Kiedy patrzy się na panoramę Detroit z nabrzeża rzeki noszącej tę samą nazwę, nic nie wskazuje, że oto przed oczami rozpościera się miasto, które zbankrutowało. Bankructwa miast zdarzają się w USA. Od 2010 roku takie wnioski złożyło kilka amerykańskich miast. Nigdy jednak nie zbankrutował tak duży ośrodek. Po latach finansowych kłopotów i postępującej zapaści przemysłu władze Detroit złożyły wniosek o upadłość. Zobaczmy, dlaczego tak się stało.

R10yrPd1wUGvd

Na zdjęciu znajduje się widok na Detroit od strony oceanu. Znajdują się ti bardzo wysokie, nowoczesne wieżowce, nieco na lewo mniejsze wieżowce, dalej inne, niższe, słabo widoczne zabudowania.

Detroit przez dziesięciolecia było symbolem amerykańskiego snu. Siłą napędową jego rozwoju stał się przemysł motoryzacyjny, dzięki któremu zyskało przydomek Motor City i było jednym z najbogatszych miast w USA. Tu znajdowały się główne siedziby trzech koncernów samochodowych - Ford Motor Company, General Motors i Chrysler.

RWivpEOnweUtH

Ilustracja zawiera starą reklamę z 1939 roku. Znajduje się na niej samochód typu pickup o klasycznym wzornictwie na tle czerwonej kurtyny. Napis w lewym górnym rogu głosi, iż jest to model Ford v-8. Pod samochodem napisano hasło w języku angielskim, w tłumaczeniu: siła ekonomii. W prawym górnym rogu znajduje się symbol - ósemka na literze V, zamknięte w okręgu.

Rozwój przemysłu samochodowego i wielki napływ imigrantów sprawiły, że w pierwszej połowie XX wieku miasto stało się tętniącą życiem i szybko rozwijającą się metropolią. Prawdopodobnie jednak ta właśnie zależność rozwoju miasta od ściśle ukierunkowanej działalności produkcyjnej stała się jedną z przyczyn jego upadku. Jak bowiem dowodzi doświadczenie, miasta rozwijające się w zdywersyfikowany sposób mają znacznie bardziej stabilną gospodarkę. Powstaje w nich więcej miejsc pracy, a pensje rosną szybciej.

Dziś dawne bogactwo Detroit zniknęło. Część fabryk upadła, a mieszkańcy wyjechali w poszukiwaniu pracy i lepszego życia. Rozpoczął się upadek miasta. Jeszcze w latach 50. XX wieku mieszkało w nim ponad 2 mln mieszkańców, a ponad 300 tys. pracowało w przemyśle samochodowym. Dziś zamieszkuje tu około 700 tys., z czego zdecydowaną większość stanowią Afroamerykanie, a nieco ponad 25 tys. znajduje zatrudnienie w zaledwie dwóch zakładach motoryzacyjnych.

R1QOzdoUkyJGR

Wykres liniowy prezentuje zmiany liczby ludności miasta. Na osi pionowej podziałka z liczbą mieszkańców od 0 do 2000000. Na osi poziomej lata: 1850, 1900, 1950, 2000, 2013. W 1850 roku było mieszkańców blisko zera, w 1900 było ich już około 250000, po czym nastąpił gwałtowny wzrot i w 1950 mieszkańców było 1866146. W następnych latach miał miejsce gwałtowny spadek, do 668889 w 2013 roku. Linia oznaczająca oddzielnie Afroamerykanów rozpoczyna się na osi poziomej po roku 1900. W 1950 liczba ta wynosi około 400000, maksimum osiąga w 2000 roku - 750000, następnie spada do nieco ponad 500000 w 2013 roku.

