Ekspansja Rosji na południe

R1D4KqFopCk9y1

Ilustracja przedstawia młodzieńca z lewego profilu. Mężczyzna ma ciemne, kędzierzawe włosy, krótko przycięte przy uchu. Ma długi, prosty nos, wydatne usta, wysunięty podbródek, który podpiera dłonią prawej ręki. Ubrany jest w marynarkę, pod którą widać kołnierzyk białej koszuli.

W XVIII w. Turcja padła ofiarą agresji zewnętrznej − ze strony Austrii i przede wszystkim Rosji – zaś od początku XIX stulecia imperium od wewnątrz rozsadzały aspiracje narodowe Greków, Rumunów, Słowian Południowych (Serbów, Czarnogórców, Bułgarów i Macedończyków) i Ormian. Narody bałkańskie (m.in. Grecy) liczyły na pomoc z zewnątrz, przede wszystkim ze strony Rosji, z którą łączyło je wyznanie prawosławne. Dla Wielkiej Brytanii natomiast ekspansja rosyjska na południe oznaczała niebezpieczeństwo przekroczenia BosforuBosforBosforu i rozszerzenia jej wpływów w basenie Morza Śródziemnego. Stąd niechęć Wielkiej Brytanii do Rosji.

Wojna rosyjsko‑turecka w latach 1807–1812 ożywiła greckie nadzieje, jako że w otoczeniu cara Aleksandra I nie brakło Greków. Rosja, m.in., ze względów politycznych i ekonomicznych, ale także z powodu łączących ją więzi z greckim prawosławiem, wspierała niepodległościowe aspiracje Grecji, dlatego wielu Greków, uciekających z Imperium Osmańskiego znalazło tu schronienie. Rosyjskie zwycięstwo nad Napoleonem dało im wiarę, że nowe mocarstwo nie pozostawi ich na łasce muzułmańskich Turków. Na próby zawiązywania tajnych zrzeszeń Turcy odpowiedzieli rzezią Greków w Stambule. W 1821 r. były adiutant Aleksandra I, Aleksandros Ipsilantis, dał hasło do wybuchu powstania narodowego, a rok później Zgromadzenie Narodowe ogłosiło niepodległość Grecji. W wojnie tej wzięli udział liczni obcokrajowcy, m.in. angielski poeta lord George Gordon Byron. SułtansułtanSułtan wezwał na pomoc wojska paszypaszapaszy Egiptu Muhammada Alego, które opanowały niemal całą Grecję. W 1827 r. interweniowały Anglia, Francja i Rosja. Połączone floty rozbiły Turków w bitwie pod Navarino. Na lądzie gen. Iwan Paskiewicz zajął Armenię, a w 1829 r. gen. Iwan Dybicz – Adrianopol. Konferencja londyńska w 1830 r. zatwierdziła niepodległość Grecji oraz wymusiła na Turcji zgodę na autonomięautonomiaautonomię Serbii, Mołdawii i Wołoszczyzny. Te dwie ostatnie krainy znalazły się pod czasową okupacją rosyjską.

R1RPT8j7Ynymv

Obraz przedstawia bitwę morską w zatoce Navarino. Na wodzie znajdują się dziesiątki żaglowców które ostrzeliwują się z dział, niektóre z okrętów płoną. Na pierwszym planie znajduje się fragment twierdzy, na której żołnierze celują z dział w okręty. W oddali na brzegu znajduje się miasto.

