Przeczytaj
Niechciany odkrywca
Ferdynand Magellan był kolejnym żeglarzem i cudzoziemcem w służbie Hiszpanii, który na jej konto dokonał wielkiego odkrycia. Zanim oddał swoje usługi królowi Hiszpanii Karolowi I (późniejszemu cesarzowi Karolowi V), przez wiele lat służył władcom Portugalii: najpierw Janowi II, a po jego śmierci – Manuelowi I. Uczestniczył w zbrojnych ekspedycjach do Indii i Maroka, ale nie wiodło mu się dobrze. Otrzymywał niskie uposażenie, wrogowie pisali na niego donosy, przez co popadł w niełaskę, odmówiono mu nawet gratyfikacji. Wobec braku perspektyw na przyszłość postanowił opuścić Portugalię, co zrobił za formalną zgodą Manuela I w 1517 r.
W Hiszpanii nawiązał współpracę z kilkoma wpływowymi osobami, m.in. Portugalczykami: astronomem Ruyem Faleiro i finansistą Cristóbalem de Haro. Przede wszystkim jednak wszedł w posiadanie map, z których wynikało, że przez zatokę La Plata można się przedostać na ocean oddzielający Amerykę od Azji. Opracowany na ich podstawie śmiały projekt, który polegał na kontynuacji zapoczątkowanych przez Kolumba poszukiwań zachodniej drogi do Indii, zyskał aprobatę i wsparcie finansowe Karola I.
Trudne początki…
Za pieniądze otrzymane od króla i de Haro Magellan zakupił i wyposażył pięć żaglowców, których załoga liczyła łącznie 270 marynarzy. Z portu w Sewilli odkrywcy wyruszyli 10 sierpnia 1519 r. i dopłynęli do ujścia rzeki Gwadalkiwir, aby przez kilka tygodni cumować w Sanlúcar de Barrameda nad Oceanem Atlantyckim. Prawdziwa wyprawa rozpoczęła się 20 września, a 6 grudnia żeglarze dotarli do portugalskiej Brazylii. Niestety podróżnicy nie znaleźli cieśniny przy ujściu La Platy, kolejne miesiące poszukiwań też nie dawały rezultatu. W kwietniu 1520 r. zbudowali w Patagonii osadę, w której mieli przeczekać zimę. Tu po raz pierwszy Magellan zmierzył się z buntem, w którym uczestniczyło trzech kapitanów. Dzięki stanowczej postawie załóg bunt stłumił, a uczestników surowo ukarał.
Podróż wznowiono 24 sierpnia, ale już na samym początku Magellan stracił jeden z okrętów, który rozbił się podczas misji zwiadowczej. Wraz z nim zginęła prawie cała załoga. Pozostałe okręty kluczyły wśród nieskończonej liczby wysepek i zatok. Członków załogi dręczyły fatalne warunki pogodowe i szkorbutszkorbut. Wreszcie 1 listopada 1520 r. okręty Magellana dotarły do cieśniny prowadzącej na Pacyfik, ale przeszły ją już tylko trzy z nich, załoga czwartego zdezerterowała i zawróciła do Hiszpanii. Trudne, liczące 372 mile przejście, które dzisiaj nazywamy Cieśniną Magellana, on sam nazwał Cieśniną Wszystkich Świętych. Jej pokonanie zabrało okrętom Magellana prawie miesiąc – na południowy Pacyfik wpłynęły 28 listopada.
…tragiczny finał
Na Pacyfiku okręty wzięły kurs na północny zachód. Dalsza podróż przebiegała w strasznych warunkach, marynarzy dziesiątkował szkorbut i głód. 6 marca trzy okręty z zaledwie setką marynarzy dotarły do wyspy Guam, a następnie na Filipiny. Podczas dłuższego postoju na wyspie Cebu Magellan zaangażował się w nawiązywanie kontaktów handlowych z miejscową ludnością oraz w misję chrystianizacyjną, która stanowiła ważny motyw ideowy wypraw odkrywczych i zawłaszczania, bądź uzależniania nowoodkrytych terenów. Działania te przerwała jego tragiczna śmierć. Zginął 27 kwietnia 1521 r. w potyczce z tubylcami na wyspie Mactan.
Ekspedycja musiała być jednak kontynuowana. Pozostali marynarze na trzech załadowanych przyprawami okrętach ruszyli w drogę powrotną do Hiszpanii. Jednak pech ich nie opuszczał: po drodze musieli spalić jeden z okrętów całkowicie zniszczony przez świdrakiświdraki, małże żywiące się drewnem i planktonem. Dwa pozostałe okręty rozdzieliły się: „Trinidad” miał wracać przez Pacyfik, ale po drodze został przechwycony przez Portugalczyków. Do Hiszpanii dotarła tylko „Victoria” (12 września 1522 r.), dowodzona przez Juana Sebastiána Elcaño, z 19 uczestnikami wyprawy na pokładzie. Wcześniej z chorób i niedożywienia zmarło 20 marynarzy, 13 kolejnych zostało pochwyconych przez Portugalczyków podczas próby zakupu żywności u zachodnich wybrzeży Afryki.
Uczestnicy wyprawy zostali hojnie wynagrodzeni przez Karola V. Elcaño otrzymał szlachectwo i wysoką pensję roczną; główny inwestor Cristóbal de Haro po sprzedaży przywiezionych przypraw został bogaczem, a Ferdynand Magellan, mimo że nie dożył końca podróży, zyskał nieśmiertelną sławę. Do historii przeszedł również Włoch Antonio Pigafetta, którego udziałowi w wyprawie zawdzięczamy barwną relację z jej przebiegu.
