Przeczytaj
Ćwiczenia
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij
twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj
należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj
twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij
w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ
należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń
to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów;
każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij
w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij
zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż
należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Konstytucja RP. Rozdział IX – Organy konstytucyjne
2. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi.
3. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności., Art. 203 1. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
2. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.
3. Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa., Art. 204 1. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi:
– analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,
– opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów,
– informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie.
2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności., Art. 205 1. Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz.
2. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych.
3. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu., Art. 206 Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego., Art. 207 Organizację oraz tryb działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa., Art. 208 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych.
2. Zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa., Art. 209 1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat.
2. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych.
3. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu., Art. 210 Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie., Art. 211 Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego., Art. 212 Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela., Art. 213 1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.
2. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporządzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały., Art. 214 1. Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji są powoływani przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej.
2. Członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji., Art. 215 Zasady i tryb działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, jej organizację oraz szczegółowe zasady powoływania jej członków określa ustawa.
Art. 202
1. Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej.
2. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi.
3. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności.
Art. 203
1. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
2. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.
3. Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.
Art. 204
1. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi:
– analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,
– opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów,
– informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie.
2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności.
Art. 205
1. Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz.
2. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych.
3. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
Art. 206
Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Art. 207
Organizację oraz tryb działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa.
Art. 208
1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych.
2. Zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa.
Art. 209
1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat.
2. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych.
3. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
Art. 210
Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach określonych w ustawie.
Art. 211
Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Art. 212
Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.
Art. 213
1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.
2. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporządzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały.
Art. 214
1. Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji są powoływani przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej.
2. Członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji.
Art. 215
Zasady i tryb działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, jej organizację oraz szczegółowe zasady powoływania jej członków określa ustawa.
Najwyższa Izba Kontroli
Najwyższa Izba Kontroli (NIK) jest naczelnym organem kontroli państwowej. Podstawowym zadaniem NIK jest kontrola wykonania budżetu państwa. Ocenia ona sposób wydatkowania środków publicznych i korzystania z majątku publicznego.
NIK rozstrzyga samodzielnie i ostatecznie w podlegających jej sprawach, nie ma możliwości uchylenia jej decyzji lub odwołania się od niej.
NIK pełni funkcję organu pomocniczego sejmu w realizacji jego funkcji kontrolnej w państwie. Jest niezależna od struktur władzy wykonawczej i podlega jedynie sejmowi. Zwierzchnictwo sejmu nad izbą wyraża się w kształtowaniu jej składu personalnego, prawie do zlecania przeprowadzenia kontroli i zobowiązania jej do dostarczenia określonych materiałów.
Instytucje podlegające kontroli NIK | Kryteria kontroli |
|---|---|
organy administracji rządowej Narodowy Bank Polski państwowe osoby prawne inne państwowe jednostki organizacyjne | |
organy samorządu terytorialnego komunalne osoby prawne inne komunalne jednostki organizacyjne | legalność gospodarność rzetelność |
inne jednostki organizacyjne podmioty gospodarcze (w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki publiczne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa) | legalność gospodarność |
Obowiązki NIK wobec Sejmu RP
Obowiązki NIK | wobec Sejmu RP |
|---|---|
• analizuje wykonanie budżetu państwa i założenia polityki pieniężnej państwa | analizę przedkłada sejmowi |
• wydaje opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów | opinię przedkłada sejmowi |
• sporządza sprawozdania o wynikach swojej kontroli i wnioskach | informacje przedkłada sejmowi |
• przedstawia coroczne sprawozdania ze swojej działalności | sprawozdanie przedstawia sejmowi |
• udziela odpowiedzi na interpelacje i zapytania posłów | obowiązek Prezesa NIK wobec sejmu |
• wydaje opinie o projektach ustaw | przedstawiciele NIK przedkładają opinie komisji sejmowej – na jej zlecenie |
Skład i sposób powołania NIK
Skład | Sposób powołania |
|---|---|
prezes | • powołany przez sejm za zgodą senatu na 6‑letnią kadencję |
wiceprezesi | • powoływani przez Marszałka Sejmu RP na wniosek Prezesa NIK |
14 członków | • powoływani przez Marszałka Sejmu RP na wniosek Prezesa NIK na trzy lata |
Rzecznik Praw Obywatelskich
Wyjątkowe znaczenie w dziedzinie ochrony praw człowieka ma instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO), która powstała na mocy ustawy z 15 lipca 1987 r. (później wielokrotnie nowelizowanej). RPO został powołany w celu zapewnienia jednostce ochrony przed naruszeniami prawa ze strony organów władz publicznych. Rzecznik stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela zapisanych zarówno w Konstytucji RP, jak i w innych aktach normatywnych. Jego działanie może wynikać nie tylko z pogwałcenia prawa, ale i z przeświadczenia, że naruszono zasady współżycia i sprawiedliwości społecznej.
Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje sejm bezwzględną większością głosów za zgodą senatu. Brak zgody senatu powoduje konieczność przeprowadzenia całej procedury powołania ponownie. Kadencja RPO trwa pięć lat i dana osoba może sprawować urząd dwukrotnie. Tylko w wyjątkowych okolicznościach (zrzeczenie się urzędu, trwała niezdolność do pełnienia obowiązków, sprzeniewierzenie się ślubowaniu) RPO może być odwołany z urzędu przez sejm przed upływem kadencji.
Rzecznik jest niezawisły i niezależny od innych organów państwowych. Tryb odpowiedzialności rzecznika przed sejmem określa ustawa. Gwarancjami niezawisłości RPO są:
immunitetimmunitet (o ewentualnym uchyleniu immunitetu może postanowić tylko sejm);
apolitycznośćapolityczność;
zakaz dodatkowego zatrudnienia (poza stanowiskiem profesora szkoły wyższej).
Kompetencje
Konstytucja RP powierza RPO stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela. Rzecznik nie jest wyposażony w żadne kompetencje stanowiące (nie może nadzorować działań organów państwa, uchylać ich decyzji, wydawać własnych postanowień). Ma za to szeroki zakres uprawnień kontrolnych. Z tego tytułu jest upoważniony do:
wglądu w działalność wszelkich organów państwa i analizę ich działań pod kątem przestrzegania przez nie praw oraz wolności człowieka i obywatela;
występowania do kompetentnych organów państwa z wnioskami o podjęcie działań na rzecz restytucji (przywrócenia/naprawienia) praw i wolności przysługujących zainteresowanym (np. do Prokuratora Generalnego z zawiadomieniem o naruszeniu przez organy państwa prawa w zakresie praw i wolności człowieka i obywatela, do Sądu Najwyższego – ze skargą kasacyjną, do sądów administracyjnych – o zbadanie legalności decyzji organów administracji publicznej, do organów administracji rządowej i samorządowej – z wnioskami o zmianę decyzji).
Szczególne uprawnienia
Występowanie do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności wszelkich aktów normatywnych z Konstytucją RP, ustawami, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi;
przedkładanie sejmowi i senatowi dorocznej informacji o stanie przestrzegania wolności i praw obywatela;
przedstawianie sejmowi i senatowi dorocznej informacji o swojej działalności.
Celem podjętego przez RPO postępowania jest pomoc obywatelom w obliczu bezprawnych działań organów władzy publicznej. RPO nie jest organem sądowym i nie może uchylać ani zmieniać decyzji już podjętych. Podejmując wyżej wymienione działania, wpływa na porządek prawny w dziedzinie praw i wolności.
Skargę do RPO może złożyć każda osoba fizyczna i prawna, która uważa, że jej prawa zostały naruszone albo zagrożone przez działania lub decyzje organów publicznych. Wniosek może być złożony w dowolnej formie: osobiście, listownie lub przez inną osobę. Musi on zawierać następujące informacje: dane osoby skarżącej (imię, nazwisko, miejsce zamieszkania), dane osoby, której wniosek dotyczy, a której prawa zostały naruszone; informacje o prawach i wolnościach osobistych naruszonych przez organy władzy publicznej. Wniosek do RPO może być też niesformalizowany – musi jedynie wskazywać osobę lub instytucję, której dotyczy, i przedmiot sprawy. Prawo zwrócenia się do RPO mają obywatele, ale także osoby niebędące obywatelami polskimi, które przebywają na terytorium RP (np. uchodźcy, osoby czasowo przebywające).