Rosyjski protektorat nad Turcją

Muhammad Ali pod pozorem odszkodowania za straty poniesione w walkach o Grecję zażądał od sułtana rekompensaty terytorialnej. Formalny paszapaszapasza tureckiego Egiptu faktycznie stworzył suwerenne państwo egipskie, obejmujące na południu Sudan, na wschodzie Półwysep Arabski z Mekką i Medyną, a teraz sięgał po Palestynę i Syrię. W 1831 r. wybuchła wojna egipsko‑turecka, w której Turcja ponosiła klęski. Desperacko szukając pomocy na zewnątrz, sułtan zawarł układ z Rosją. W zamian za skuteczną pomoc cesarz rosyjski został protektoremprotektorprotektorem imperium osmańskiego. Gdy w 1839 r. Muhammad Ali próbował zasiąść na tronie sułtańskim, wystąpiły przeciw niemu Anglia, Austria, Prusy i Rosja. Do wojny nie doszło, w Egipcie bowiem wybuchły bunty inspirowane przez Anglików. Pokonany Muhammad Ali musiał zlikwidować flotę i otworzyć swój kraj dla angielskiego handlu, co przekreśliło próby rozwinięcia przemysłu w Egipcie. Uratowana Turcja również zawarła korzystne dla Anglii układy handlowe, licząc, że ta będzie przeciwwagą dla Rosji. Wydarzenia te ujawniły słabość imperium osmańskiego i skłoniły narody bałkańskie do działań na rzecz wyzwolenia. Rosja czuła niedosyt zdobyczy i Mikołaj I czekał na dogodną okazję, by zbrojnie rozprawić się z Turcją. Wywoływało to nie tylko zaniepokojenie Anglików, ale także Austrii, która na Bałkanach miała własne interesy.

Ciekawostka

Nieudana próba industrializacjiindustrializacjaindustrializacji Egiptu

R1ae4eUmtxFuC1

Obraz przedstawia Muhammada Ali siedzącego w czerwonym fotelu. Jest on ubrany w ciemny strój i kolorowy pas. Na głowie ma ogromny biały turban. Ma długa siwą brodę i wąsa. Na jego kolanach leży szabla w złotej pochwie

Muhammad Ali, w przeciwieństwie do innych władców tureckich, finansując budowę potęgi militarnej swego kraju, nie poprzestawał wyłącznie na łupieniu poddanych ogromnymi podatkami. Sprowadził do kraju specjalistów francuskich, wśród nich inżynierów, którzy w egipskim władcy upatrywali oświeconego despoty, zapowiadanego przez ich mistrza, utopijnego socjalistę Claude’a de Saint‑Simona. Szczególnie ważne okazało się jednak sprowadzenie do Egiptu najszlachetniejszej odmiany bawełny przez producenta tkanin i agronoma Louisa-Alexisa Jumela. Zbierana przez egipskich fellachówfellachfellachów (rolników) na nowo tworzonych plantacjach i sprzedawana państwu po zaniżonych cenach, była następnie eksportowana przez państwowy monopolmonopolmonopol. Pewien udział w eksporcie miały tkaniny wytwarzane na sprowadzonych z Anglii, a z czasem też kopiowanych maszynach. Wpływy z lukratywnegolukratywnylukratywnego handlu zasilały budżet wojska: flotę, armię i szkolnictwo.

Ocena działań Muhammada Alego zależy w dużej mierze od poglądów historyków. Zaciekli przeciwnicy europejskiego kolonializmukolonializmkolonializmu winą za ostateczne niepowodzenie industrializacjiindustrializacjaindustrializacji Egiptu, który mimo tych wysiłków pozostał państwem prowincjonalnym i tylko naśladującym Europę Zachodnią, obarczają Anglię. To ona bowiem zmusiła afrykańskie państwo do zniesienia barier celnych, co stało się początkiem końca tamtejszego przemysłu włókienniczego. Inni podkreślają, że przędza egipska była marnej jakości, choć surowiec uchodził za najszlachetniejszy z dostępnych. Winią za to niewłaściwą konserwację maszyn oraz niskie kwalifikacje robotników. Jeszcze inni zwracają uwagę, że przemysł w Egipcie powstał na mocy odgórnego zarządzenia. Początkowo w fabrykach pracowali niewolnicy, których z czasem zastąpiono przymusowo zatrudnianymi mieszkańcami wsi. A tego rodzaju praca z reguły nie była wysokiej jakości. Sytuację pogarszała wszechobecna korupcja i rosnąca liczba kradzieży. Wydaje się więc, że każde z tych tłumaczeń zawiera cząstkę prawdy, za główną przyczynę niepowodzenia industrializacjiindustrializacjaindustrializacji Egiptu należy jednak uznać brak odpowiedniej siły roboczej, czyli – zgodnie z dzisiejszą terminologią ekonomiczną – kapitału ludzkiego.