Znaczenie wypraw odkrywczych
Odkrycia geograficzne w zasadniczy sposób zmieniły wyobrażenie o Ziemi. Potwierdziły teorie o jej kulistości i ujawniły obecność lądów, których istnienia nikt wcześniej nawet nie podejrzewał. Wiedza o Ziemi, jej naukowa wizja, stała się znacznie bardziej dokładna, choć obszarów, które należało poddać pogłębionym badaniom, przybyło.
Zderzenie światów, które do tej pory żyły w izolacji i całkowitej niewiedzy o sobie nawzajem, okazało się bardzo nierówne w skutkach. Ludy nowo odkrytych ziem zapłaciły za to wysoką cenę. W Ameryce w znacznym stopniu je wyniszczono, a ich kulturę unicestwiono. Naturalne procesy rozwojowe zostały przerwane w sposób uniemożliwiający kontynuację.
Niewątpliwie zyskali odkrywcy. Do Europy szerokim strumieniem popłynęło złoto i srebro, przyczyniając się do jej dynamicznego rozwoju gospodarczego. Masowy napływ kruszców spowodował, że ich cena w stosunku do artykułów rolnych spadła, na czym skorzystali producenci, m.in. szlachta polska. Na europejskich stołach pojawiły się nowe rośliny – pomidory, kukurydza i ziemniaki. Te ostatnie 300 lat później przyczynią się do rewolucji w rolnictwie.
Rozkwitł handel atlantycki (handel trójkątny), a handel dalekowschodni dzięki nowym szlakom handlowym nabrał nienotowanego do tej pory rozmachu. Partycypacja poszczególnych krajów europejskich w zyskach pochodzących z handlu i kolonii nie była jednak równa, dlatego struktura gospodarcza Europy uległa radykalnej przebudowie. Kraje, które do tej pory funkcjonowały na jej obrzeżach (Hiszpania i Portugalia), urosły do rangi potęg, a dotychczasowi liderzy – m.in. bogate handlowe republiki włoskie i najpotężniejsze miasta hanzeatyckie – straciły na znaczeniu.
Odkrycia geograficzne i włączenie nowo odkrytych lądów w orbitę wpływów europejskich spowodowało, że znalazły się one w kręgu oddziaływania kultury europejskiej, a właściwie stały się obszarem jej ekspansji. Europejczycy osiedlający się na ziemiach kolonizowanychkolonizowanych przekształcali ich kulturę według wzorców przywiezionych z rodzinnych stron. W ramach przeszczepiania cywilizacji europejskiej ludność nowo odkrytych terenów była poddawana działalności misyjnej i chrystianizowana. Znacząco wpłynęło to na strukturę wyznaniową ówczesnego świata.
Słownik
( łac. exterminatio) wyniszczenie, wymordowanie, masowa zagłada ludzi, ludobójstwo
powstały w średniowieczu i działający jeszcze w epoce nowożytnej związek miast handlowych Europy Północnej, utworzony w celu wzajemnego wspierania się na rynkach europejskich, ale odgrywał również znaczącą rolę polityczną
nauka o graficznym przedstawianiu na mapach powierzchni Ziemi
(łac. colonia) posiadłość jakiegoś państwa (najczęściej zamorska), uzależniona politycznie od tego państwa i będąca obszarem jego eksploatacji gospodarczej
choroba wielonarządowa wywołana niedoborem witaminy C w pożywieniu, powoduje zapalny stan dziąseł, samoistne krwawienia, bóle mięśni i stawów itp.
gatunek małża blaszkoskrzelnego, żywiący się planktonem i drewnem; przyczynia się do niszczenia podwodnych elementów drewnianych
rozpoczęty w połowie XVI w. handel między Europą, Afryką i Ameryką, polegający na przepływie określonych dóbr między tymi kontynentami i wzajemnej zależności handlowej; Europa eksportowała do Afryki m.in. tkaniny i broń, w Afryce wymienianą na niewolników, którzy trafiali do Ameryki, by pracować na tamtejszych plantacjach; natomiast z Ameryki do Europy przewożono np. pochodzące z tamtejszych plantacji cukier, tytoń i bawełnę
Słowa kluczowe
Ferdynand Magellan, podróż dookoła świata, Cieśnina Magellana, Juan Sebastián Elcaño, Antonio Pigafetta, odkrycia geograficzne, nowożytny kolonializm europejski
Bibliografia
Bergreen L., Poza krawędź świata, przekład Jan Pyka, Poznań, 2005.
Favier J., Wielkie odkrycia od Aleksandra do Magellana, Warszawa 1996.
Grzybowski S., Wielka historia świata. Tom 6. Narodziny świata nowożytnego 1453‑1605, Warszawa 2005.
Mikulski K., Wijaczka J. Historia powszechna. Wiek XVI‑XVIII, Warszawa 2012.
Pigafetta A., Relacja z Wyprawy Magellana dookoła świata, przekł. J. Szymanowska, Gdańsk 1992.
Wójcik Z., Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. XII, Warszawa 2012.
Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.
Zweig S., Magellan, Katowice 1994.
Iwańczak Wojciech, Mapy morskie i ich tajemnice, „Mówią Wieki” 1/1993.
Geremek Bronisław, Pieniądze i władza, „Mówią Wieki” 3/1966.
Geremek Bronisław, Blask złota, „Mówią Wieki” 7/1966.
Skiba Jakub , Misje Nowego Meksyku, „Mówią Wieki” 6/2013.