Utopia i raj

RVHstqCDxV6VE1

Obraz przedstawia zwierzęta różnych gatunków stojące lub leżące obok siebie - konie, lwy, małpy, kozy, indyki, pawie i inne. Zwierzęta znajdują się nad rzeką w otoczeniu drzew. W oddali ukazane jest niewielkie wzgórze.

Utopia i raj to dwie krainy, które na mapie naszej wyobraźni leżą obok siebie, ale nie są do siebie podobne. Raj jest danym nam przez Boga miejscem nieustannej szczęśliwości, utopia natomiast to kraina idealnego społeczeństwa, którą stworzył człowiek dla innych ludzi. Raj jest jeden – w kulturze chrześcijańskiej to biblijny Eden, którego opis znajdziemy w Księdze Rodzaju, utopii jest wiele i każda ma własną nazwę oraz rządzi się niezależnymi od siebie prawami ustanowionymi przez człowieka. Raj to miejsce związane z wiarą, naszym życiem duchowym, utopia z kolei to przestrzeń wymyślona przez rozum i ludzką wyobraźnięIndeks górny 1¹dyIndeks górny 1¹.

Warto zapamiętać

W polskiej twórczości funkcjonowanie utopijnych społeczeństw nie było częstym tematem literackim. W wieku oświecenia ciekawy obraz krainy zorganizowanej właśnie w taki sposób stworzył Ignacy Krasicki w powieści Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776). Nazwał ją Nipu, co można interpretować, doszukując się pochodzenia tego słowa w języku greckim, jako „nigdzie”.

Eldorado

Obecność Kandyda w Eldorado, utopijnej krainie stworzonej przez Woltera na kartach jego powiastki filozoficznej zatytułowanej Kandyd (1759), jest tylko epizodem w podróży bohatera, mającej uświadomić mu, że żyje w najpiękniejszym ze światów. Kandyd wraz ze swym przyjacielem Kakambem trafiają do Eldorado przypadkowo, ale opuszczają to miejsce świadomie. Zaopatrzeni w złoto i barany, dary od króla Eldorado, wyruszają w dalszą wędrówkę.

Eldorado to kraina oddzielona od świata skalistymi górami, które izolują, a tym samym chronią żyjących tam ludzi od reszty świata. Mieszkańcy Eldorado są szczęśliwi, nie znają trosk, potrafią w swych codziennych pracach łączyć przyjemne z pożytecznym. Bogactwa krainy Eldorado są nieprzebrane – pełno tam złota, srebra, diamentów i innych kosztowności. To z nich wykonywane są wszelkie narzędzia czy zabawki. Z nich też budowane są domy i inne obiekty. I właśnie to, że mieszkańcy Eldorado żyją wśród powszechnego dobrobytu, chroni ich od negatywnych emocji – zazdrości, żądzy posiadania więcej niż mają sąsiedzi. Mieszkańców cechuje umiar, wyrozumiałość, równość wobec siebie i poszanowanie drugiego człowieka. Przemoc i zbrodnia są im obce, gdyż wartością jest spokój i radość z życia. Są także przekonani, że wszystko, co mają, pochodzi od Boga, któremu nieustannie dziękują za otrzymane dary. Każdy czyni to indywidualnie, w Eldorado nie ma bowiem instytucji religijnych.

Kandyd w Eldorado

Eldorado, które przedstawił Wolter w Kandydzie, ma zarówno cechy utopii literackiej, jak i jej parodiiparodiaparodii. Warto bowiem pamiętać, że francuski filozof nader często sięgał po satyrę jako narzędzie walki z powszechnymi przekonaniami i przesądem. Opisana przez pisarza kraina, w której panuje szczęście, bogactwo, równość, tolerancja i której mieszkańcy nie dokonują żadnych zbrodni, okazuje się miejscem niezrozumiałym dla Europejczyka. Wszechobecny dobrobyt czy brak trosk związanych z codziennym życiem nie stanowią zachęty do zamieszkania w Eldorado. Kandyd nudzi się wśród społeczności krainy, nie potrafi odnaleźć się wśród zasad, które tam panują, dziwi się im. Woli świat taki, jaki zna – niebezpieczny, pełny przygód i niedoskonałości, w którym istnieje zło oraz niesprawiedliwość. I dlatego opuszcza Eldorado. Wyjeżdża także z innego powodu – poza krainą przebywa Kunegunda, kobieta, której obiecał wspólne życie.

Słowniczek