Protisty to grupa parafiletyczna, obejmująca organizmy eukariotyczne, jednokomórkowe, kolonijne oraz wielokomórkowe. Do protistów zalicza się ponad 200 tys. gatunków. Klasyfikacja systematyczna protistów niejednokrotnie sprawia biologom wiele kłopotów. Trudno określić stopień pokrewieństwa między poszczególnymi przedstawicielami protistów, ponieważ są to organizmy bardzo zróżnicowane pod względem budowy i czynności życiowych.

Są jednokomórkowymi organizmami heterotroficznymi, odżywiającymi się na drodze fagocytozy, pasożytnicze lub drapieżne. Nie mają ściany komórkowej, choć niektóre mogą tworzyć na zewnątrz komórki pancerzyki utworzone z krzemionki, węglanu wapnia, a nawet z elementów celulozowych. Z reguły poruszają się aktywnie za pomocą wyspecjalizowanych organelli ruchowych (wici lub nibynóżek). Wyjątek stanowią niektóre protisty pasożytnicze, które zatraciły zdolność ruchu.

Wspólną, wyróżniającą orzęski cechą jest to, że posiadają aparat jądrowy składający się z dwóch jąder pełniących różne funkcje - mikronukleusa i makronukleusa. Makronukleus zawiera wiele kopii materiału genetycznego. Zawarte w nim geny pozwalają na kontrolowanie funkcji życiowych (m.in. usuwanie metabolitów, odżywianie). Natomiast diploidalny mikronukleus jest wyciszony transkrypcyjnie, tzn. nie zachodzi w nim proces syntezy RNA na matrycy DNA. Odgrywa on rolę w procesie koniugacji, polegającym na wymianie materiału genetycznego pomiędzy dwoma osobnikami (u których nie wyróżnia się płci). Więcej na temat koniugacji orzęsków znajdziesz tutaj.

Więcej na temat zarodźca malarii dowiesz się z lekcji – Cykl życiowy zarodźca malarii.

Protisty roślinopodobne są organizmami jedno lub wielokomórkowymi o prostej budowie ciała. Są autotrofami, ich komórki otacza zwykle ściana komórkowa zbudowana z celulozy i pektyny, niejednokrotnie wysycona krzemionką lub węglanem wapnia. Posiadają również chloroplasty, które otoczone są trzema bądź czterema błonami.

Protisty grzybopodobne odżywiają się martwą materią organiczną. Zbudowane są z nitkowatych, wielokomórkowych lub komórczakowychkomórczakkomórczakowych strzępek, czasem ruchliwych śluźni. Należą do nich lęgniowce i śluzowce.

• Jednokomórkowe protisty roślinne i zwierzęce wchodzą w skład planktonuplanktonplanktonu, stanowiąc pokarm dla ryb i innych zwierząt żyjących w wodzie.

• Protisty zwierzęce są ważnym ogniwem w łańcuchach pokarmowych: żywią się bakteriami i innymi protistami roślinopodobnymi, a same zjadane są przez skorupiaki (wchodzą w skład zooplanktonu).

• Samożywne protisty są zdolne do fotosyntezy, dzięki czemu wzbogacają wodę w tlen. Niektóre gatunki, np. euglena zielona (Euglena viridis), w procesie fotosyntezy wytwarzają materię organiczną, którą żywią się inne organizmy.

• Pancerzyki obumarłych okrzemek oraz pancerzyki niestrawione przez organizmy, które żywią się okrzemkami, tworzą pokłady skał wapiennych na dnie mórz i oceanów.

• Protisty cudzożywne biorą udział w rozkładzie szczątków roślin i zwierząt, przyczyniając się do obiegu materii na Ziemi.

• Duże protisty roślinopodobne stanowią schronienie dla innych organizmów wodnych.

• Niektóre protisty żyją w przewodzie pokarmowym (również człowieka), wspomagając trawienie i unieszkodliwiając patogeny. Niektóre z wiciowców (Devescovina) żyją w symbiozie z termitami – zasiedlają ich jelita, pomagając trawić zjadane przez te owady drewno (celulozę). Orzęski bytują w jelitach zwierząt roślinożernych, u których również wspomagają trawienie celulozy.

• Oczyszczają wody i ścieki z bakterii (biologiczne oczyszczanie wód).

• Niektóre wodorosty (duże protisty roślinopodobne, takie jak brunatnice) stanowią pokarm człowieka.

• Są stosowane w medycynie: morszczyn (Fucus), ze względu na zawartość jodu wykorzystywany jest w chorobach tarczycy.

• Niektóre protisty stosuje się jako nawóz użyźniający glebę.

• Brunatnice stosowane są jako składnik pasz dla zwierząt.

• Kwas alginowy, produkowany przez brunatnice (Phaeophyceae), wykorzystywany jest w przemyśle spożywczym jako emulgator i zagęszczacz, a także w przemyśle motoryzacyjnym do produkcji gumy oponowej.

• Obecność protistów zwierzęcych, wolnożyjących w wodach jest wskaźnikiem czystości tych wód.

• Masowy rozwój określonych gatunków glonów roślinopodobnych (zakwity wód) przyczynia się do śmierci wielu organizmów wodnych.

• Niektóre protisty pasożytują na roślinach i zwierzętach.

• Protisty roślinopodobne, obrastające statki - obciążają je, a rosnące na filtrach wodnych − powodują ich niedrożność.

• Pasożytnicze protisty jednokomórkowe wywołują wiele chorób: ameba – czerwonkę pełzakowatą, rzęsistek pochwowy – rzęsistkowicę, toksoplazma – toksoplazmozę, zarodziec malarii – malarię, świdrowiec gambijski – śpiączkę afrykańską.

Słownik