Przyczyny tego stanu mają różną naturę - ekonomiczną, technologiczną, ale także społeczną. Jednym z powodów jest bez wątpienia fakt, że począwszy od lat 50. XX w. amerykańskie koncerny samochodowe zaczęły tracić pozycję na rzecz zagranicznych producentów. Tendencja ta zwiększyła się zwłaszcza w latach 70. Wysokie ceny benzyny spowodowały spadek popytu na samochody rodzimych producentów i zwiększyły zainteresowanie bardziej ekonomicznymi samochodami zagranicznych firm, głównie japońskich.

REDtkyQ2yKHyD

Na zdjęciu znajdują się bloki pozbawione szklanych ścian zewnętrznych. Są jedynie betonowe i metalowe elementy konstrukcyjne. Cały teren popada w ruinę.

Upadek miasta nie nastąpił z dnia na dzień. Był to proces trwający dziesiątki lat. Dopóki państwo wspierało finansowo przemysł motoryzacyjny, miasto kwitło, choć już wtedy występowały ostre konflikty na tle socjalnym i rasowym. Szczególnie ostre zamieszki wybuchły w 1943 i 1967 roku. Społeczeństwo Detroit było bowiem wewnętrznie zróżnicowane. Większość mieszkańców stanowili na ogół gorzej wykształceni i mniej zamożni Afroamerykanie, których liczba systematycznie zwiększała się z każdym rokiem.

Strajki i zamieszki na tle rasowym spowodowały, że znaczna część producentów branży motoryzacyjnej przeniosła swe zakłady w inne miejsca, chcąc uniknąć skutków skomasowanych demonstracji i długotrwałych przerw w pracy. Wraz ze zmianami lokalizacji zakładów miasto opuszczali też ich pracownicy, a to oznaczało mniejsze wpływy z podatków do kasy miasta.

Jednocześnie zwiększało się bezrobocie, gdyż likwidacja zakładów oznaczała utratę miejsc pracy. W kolejnych latach proces ten uległ nasileniu, a jego przyczyną była także rewolucja technologiczna. Pracę ludzkich rąk coraz częściej zastępowały bowiem maszyny. Bezrobocie cały czas rosło, osiągając dwukrotnie wyższy poziom niż średni w Stanach Zjednoczonych. Związki zawodowe wysuwały żądania i eskalowały konflikty, nie rozumiejąc zmieniającej się rzeczywistości. Na to nałożyła się utrata konkurencyjności, rosnące zadłużenie i niewłaściwe zarządzanie budżetem miasta, którego znaczną część stanowiły koszty socjalne i emerytalne.

RnT1fqH0R7dkw

Na zdjęciu znajduje się wystawa w Muzeum Historycznym Detroit. Na środku ukazanego niedużego pomieszczenia stoi wóz opancerzony w kolorze zielonym, z białą gwiazdą na przedniej klapie. Z tyłu na ścianach znajdują się fotografie i tablice informacyjne.

Stopniowemu ograniczeniu uległy wydatki na cele inwestycyjne, drogi i transport publiczny, gospodarkę komunalną, politykę społeczną i zdrowotną, oświatę, a to z kolei przyniosło pogorszenie się standardu życia w mieście i spowodowało dalszą emigrację mieszkańców. Miasto opuszczali głównie biali, zamożni, wykształceni i najbardziej produktywni mieszkańcy, generujący pokaźny dochód z podatków. Pozostawali głównie ci o mniejszych dochodach lub bezrobotni, co oznaczało jeszcze większe ograniczenie wpływów do budżetu miasta. Przeważali wśród nich Afroamerykanie, którzy tak naprawdę nie mieli dokąd wyjechać, a którzy dziś stanowią ponad 80 proc. mieszkańców miasta.

RuHnQ4HMtkd0Q

Na zdjęciu znajduje się czarnoskóry młody mężczyzna w czarnej bluzie i białych krótkich spodenkach. Ma kędzierzawe włosy, pod broda ma opuszczoną maseczkę chirurgiczną. Stoi pośrodku ulicy, ręce ma opuszczone. W prawej trzyma małą kamerę, w lewej deskorolkę. Nieco na prawo stoi pogięty drogowy słupek znacznikowy i leży opona. W tle są ściany budynków, wiszą tez kable elektryczne. Dalej w tle dom jednorodzinny, brązowy blok, a jeszcze dalej duży blok w kolorze łososiowym.

