Przeczytaj
Geneza konfliktów
Ludność Afganistanu stanowi wyjątkowo – nawet jak na warunki azjatyckie – skomplikowaną mieszankę narodowościową. Kraj zamieszkuje 58 grup etnicznych, z których najbardziej liczą się Pasztuni, Tadżycy, Uzbecy i Chazarowie. W starożytności ziemie te były ojczyzną Ariów, którzy w wyniku obcych najazdów zmieszali się z Persami, Grekami, Partami, Kuszanami.
W VII w. Afganistan został podbity przez Arabów. Od tego czasu datuje się też proces masowego przechodzenia zamieszkałej w nim ludności na islam, mimo że Afganistan szybko uniezależnił się politycznie. W XIII w. został podbity przez Mongołów, a następnie na długie stulecia podzielony między Indie i Persję. Niepodległym państwem stał się dopiero w połowie XVIII w.
W latach 1838–1842 wybuchła wojna brytyjsko‑afgańska, którą Brytyjczycy, mimo przejściowych sukcesów, przegrali. Kolejni szachowie podpisywali sojusze z Wielką Brytanią lub z nią walczyli. Konkurentem Brytyjczyków do panowania nad Afganistanem była Rosja, co pozwoliło afgańskim władcom skutecznie lawirować. W XX w. państwo dostało się pod trwałe wpływy najpierw Rosji Sowieckiej, a następnie Związku Sowieckiego.
W 1926 r. Amanullah Chan ogłosił Afganistan królestwem.
Wojna afgańsko‑sowiecka
-
Od momentu obalenia w lipcu 1973 r. przez gen. Mohammada Dauda monarchii rozpoczął się okres nieustających zamieszek i wojen.
-
Rządy Dauda, upływające na nieustających zmaganiach z opozycją, zakończyły się zamachem stanu w 1978 r. W jego wyniku na czele państwa stanęli komuniści – Nur Mohammad Taraki i Babrak Karmal.
-
Hasła całkowitej równości i kolektywizacji, wprowadzane za pomocą niezwykle represyjnych metod, zostały odrzucone przez plemienno-rodowe społeczeństwo, a Taraki zginął w kolejnym zamachu stanu po roku rządów. Wprawdzie władzę utrzymał dotychczasowy wicepremier – Hafizullah Amin – jednak była ona iluzoryczna.
-
W wojnie domowej, jaka się rozpętała, coraz silniejszym głosem przemawiali zwolennicy utworzenia państwa islamskiego na wzór tego, jakie powstało właśnie w Iranie.
-
Zaniepokojony rozwojem sytuacji ZSRS zdecydował się na interwencję, opierając się na zapisie sowiecko-afgańskiego układu z 1978 r., na mocy którego sytuacja zagrożenia integralności terytorialnej którejś ze stron pociągała za sobą automatyczną współpracę wojskową obu państw.
-
W grudniu 1979 r. żołnierze sowieckich sił specjalnych, przebrani w afgańskie mundury, zamordowali Amina. Kreml natychmiast ogłosił, że winni są islamiści i że obecność sowieckich wojsk jest niezbędna do zachowania pokoju w regionie.
-
Interwencja w Afganistanie ujawniła całą słabość armii sowieckiej oraz determinację – wspieranych przez muzułmanów z całego świata i przez Stany Zjednoczone – mudżahedinów, czyli bojowników za wiarę. W ich oddziałach walczyli Pasztuni, Tadżycy i Uzbecy.
-
W klimacie gorbaczowskiej pierestrojki Kreml podjął decyzję o zakończeniu wojny. Porozumienie podpisano w Genewie w kwietniu 1988 r., a w lutym 1989 r. wojska sowieckie zostały wycofane. Nie oznaczało to jednak całkowitego spokoju.
Wojna domowa
Zamieszki wewnętrzne trwały do 1992 r., kiedy to mudżahedinimudżahedini, skupieni w tzw. Sojuszu Siedmiu, zdobyli Kabul. Sukces w znacznej mierze umożliwiła im zdrada szefa milicji – gen. Abdula Raszida Dostuma.
Do Kabulu wkroczyły oddziały Ahmada Szacha Masuda, który wysunął na prezydenta Burhanuddina Rabbaniego. 8 maja 1992 r. proklamowano powstanie teokratycznej Islamskiej Republiki Afganistanu. Jeszcze przed zwycięstwem zarysował się ostry podział na odłam sunnicki, chcący stworzenia państwa otwartego na Zachód, oraz szyicki, grupujący zwolenników państwa islamskiego ze ściśle zamkniętymi granicami.
Do głosu doszły również spory etniczne. Przeciw rządowi koalicyjnemu opowiedziała się czysto pasztuńska partia Hezbi Islami, której przewodniczył Gulbuddin Hekmatyar.