Rzecznicy Praw Obywatelskich w Polsce | |
|---|---|
Ewa Łętowska | od listopada 1987 r. do lutego 1992 r. |
Tadeusz Zieliński | od lutego 1992 r. do maja 1996 r. |
Adam Zieliński | od maja 1996 r. do czerwca 2000 r. |
Andrzej Zoll | od czerwca 2000 r. do czerwca 2005 r. |
Janusz Kochanowski | od lutego 2006 r. do kwietnia 2010 r. |
Irena Lipowicz | od czerwca 2010 r. do września 2015 r. |
Adam Bodnar | od września 2015 r. |
Rzecznik Praw Dziecka
Rzecznik Praw Dziecka (RPD) został powołany po raz pierwszy w 2000 r., na mocy art. 72 ust. 4 Konstytucji RP.
Kompetencje
RPD zajmuje się badaniem przestrzegania praw dziecka, wynikających m.in. z Konwencji o prawach dziecka.
Jego kompetencje i tryb działania w zakresie praw dziecka są znacznie mniejsze niż RPO. Może się jedynie – na podstawie skargi albo z własnej woli, co czyni rzadko – zwrócić do organów władzy publicznej lub innych instytucji o wyjaśnienie i przedstawienie niezbędnych informacji czy akt w celu ustalenia, czy prawa lub dobro dziecka zostały naruszone lub są zagrożone. Po stwierdzeniu naruszenia lub zagrożenia naruszeniem Rzecznik Praw Dziecka może zwrócić się do RPO, właściwych organów lub instytucji, o podjęcie działań w obronie praw dziecka.
Rzecznicy Praw Dziecka w Polsce | |
|---|---|
Marek Piechowiak | od 8 czerwca 2000 r. do 12 października 2000 r. |
Paweł Jaros | od 16 lutego 2001 r. do 7 kwietnia 2006 r. |
Ewa Sowińska | od 7 kwietnia 2006 r. do 30 czerwca 2008 r. |
Marek Michalak | od 25 lipca 2008 r. do grudnia 2018 r. |
Mikołaj Pawlak | od 14 grudnia 2018 r. |
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
Działanie KRRiT reguluje ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji wraz z późniejszymi nowelizacjami. Określa ona zasady, tryb działania, organizację KRRiT oraz szczegółowe zasady powoływania jej członków.
Skład
W skład Rady wchodzi (po nowelizacji ustawy z 29 grudnia 2005 r.) 5 członków. Są oni wybierani przez: sejm – 2 członków, senat – 1, Prezydenta RP – 2. Kadencja członków KRRiT wynosi sześć lat, nie można zostać wybranym na druga, pełną kadencję. Kadencja rady może zostać skrócona wspólną decyzją sejmu i senatu (przez odrzucenie corocznego sprawozdania) zatwierdzoną przez prezydenta.
Członkowie rady wybierają spośród siebie przewodniczącego i jego zastępcę.
Zadania
KRRiT w szczególności:
• określa w porozumieniu z premierem kierunki polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji;
• określa warunki prowadzenia działalności przez nadawców;
• przyznaje koncesjekoncesje na rozpowszechnianie i rozprowadzanie stacji telewizyjnych i programów radiowych;
• sprawuje kontrolę nadawców w granicach określonych ustawą;
• wydaje opinie o projektach aktów ustawodawczych dotyczących radiofonii i telewizji.
Słownik
zasada, która zobowiązuje osoby sprawujące określone funkcje w państwie do nieangażowania się w żadną działalność polityczną; wiąże się to również z przynależnością do partii politycznej i związków zawodowych
instytucja prawna, dzięki której osoba z niej korzystająca nie podlega określonym przepisom
zasada organizacyjna w procesie podejmowania decyzji przez ciała zbiorowe w organizacjach społecznych lub organach państwa
zezwolenie na wykonywanie określonego typu działalności; przejaw reglamentacji działalności gospodarczej dokonywanej przez państwo
podleganie w działaniach wyłącznie konstytucji i ustawom