Przeczytaj
Edmund Husserl i fenomenologia
FenomenologiaFenomenologia to XX‑wieczny kierunek filozoficzny zapoczątkowany przez Edmunda Husserla. Głównym założeniem fenomenologii jest postulat zawieszenia przekonań (tzw. redukcja fenomenologiczna, epochéepoché dotyczących świata i poznającego podmiotu. Daje to możliwość analizy przedmiotu takim, jakim się on jawi (gr. phainómenon – zjawisko, to, co się jawi). Ważną rolę odgrywa w fenomenologii pojęcie intencjonalnościintencjonalności. Intencją nazywana jest relacja łącząca umysł poznający z przedmiotem poznawanym.
Kryzys kultury europejskiej i perspektywy jego przezwyciężenia
Kiedy Edmund Husserl formułował tezę o kryzysie kultury europejskiej, w filozofii dominował pozytywistyczny empiryzmempiryzm, który odrzucał metafizykęmetafizykę, uznając świat za jednorodny, materialny, a doświadczenie – za warunek naukowości. W duchu naturalizmunaturalizmu tłumaczono wszelkie zjawiska prawami przyrody, sprowadzając je do materii, wykluczając natomiast sferę duchowości. Metody badawcze nauk matematyczno‑przyrodniczych stały się wzorcem dla innych dziedzin wiedzy. Zarazem krytykowano psychologizmpsychologizm jako pozbawiony podstaw empirycznych i niewolny od subiektywności sądów.
Empiryzm poznawczy wyrasta z postulatu oparcia się na faktach empirycznych jako na czymś całkowicie pewnym. Redukowanie całej naszej wiedzy do wiedzy o takich faktach usuwa, zdaniem Husserla, poza zakres zainteresowania racjonalnego namysłu sferę faktów psychicznych – idei, norm moralnych i sensów, a więc tego, co dla człowieka życiowo doniosłe. Był to dla Husserla dowód kryzysu racjonalności.
Na diagnozę kryzysu kultury europejskiej miały wpływ doświadczenia I wojny światowej, która udowodniła, że zdobycze wiedzy i nauki mogą służyć nie tylko wzniosłym celom. Postęp technologiczny – owoc nauk – w rękach władzy okazał się bardzo niebezpieczny.
Kryzys nauk europejskich i fenomenologia transcendentalnaNauki o samych tylko faktach sprowadzają człowieka do samego tylko faktu. Zmiana powszechnej oceny nauki była nieunikniona szczególnie po wojnie¹¹ i, jak wiemy, wśród młodszego pokolenia przerodziła się z czasem wręcz we wrogość. Pośród trudów i potrzeb naszego życia – słyszymy – nauka nie ma nam nic do powiedzenia. Wyklucza zasadniczo te właśnie pytania, które dla ludzi, poddanych w naszych nieszczęsnych czasach brzemiennym w skutki przewrotom, są pytaniami palącymi, pytaniami o sens lub bezsens całego ludzkiego życia.
Uszczegółowienie nauk i ich rozproszenie, brak wspólnej i doniosłej duchowo perspektywy, ograniczenie się do badania faktów i w końcu atomizacja – to główne objawy kryzysu nauki i kultury jednocześnie. Przez atomizacjęatomizację Husserl rozumie okoliczność, że nauki przyrodnicze, nauki naturalistyczne próbują sprowadzić wszystko do najprostszych, rozumianych atomistycznie danych. Z tych danych wyprowadza się następnie drogą indukcji i asocjacjiasocjacji ogólne wnioski. Praktyka taka prowadzi, zdaniem Husserla, do sceptycyzmusceptycyzmu i relatywizmurelatywizmu. Do sceptycyzmu dlatego, że nie da się ze zbioru atomistycznie rozumianych faktów zbudować jednolitego obrazu świata − nasze wnioski zawsze pozostaną tylko naszymi uogólnieniami, hipotezami (boleśnie uświadomił to sobie HumeHume, sam wykazujący sceptyczne wnioski, wynikające z empirycznych założeń). Do relatywizmu prowadzi taka praktyka przede wszystkim w wymiarze duchowym: wartości i ideały okazują się tylko kwestią interpretacji faktów.