Swoją wojnę prowadzili też lokalni watażkowie, którzy zdobyli władzę w różnych okręgach Afganistanu w czasie wojny z ZSRS, a potem nie mieli zamiaru podporządkować się żadnemu rządowi.
Prawie trzy lata trwały walki przerywane na krótko nietrwałymi porozumieniami. W kraju istniało około 16 lokalnych rządów. Afganistan de facto przestał istnieć i, jak określił wysłannik sekretarza generalnego ONZ – Felix Ermacora, stanowił jedynie pojęcie geograficzne.
Sytuacja zmieniła się radykalnie po wkroczeniu w 1994 r. wyszkolonych w Pakistanie oddziałów talibówtalibów – „tych, którzy poszukują wiedzy”. Przewodził im mułła Mohammad Omar. W krótkim czasie opanowali oni 90% terytorium łącznie z dawną stolicą Kandaharem.
Źródło ich błyskawicznych sukcesów opisali korespondenci „Le Monde”:
Wojna w AfganistanieTaktyka jest prosta: „studenci” przybywają z otwartym Koranem w rękach i krzyczą: „Nie strzelajcie, bracia, jesteśmy za pokojem, nie za wojną!”. Któż strzeli do dewota uzbrojonego w Koran i oklaskiwanego przez ludność? Mudżahedini poddają się, a młodzi seminarzyści z kałasznikami przewieszonymi przez ramię, stłoczeni w odkrytych pojazdach, nad którymi powiewa biała flaga, głosząc, że „jeden jest Bóg” i że „Mahomet jest prorokiem jego”, utwierdzają podboje.
Źródło: Piotr Jastrzębski, Wojna w Afganistanie, [w:] Zbrojne konflikty i spory międzynarodowe u progu XXI wieku, red. Włodzimierz Malendowski, Wrocław 2003.
We wrześniu 1996 r. talibowie zdobyli Kabul i przejęli władzę w państwie, które proklamowali Islamskim Emiratem Afganistanu.
Prawo szariatu obowiązywało w zaostrzonej wersji, a od sądów religijnych nie przysługiwało odwołanie. Kobiety pozbawiono wszelkich praw. Jedyną muzyką, uznawaną przez nowe władze były pieśni patriotyczne i religijne. Szerokim echem odbiła się przeprowadzona w 2001 r. akcja niszczenia średniowiecznych posągów Buddy.
Nowe władze nie zostały uznane przez społeczność międzynarodową. Co ciekawe, przeciwko nim opowiedział się także Iran, którego przywódcy oskarżyli talibów o błędną interpretację Koranu. Popierały ich natomiast kraje: Pakistan, Arabia Saudyjska, Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz Stany Zjednoczone (które oficjalnie nie uznały nowych władz). Kalifornijski koncern Unocal był, obok saudyjskiej Delty, głównym inwestorem projektowanych rurociągów, którymi przez Afganistan miały płynąć gaz i ropa naftowa.
W samym Afganistanie materialne wsparcie zapewniał im Usama ibn Ladin. Przeciw rekrutującym się spośród Pasztunów talibom wystąpili natomiast wspólnie dotychczasowi rywale. Rabbani, Masud i Dostum już w październiku 1996 r. utworzyli Najwyższą Radę Obrony Ojczyzny i rozpoczęli wojnę podjazdową.
W 1998 r. talibowie przeszli do ofensywy i zdobyli bastion opozycji – Mazar‑i Szarif. Dopóki jednak opozycjoniści otrzymywali wsparcie z Tadżykistanu i Uzbekistanu, ich pokonanie było niemożliwe.
W 2000 r. talibowie odnieśli kolejne znaczące zwycięstwo – odcięli partyzantów od szlaków transportowych z Tadżykistanu. Ludność cywilna przechodziła w tym czasie prawdziwe piekło, lecz dotarcie z pomocą humanitarną było niemożliwe.
Z obawy przed rozszerzeniem wojny na inne państwa Azji Centralnej ONZ oraz dyplomacja Stanów Zjednoczonych nasiliły starania o pokojowe zakończenie sporu. Kwietniowa misja Billa Richardsona, reprezentującego USA, zakończyła się całkowitym fiaskiem. Negocjatorowi z ramienia ONZ, Lakhdarowi Brahimi, udało się doprowadzić w 1999 r. do bezpośredniego spotkania zwaśnionych stron w turkmeńskim Aszchabadzie. Jednak przed podpisaniem traktatu pokojowego talibowie przystąpili do kolejnej ofensywy. Społeczność międzynarodowa była bezradna wobec rozwoju sytuacji.
