Każdy organizm wykazuje określony zakres tolerancji w stosunku do czynników środowiskowych, czyli tzw. tolerancji ekologicznejtolerancja ekologicznatolerancji ekologicznej. Niektóre gatunki mają zdolność do życia w szerokim zakresie zmiennych warunków środowiska, a inne wykazują wąski zakres tolerancji wobec danego czynnika. Więcej na ten temat przeczytasz w e‑materiale pt. Tolerancja ekologiczna a środowisko życia.

R1YYsCciplNQ61

Zdjęcie przedstawia hatterię - zielono‑szarą jaszczurkę. Siedzi ona na suchej ziemi. Ma duże, ciemne oko, ciało pokryte łuskami. Wzdłuż całego grzbietu widoczny jest pióropusz ze sterczących łusek. Na łapach widoczne są ostre pazury.

Organizmy mające szeroki zakres tolerancji na zmienność warunków życia to eurybiontyeurybiontyeurybionty, natomiast te o zmniejszonej tolerancji to stenobiontystenobiontystenobionty. Zakres tolerancji na czynniki środowiskowe ma kluczowy wpływ na zasięg występowania organizmów na świecie. Eurybionty przeważnie cechują się dużym zasięgiem występowania, dlatego nazywane są organizmami kosmopolitycznymiorganizm kosmopolitycznyorganizmami kosmopolitycznymi. Z kolei stenobionty to gatunki o niewielkim zasięgu występowania, przystosowane do specyficznych warunków środowiska. Nieliczne organizmy stenobiotyczne, zwane endemitamiendemityendemitami, żyją tylko na określonym, niewielkim obszarze i nie spotyka się ich nigdzie indziej.

Stenobionty dzielimy na trzy grupy, w zależności od wartości danego czynnika.

Organizmy tolerujące duże wahania temperatury, zasiedlające liczne strefy klimatyczne (od tropików do obszarów polarnych), zwane są eurytermamieurytermyeurytermami. Należą do nich np. wróbel i tygrys. Natomiast organizmy występujące w wąskim zakresie temperatur to stenotermystenotermystenotermy. Należą do nich np. kozica i szympans.

Zwierzęta ciepłolubne (politermy)

Zwierzęta ciepłolubne (politermy)

Żyją w ciepłych strefach klimatycznych (np. aligator amerykański, słoń afrykański).

RfjA2EH83xWbz

Zdjęcie przedstawia aligatora amerykańskiego stojącego w płytkiej wodzie. Gad ma rozdziawioną szczękę, widoczne są rzędy zębów i język.

Zwierzęta zimnolubne (oligotermy)

Zwierzęta zimnolubne (oligotermy)

Zasiedlają środowiska o niewielkich wahaniach temperatury, w niskich zakresach temperaturowych (np. niedźwiedź polarny, antar polarny).

RFMSVaRUZq45Z

Na zdjęciu widać niedźwiedzia polarnego z bliska. Jest to potężne zwierzę pokryte białym futrem. Ma masywny tułów z dwiema parami kończyn i  niewielką głowę z małymi uszkami, podłużnym pyskiem zakończonym czarnym nosem oraz parę czarnych oczu.

Organizmy zwierzęce w różny sposób przystosowały się do zmian temperatury środowiska, w którym bytują. Ze względu na mechanizm regulacji temperatury wewnątrz ciała zwierzęta można podzielić na trzy grupy.

Temperatura jest jednym z czynników środowiskowych, który ma kluczowy wpływ na przebieg licznych procesów fizjologicznych. Długotrwałe przebywanie zarówno w zbyt wysokiej, jak i zbyt niskiej temperaturze otoczenia może mieć niekorzystny wpływ na organizm, a w skrajnych przypadkach prowadzi nawet do śmierci.

W przypadku organizmów zamieszkujących środowisko wodne temperatura wody jest ważnym czynnikiem regulującym czynności życiowe. Wykazany został jej bezpośredni związek z tempem przemiany materii. U większości ryb wzrost temperatury wody o 10°C prowadzi niemalże do dwukrotnego wzrostu tempa metabolizmu. Jednak zbyt wysoka temperatura w zbiornikach wodnych (powyżej 35°C) może inaktywować enzymy komórkowe, zmniejszając ich funkcję metaboliczną, a tym samym czynności życiowe. Z kolei zbyt niska temperatura wody, podobnie jak w przypadku zwierząt lądowych, u gatunków bytujących w siedliskach wodnych prowadzi do spadku tempa procesów fizjologicznych, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci.

U niektórych gatunków zwierząt temperatura otoczenia ma kluczowy wpływ nie tylko na czynności życiowe, lecz także na płeć rozwijających się zarodków. Uzależnienie płci od temperatury inkubacji zarodka określane jest jako temperaturowa determinacja płcitemperaturowa determinacja płcitemperaturowa determinacja płci. Zjawisko to występuje u większości żółwi, części jaszczurek oraz wszystkich krokodyli i hatterii. Wpływ zakresu temperatur na płeć osobnika jest odmienny u różnych gatunków zwierząt, dlatego też wyróżnia się trzy schematy temperaturowej determinacji płci.

W zależności od gatunku w bardzo wąskim zakresie temperatur (1–4°C) leżącym na granicy między poszczególnymi przedziałami temperaturowymi wylęgają się osobniki obu płci. Zakres ten nazywany jest progiem krytycznym.

Słownik