschód od niej były własnością portugalską. Odkryta w 1500 r. Brazylia, leżąca na wschód od linii, przypadła zatem w udziale Portugalii.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D18ru2oUA
Nagranie filmowe dotyczące hiszpańskich odkryć.
Czy Kolumba można nazwać odkrywcą Ameryki? Odpowiedź uzasadnij. Spójrz na jego postać z perspektywy osób, które zleciły ekspedycję, oraz tych, które mieszkały na najechanych obszarach.
Nowe zdobycze okupione bólem i cierpieniem
W ślad za odkrywcami w Nowym Świecie pojawiły się oddziały, które podbijały obszary zamieszkałe przez Indian. Uczestników tych zbrojnych wypraw nazywano konkwistadorami. Najeźdźców z Półwyspu Iberyjskiego do Ameryki przyciągała wizja awansu społecznego. Wielu z nich pod wpływem opowieści o legendarnych skarbach Indian ogarnęła „gorączka złota”. Rdzenna ludność nie dysponowała bronią palną i nie znała technologii wytopu żelaza, dlatego przegrywała w konfrontacji z najeźdźcami. Chciwi konkwistadorzy częstokroć bezmyślnie niszczyli dorobek Azteków oraz Inków - wysokorozwiniętych cywilizacji Ameryki Południowej. Indian dziesiątkowały nieznane im wcześniej choroby zakaźne przywleczone ze Starego Kontynentu, takie jak dżuma, cholera i ospa. W wyniku wyniszczających walk oraz chorób zginęło ok. 40 - 45 mln rdzennych mieszkańców, czyli co najmniej 80 proc. populacji sprzed wypraw Kolumba.
Podbojom często towarzyszyła przymusowa chrystianizacja połączona z niszczeniem dawnych zwyczajów i tradycji. Zdobywcy nastawili się na eksploatację podbitych terenów. Hiszpanie zakładali w koloniach osady i faktorie handlowe, a osadnicy z Europy mogli liczyć na hojne nadania ziemi oraz przydział niewolników. W XVII w. w Ameryce przebywało już ok. 200 tys. przybyszów z Hiszpanii i ich potomków. Nowi gospodarze czerpali dochody z uprawy trzciny cukrowej i produkcji cukru. Ponieważ zapotrzebowanie na tanią siłę roboczą było ogromne, dlatego Hiszpanie masowo ściągali do Ameryki ciemnoskórych niewolników z kontynentu afrykańskiego. Pomimo krytyki, również ze strony Kościoła, system wyzysku i brutalnej eksploatacji kolonii przetrwał do XVIII stulecia. Liczni mieszkańcy Ameryki Południowej pielęgnują pamięć o upokorzeniach i przemocy ze strony kolonizatorów. Europejczycy uznają 12 października, czyli dzień, w którym Krzysztof Kolumb w 1492 r. dotarł do wybrzeży Ameryki, za epokowe wydarzenie świętowane jako Dzień Kolumba. Z kolei Meksykanie obchodzą wówczas Dzień Ludu (hiszp. Dia de la Raza) – służy on upamiętnieniu obcej przemocy oraz uczczeniu rdzennych mieszkańców Ameryki, którzy zbrojnie przeciwstawiali się najeźdźcom z Europy.
Słownik
(nazwa własna Vlamingen) naród germański zamieszkujący region Flandrii w północnej Belgii
zespół lekkich okrętów wojennych przeznaczony do prowadzenia działań bojowych
(z łac. charta – kartka + gr. graphein – pisać) nauka o metodach sporządzania oraz sposobach wykorzystania map
jednostka długości używana w żegludze morskiej, równa 1852 m
przebiegający lub kursujący przez Atlantyk
technika nawigacyjna udoskonalona przez portugalskich żeglarzy pod koniec XV w., wykorzystująca wiatry wywoływane przez Prąd Północnoatlantycki
Słowa kluczowe
Krzysztof Kolumb, Ameryka, Amerigo Vespucci, Atlantyk, odkrycia geograficzne, nowożytny kolonializm europejski
Bibliografia
Historia powszechna XIV–XV w. Wybór tekstów, oprac. A. Wyrobisz, B. Geremek, M. Małowist, Warszawa 1964.
M.L. Pisarek, Świat oczami odkrywców, Warszawa 1971.
Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. S.B. Lenard, M.Sobańska‑Bondaruk, tłum. E. Milewska, Warszawa 1999.