Stały odpływ mieszkańców i współwystępujące bezrobocie skutkowały obniżeniem dochodów i coraz większą presją mieszkańców i związków zawodowych na wydatki socjalne. Miasto zwiększyło świadczenia i sfinansowało je, podnosząc podatki. W tym czasie ponad 40% budżetu miasta przeznaczane było na wynagrodzenia, a kolejne       40% na zasiłki.

Jednocześnie znaczącemu obniżeniu uległa wartość nieruchomości, co również ograniczyło wpływy do budżetu z tytułu podatku od nieruchomości - także dziś nie płaci ich co drugi właściciel nieruchomości.

W centrum miasta stoją opuszczone i zniszczone budynki. Jest ich blisko 80 tysięcy i zajmują powierzchnię ponad 100 kmIndeks górny 2². Polityka urbanistyczna miasta nie dostrzega ich potencjału.

RiyLqoFbACLhL

Na mapie hrabstwa Wayne zaznaczono procentowy udział pustostanów. Obszar miasta Deroit otoczono na mapie czerwoną linią. Większość terenów o największym udziale pustostanów znajduje się wewnątrz tej linii.

RleJpsXO6IulR

Na zdjęciu jest wnętrze teatru. W suficie znajduje się duża okrągła wnęka, z której zwisa ozdobny żyrandol. Na poziomie balkonów stoją rzędy ławek. Poniżej, na poziomie podstawowym także stoją ławki, część z nich jest poprzewracana. Panuje duży bałagan, leżą duże ilości odrapanej farby.

Centrum pozostawiono swemu losowi, zaś handel i usługi, w ślad za klasą średnią, przeniosły się na przedmieścia, czyli za tzw. „8. milę” – ulicę biegnąca przez północne obrzeża miasta, która jest swoistą granicą oddzielającą upadające centrum od bogatych i dobrze zarządzanych przedmieść pełnych okazałych osiedli domów jednorodzinnych, w których zamieszkali dawni mieszkańcy miasta.

RGZTBSvsAtODR

Ilustracja przedstawia rozkład rocznego dochodu na mieszkańca Detroit i obszaru metropolitalnego. Wynika z niej, iż większość mieszkańców Detroit zarabia o wiele mniej niż osoby mieszkające w obszarze metropolitalnym. W mieście dochody zaczynają się od 5000 dolarów na osobę i raczej nie przekraczają 20000. natomiast w obszarze metropolitalnym dochody sięgają nawet ponad 100000 dolarów na osobę.

R1AejcM4ujoXa

Na zdjęciu znajduje się trzypasmowa ulica, na której są samochody. W oddali widać zjazd w prawą stronę. Nad ulicą wisi od prawej strony tablica informacyjna z napisem Exit 225; 102 Vernier Road, 8 Mile Road.

W ten sposób wpływy do budżetu malały z roku na rok i nie wystarczały na finansowanie bieżących potrzeb miasta. Czy jednak może prawidłowo funkcjonować miasto, którego struktura funkcjonalno‑przestrzenna została zaplanowana na blisko    2 mln mieszkańców, a rzeczywista ich liczba wynosi o ponad połowę mniej?               Od kilkudziesięciu lat Detroit nie ma wystarczających przychodów, by spłacać bieżące należności. Zastosowano więc najprostsze, ale zarazem najmniej skuteczne wyjście - ograniczono koszty i pozostawiono mieszkańców samych sobie, licząc, że odnajdą się w tej sytuacji. Sukcesywnie zmniejszane było więc zatrudnienie w policji i straży pożarnej. Wskutek tego rosła przestępczość, kilkunastokrotnie przewyższając poziom Nowego Jorku, który jeszcze w latach 70. był uważany za najniebezpieczniejsze miasto Stanów Zjednoczonych. Teraz stało się nim Detroit – rocznie popełnia się tu kilkanaście tysięcy przestępstw, a miastem od lat rządzi segregacja i rasizm.