Wojna krymska i koniec Świętego Przymierza

Do wojny krymskiej doszło w latach 1853–1856. Jedną z głównych przyczyn konfliktu były dążenia Rosji do rozszerzenia swoich wpływów ekonomicznych w Turcji, zwłaszcza przejęcia kontroli nad ważnymi cieśninami czarnomorskimi – Bosfor i Dardanele. Bezpośrednim pretekstem stała się turecka odmowa zgody na rosyjski protektorat nad miejscami świętymi w Palestynie. Pewni swej siły militarnej Rosjanie zaatakowali Turcję. Liczyli przy tym na poparcie Austrii, która winna okazać wdzięczność za pomoc na Węgrzech w 1849 roku. Agresywna polityka Mikołaja I wywołała interwencję angielsko‑francuską. Sprzymierzone wojska wylądowały na Krymie i obległy Sewastopol. Przewaga techniczna leżała po stronie angielsko‑francuskiej, ale niezwykle trudne warunki przedłużały walki. Większość z blisko 500 tys. ofiar wojny po obu stronach zmarła z powodu chorób. W 1855 r. padł Sewastopol, zmarł też Mikołaj I. Po obu stronach zabrakło determinacji do kontynuowania walk. Rosjan zaskoczyła wroga postawa Austrii, która obawiała się, że rosyjska okupacja Mołdawii i Wołoszczyzny odetnie ujście Dunaju. Francuzi z kolei byli zadowoleni z rozbicia sojuszu rosyjsko‑austriackiego i pragnęli wykorzystać to we Włoszech.

R1KesnvJ7ROk2

Czarno‑biała fotografia przedstawia Georga Browna siedzącego na drewnianym krzesełku. Jest on ubrany w ciemny mundur i wysoką ciemną czapkę. Jest otoczony przez umundurowanych oficerów. Jeden z nich czyta coś z kartki, a Brown go słucha. Panowie znajdują się na otwartej przestrzeni.

Wstępny pokój zawarto w Wiedniu w 1856 r., a traktaty podpisano w Paryżu. Na ich mocy Mołdawia i Wołoszczyzna, połączone w 1861 r. w jedną prowincję – Rumunię, stały się praktycznie niezależne od Turcji. Podobny status uzyskała Czarnogóra, a Serbia poszerzyła zakres autonomii. Rosja utraciła zdobycze na Kaukazie. Aleksander II przystał na te warunki, wojna bowiem ujawniła słabość Rosji i potrzebę gruntownych reform. W obawie, by Francja nie podnosiła sprawy polskiej, w 1859 r. obiecał Napoleonowi III bliżej nieokreślone poszerzenie swobód dla Polaków. W zamian przyrzekł nie udzielać pomocy Austrii, gdyby doszło do konfliktu z Francją − Święte Przymierze zostało rozbite.

RH97VfXGQQj7N

Obraz przedstawia sygnatariuszy traktatu paryskiego. Są to liczni dyplomaci i wojskowi. Stoją oni w sali dworu , niektórzy z nich siedzą na czerwonych fotelach. Wszyscy ze sobą dyskutują. Za nimi znajduje się ogromny kominek, a na ścianie wisi portret.

RjfhSZAXpLlmD

Nagranie filmowe dotyczące kwestii wschodniej i wojny krymskiej.

Nagranie filmowe dotyczące kwestii wschodniej i wojny krymskiej.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19JsbW0U

Nagranie filmowe dotyczące kwestii wschodniej i wojny krymskiej.

Słownik

Słowa kluczowe

narody bałkańskie, Muhammad Ali, wojna krymska, pokój w Wiedniu, kongres wiedeński, Sewastopol, imperium osmańskie

Bibliografia

Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zajewski, Warszawa 1991.

Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.

M. Staniszewski, Wojna krymska, czyli szachy pod Sewastopolem (portal Histmag.org).

I. Górnicka, Wojna krymska i jej konsekwencje (portal Historykon.pl).