Edmund Husserl i fenomenologia

FenomenologiafenomenologiaFenomenologia to XX‑wieczny kierunek filozoficzny zapoczątkowany przez Edmunda Husserla. Głównym założeniem fenomenologii jest postulat zawieszenia przekonań (tzw. redukcja fenomenologiczna, epochéepochéepoché dotyczących świata i poznającego podmiotu. Daje to możliwość analizy przedmiotu takim, jakim się on jawi (gr. phainómenon – zjawisko, to, co się jawi). Ważną rolę odgrywa w fenomenologii pojęcie intencjonalnościintencjonalnośćintencjonalności. Intencją nazywana jest relacja łącząca umysł poznający z przedmiotem poznawanym.

Kryzys kultury europejskiej i perspektywy jego przezwyciężenia

Kiedy Edmund Husserl formułował tezę o kryzysie kultury europejskiej, w filozofii dominował pozytywistyczny empiryzmempiryzmempiryzm, który odrzucał metafizykęmetafizykametafizykę, uznając świat za jednorodny, materialny, a  doświadczenie – za warunek naukowości. W duchu naturalizmunaturalizmnaturalizmu tłumaczono wszelkie zjawiska prawami przyrody, sprowadzając je do materii, wykluczając natomiast sferę duchowości. Metody badawcze nauk matematyczno‑przyrodniczych stały się wzorcem dla innych dziedzin wiedzy. Zarazem krytykowano psychologizmpsychologizmpsychologizm jako pozbawiony podstaw empirycznych i niewolny od subiektywności sądów.

Empiryzm poznawczy wyrasta z postulatu oparcia się na faktach empirycznych jako na czymś całkowicie pewnym. Redukowanie całej naszej wiedzy do wiedzy o takich faktach usuwa, zdaniem Husserla, poza zakres zainteresowania racjonalnego namysłu sferę faktów psychicznych – idei, norm moralnych i sensów, a więc tego, co dla człowieka życiowo doniosłe. Był to dla Husserla dowód kryzysu racjonalności.

Na diagnozę kryzysu kultury europejskiej miały wpływ doświadczenia I wojny światowej, która udowodniła, że zdobycze wiedzy i nauki mogą służyć nie tylko wzniosłym celom. Postęp technologiczny – owoc nauk – w rękach władzy okazał się bardzo niebezpieczny.

R1CtpNeXLNs291

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Widoczna są jego głowa i ramiona. Włosy mężczyzny są krótkie. Twarz mężczyzny jest owalna. Zdobi ją siwy, bujny wąs i dłuższa broda hiszpanka. Mężczyzna ma założone okulary. Są one owalne, druciane. Mężczyzna ma na sobie koszulę i marynarkę. Pod szyją widać zawiązany krawat.

Uszczegółowienie nauk i ich rozproszenie, brak wspólnej i doniosłej duchowo perspektywy, ograniczenie się do badania faktów i w końcu atomizacja – to główne objawy kryzysu nauki i kultury jednocześnie. Przez atomizacjęatomizacjaatomizację Husserl rozumie okoliczność, że nauki przyrodnicze, nauki naturalistyczne próbują sprowadzić wszystko do najprostszych, rozumianych atomistycznie danych. Z tych danych wyprowadza się następnie drogą indukcji i asocjacjiasocjacjaasocjacji ogólne wnioski. Praktyka taka prowadzi, zdaniem Husserla, do sceptycyzmusceptycyzmsceptycyzmu i relatywizmurelatywizmrelatywizmu. Do sceptycyzmu dlatego, że nie da się ze zbioru atomistycznie rozumianych faktów zbudować jednolitego obrazu świata − nasze wnioski zawsze pozostaną tylko naszymi uogólnieniami, hipotezami (boleśnie uświadomił to sobie Hume2Hume, sam wykazujący sceptyczne wnioski, wynikające z empirycznych założeń). Do relatywizmu prowadzi taka praktyka przede wszystkim w wymiarze duchowym: wartości i ideały okazują się tylko kwestią interpretacji faktów.

Istotą europejskości jest tymczasem rozum poszukujący jednej wspólnej prawdy, która obejmuje to, co duchowe, i to, co faktyczne (empiryczne, namacalne) w jednej syntezie. W taką jedną prawdę współczesny człowiek zwątpił – jego racjonalizm stał się, zdaniem Husserla, „zabłąkany” i rozproszony. W efekcie kulturę europejską ogarnia „znużenie”, bo nie ma już ideałów, które mobilizowałyby nas do wspólnego wysiłku.

Nadzieja na przezwyciężenie kryzysu leży w filozofii, która odzyska wiarygodność jako królowa nauk, która stworzy podwaliny pod prawdę, obejmującą zarówno fakty, jak i idee, i podejmie odwieczne wyzwania.

Myśl Husserla doczekała się kontynuatorów. Wywarła silny wpływ na takich filozofów, jak Martin Heidegger (uczeń Husserla), Jean‑Paul Sartre czy Roman Ingarden.

Słownik