Istotą europejskości jest tymczasem rozum poszukujący jednej wspólnej prawdy, która obejmuje to, co duchowe, i to, co faktyczne (empiryczne, namacalne) w jednej syntezie. W taką jedną prawdę współczesny człowiek zwątpił – jego racjonalizm stał się, zdaniem Husserla, „zabłąkany” i rozproszony. W efekcie kulturę europejską ogarnia „znużenie”, bo nie ma już ideałów, które mobilizowałyby nas do wspólnego wysiłku.
Nadzieja na przezwyciężenie kryzysu leży w filozofii, która odzyska wiarygodność jako królowa nauk, która stworzy podwaliny pod prawdę, obejmującą zarówno fakty, jak i idee, i podejmie odwieczne wyzwania.
Myśl Husserla doczekała się kontynuatorów. Wywarła silny wpływ na takich filozofów, jak Martin Heidegger (uczeń Husserla), Jean‑Paul Sartre czy Roman Ingarden.
Dlaczego, zdaniem Husserla, kulturę europejską ogarnia znużenie? W jaki sposób chce on przezwyciężyć ten stan?
Słownik
(łac. associatio – połączenie) proces skojarzenia dwóch zjawisk psychicznych w ten sposób, że pojawienie się jednego wywołuje wystąpienie drugiego
(fr. atomisation — rozkład na małe cząsteczki, rozpylanie) przesadna, drobiazgowa analiza
(definicja na podstawie słownika PWN)
źródło oznacza, że należy poszukiwać takich doswiadczeń, z których wywodzą się wszystkie inne; badamy to, co dane naocznie, co można uchwycić bezpośrednio i co jest przed wszelkim stanowiskiem; jeżeli do jakiegoś przedmiotu mamy dostęp poprzez pamięć lub poprzez spostrzeżenie, wybieramy drugą metodę, bo jest ona bardziej źródłowa, pozwala uchwycić przedmiot bardziej bezpośrednio
(gr. émpeiros — doświadczony) pogląd, według którego zasadniczą rolę w poznaniu odgrywa doświadczenie
(definicja na podstawie słownika PWN)
(gr.) zawieszenie przekonań dotyczących sposobu istnienia świata, jego przedmiotów oraz podmiotu poznającego; termin wywodzący się ze starożytnego sceptycyzmu, w fenomenologii jedna z podstawowych metod badawczych
(gr. phainómenon – zjawisko, lógos – nauka) XX‑wieczny kierunek filozoficzny, którego inicjatorem był E. Husserl; fenomenologia postulowała bezpośrednie, wyzwolone od z góry przyjętych sądów i przekonań, doświadczanie rzeczy, które miało umożliwić dotarcie do jej istoty; zob. hasła: epoché, intencjonalność
(łac. intentionalis – zamierzony) w fenomenologii: czynność umysłu poznającego, który w akcie poznawczym nadaje sens przedmiotowi poznania; intencja jest relacją łączącą podmiot poznający z przedmiotem
(gr. tá metá tá physiká – to, co jest po fizyce) dyscyplina filozoficzna, wywodząca się ze starożytnej Grecji, której przedmiotem są własności ogólnie rozumianego bytu; źródłem nazwy stał się tytuł Metafizyka, nadany przez Andronikosa z Rodos księgom Arystotelesa poświęconym nauce o pierwszych zasadach bytu
(fr. naturalisme, od łac. natura – natura) pogląd w filozofii, zgodnie z którym istnieje tylko rzeczywistość materialna, nie istnieje natomiast żaden świat ponadzmysłowy/niematerialny; wszystkie zjawiska da się wg naturalizmu wyjaśnić prawami przyrody
(gr. psyche – dusza, życie) pogląd, którego zwolennicy przypisują największe znaczenie czynnikom psychologicznym
(łac. relativus — względność) pogląd filozoficzny, według którego wartości poznawcze, etyczne i estetyczne oraz związane z nimi normy i oceny mają charakter względny
(definicja na podstawie słownika PWN)
(gr. skeptikos — wątpiący, krytykujący) stanowisko filozoficzne odrzucające możliwość uzyskania wiedzy wiarygodnej i ostatecznie uzasadnionej
(definicja na podstawie słownika PWN)