Interwencja zbrojna prowadzona pod egidą NATO
Proces normalizacji
Sytuacja zaczęła się normalizować, choć nie bez dużych przeszkód. Kraj wciąż był opanowany przez handlarzy narkotyków oraz lokalnych watażków, którzy na kontrolowanych przez siebie terenach ustalali własne prawa.
W Pakistanie ukrywał się jeden z groźniejszych przeciwników Karzaja – Gulbuddin Hekmatyar. Na wschodzie i południu kraju odrodzili się talibowie, którym przewodniczyli mułłowie: Saifur Rehman oraz Muhammad Kabir. Ich oddziały atakowały zarówno Amerykanów, jak i współpracujących z nimi Afgańczyków. Do walk zagrzewały ich kasety z nagranymi przesłaniami ukrywającego się mułły Omara.
Część talibów skorzystała z ogłoszonej amnestii i znalazła pracę w policji, wojsku i lokalnych urzędach, jedynie po to, by móc pomagać swym walczącym towarzyszom. Oferta pojednania, jaką wystosował Karzaj do Omara w styczniu 2006 r. została, zgodnie z przewidywaniami, odrzucona.
W lipcu 2002 r. w Kabulu został zastrzelony wiceprezydent Abdul Kadir Arsala, w sierpniu 2004 r. w stronę prezydenckiego helikoptera z Karzajem na pokładzie wystrzelono pocisk rakietowy. Władza prezydenta pozostała iluzoryczna i w dużej mierze opierała się na stacjonujących w Afganistanie wojskach amerykańskich oraz wojskach sił rozjemczych, w skład których wchodził też polski kontyngent. Pochłonięci wojną w Iraku Amerykanie wycofali jednak swoje oddziały i przerzucili odpowiedzialność na europejskich sojuszników z NATO.
W 2004 roku Karzai wygrał powszechne wybory prezydenckie, lecz cena za zwycięstwo była wysoka. W kampanii bowiem stanął przeciw kandydatom z Sojuszu Północnego, co zburzyło równowagę między Pasztunami a Tadżykami.
We wrześniu 2004 r. odbyły się wybory parlamentarne. Kampania wyborcza znaczona była morderstwami kilku kandydatów na posłów dokonywanymi przez talibów. Organizacja samych wyborów, ze względu na znaczny stopień analfabetyzmu mieszkańców Afganistanu, przysporzyła sporych kłopotów – na kartach do głosowania pojawiły się fotografie kandydatów, by wyborcy mogli ich bez kłopotu odnaleźć. To jednak sprawiło, że ludzie często głosowali na znanych im z widzenia lokalnych kacyków czy dowódców partyzanckich.
Obowiązkowe symbole graficzne, które miały streszczać program wyborczy, dla wielu pozostały nic niemówiącymi obrazkami. Odbudowa Afganistanu pochłonęła wtedy już 14 miliardów, które stanowiły 90% państwowego budżetu. Pieniądze te trafiały jednak w lwiej części do pracowników różnych agend ONZ oraz zagranicznych firm. W lutym 2006 r. na skupiającej przedstawicieli 50 państw konferencji w Londynie ustalono, że wojska rozjemcze pozostaną w Afganistanie do 2010 r., a na 2007 r. planowane było rozpoczęcie skierowanej przeciw talibom operacji „Wspieranie wolności” oraz akcji sprzyjającej kształtowaniu stabilizacji.
Słownik
użycie siły lub przemocy fizycznej przeciwko osobom lub własności z pogwałceniem prawa, mające na celu zastraszenie i wymuszenie na danej grupie ludności lub na państwie ustępstw w drodze do realizacji określonych celów
rodzaj przemocy zbrojnej polegającej na dążeniu do osiągnięcia celów państwa (koalicji, grupy społecznej) przez wzajemne działania zbrojne przy użyciu sił zbrojnych lub zorganizowanych i uzbrojonych grup; w odróżnieniu od wojny, która toczy się między dwoma lub więcej państwami, w konflikcie zbrojnym udział mogą brać również uczestnicy niepaństwowi
operacje wojskowe zapobiegania, ograniczania, łagodzenia i kończenia działań wojennych między państwami albo wewnątrz państwa przez interwencję strony trzeciej na rzecz pokoju, zorganizowaną i kierowaną przez organizację międzynarodową przy użyciu personelu wojskowego, policyjnego i cywilnego w celu przywrócenia i zachowania pokoju
bojownicy uczestniczący w ruchu religijnym, społecznym lub wyzwoleńczym w krajach muzułmańskich lub zamieszkanych przez muzułmanów
tendencja do utrzymywania się podziałów i odrębności grup przednarodowych, plemiennych, etnicznych, opierająca się na zasadach „genetycznej” lojalności
fundamentalistyczne ugrupowanie islamskie (sunnickie), powstałe we wrześniu 1994 r. w Kandaharze (Afganistan)