Nocą wyłączano latarnie, tylko 30% karetek pogotowia było sprawnych, zamknięto połowę szkół, a uczniów stłoczono w kilkudziesięcioosobowych klasach, mimo katastrofalnego poziomu wykształcenia mieszkańców – blisko połowa z nich to funkcjonalni analfabeci.

W mieście kwitła korupcja, nielegalne podsłuchy i nadużywanie stanowisk. Zadłużenie miasta wyniosło ponad 18 mld dolarów, a kolejne budżety były obciążone pokaźnym deficytem.

RL0REBtDKabda

Wykres kołowy, w środku którego zapisano wartość: ponad 18 miliardów dolarów amerykańskich. Na wykresie oznaczono: 6,4 miliarda dolarów zobowiązania wobec przedsiębiorców, 5,7 - 6,4 miliarda dolarów inne świadczenia po okresie zatrudnienia, np. koszty opieki zdrowotnej dla emerytów; 3,5 miliarda dolarów zobowiązania emerytalne niewypłacone; 1,43 miliarda dolarów obligacje wyemitowane w celu spłaty funduszy emerytalnych; 650,7 miliona dolarów dług niegwarantowany; 479,3 miliona dolarów dług gwarantowany; 343,6 miliona dolarów zobowiązania wobec banków; 300 milionów dolarów inne zobowiązania.

Ale ani stan Michigan, ani rząd federalny nie zamierzały ratować Detroit. Dlaczego? Ponieważ problemem był nie tylko brak środków finansowych, ale także, a może przede wszystkim, nieudolne zarządzanie i brak spójnej koncepcji rozwoju. Miasto zostało pozbawione społecznych fundamentów, nie ma w nim elit zdolnych opracować skuteczny plan naprawczy, a sami mieszkańcy nie potrafią współpracować i często nie identyfikują się ze swoim miastem. Dlatego Detroit jest dzisiaj odzwierciedleniem kryzysu finansowego i społecznego, rosnącej przestępczości oraz pogłębiającej się niemocy.

Czy los Detroit jest przesądzony? Czas pokaże. Podejmowane działania, polegające przede wszystkim na zrestrukturyzowaniu długu oraz ograniczeniu programów emerytalnych dla byłych pracowników miejskich i służb mundurowych, zaczynają przynosić efekty. Od 2017 roku średni dochód gospodarstw domowych powoli rośnie, działalność przestępcza spada o 5% rocznie, a działania rewitalizacyjne przyczyniają się do remontu budynków i wyburzania tych, którym nie można przywrócić dawnej formy. W centrum Detroit pojawiają się nowe projekty deweloperskie i inwestycyjne, otwierają się firmy, galerie i restauracje, jednak na obrzeżu ciągle jeszcze tkwią opustoszałe domy i pofabryczne budynki. Przybywają nowi mieszkańcy, także biali, bo choć ceny nieruchomości zaczęły rosnąć, są ciągle jeszcze znacznie niższe niż w innych wielkich miastach Stanów Zjednoczonych.

Bez wątpienia niezbędny jest jednak długofalowy, kompleksowy plan naprawczy, rewitalizacja, zmiana systemu zarządzania i restrukturyzacja miejskich finansów oraz przyciągnięcie nowych, kreatywnych inwestorów i mieszkańców, a także wykreowanie różnorodności gospodarczej i społecznej, która pozwala rozwijać się innym metropoliom. Innymi słowy, potrzebny jest nowy pomysł na Detroit, jakim mógłby być np. start‑upowystart‑upstart‑upowy hub, nawiązujący do XX‑wiecznych tradycji przemysłowych. Wiadomo już bowiem, że doraźne oszczędności polegające na zwolnieniach pracowników sfery budżetowej, obniżaniu pensji, likwidacji urzędów czy podnoszeniu podatków nie przyniosą spodziewanego efektu.

Słownik